[zaloguj się]
[pdf]

MORZYĆ (60) vb impf

o jasne.

Fleksja
inf morzyć
indicativus
praes
sg pl
2 morzycie
3 morzy morzą
praet
sg pl
1 f morzyła m an
2 m morzyłeś m pers
3 m morzył m pers morzyli
n subst morzyły
imperativus
sg
2 morz
impersonalis
morz(o)no
participia
part praes act morząc, morzęcy

inf morzyć (10). ◊ praes 3 sg morzy (29). ◊ 2 pl morzycie (2). ◊ 3 pl morzą (1). ◊ praet 1 sg f morzyła (1). ◊ 2 sg m morzyłeś (1). ◊ 3 sg m morzył (7). ◊ 3 pl m pers morzyli (3). subst morzyły (1). ◊ imp 2 sg morz (2); -o- (1), -(o)- (1). ◊ part praes act morząc (1) SkarKaz, morzęcy (cum f) (1) KochPs. ◊ impers morz(o)no (1).

Cn notuje, Linde XVI (dwa z niżej notowanych przykładów) ‒ XVIII w.

1. Zabijać, truć, niszczyć [w tym: kogo, co (26)] (27): Bo ſpiknąwſzy śię iáſtrzębie/ Záwżdy morzyli gołębie. BierEz S2v; Też ſok trawy s trochą bożego drzewka prochu [...] day wypić temu ktory by miał robaki w ſobie albo gliſthy/ morzy ie y wypądza z żywota FalZioł I 60b, +2d, *5b, [*7]v, I 91b, 136b (11); RejZwierz 42v; Sinorix gdy to vſłyſzał/ á iuż też y trućizná morzyć go pocżęłá/ wpadſzy ná woz/ kazał roſpuśćić/ nádziewáiąc ſie/ iżby zá onym trzęſieniem thrućizná ſniego wyniść miáłá GórnDworz Y6v; CzechRozm 6v; A śmierć nie prożnowáłá/ iednáko morzęcy Okrutna wieki ludzkie y rodzay bydlęcy KochPs 117; SkarŻyw 480; KochPieś 50.
Szeregi: »tresktać i morzyć« (1): Iákie dobrodzieyſtwá cżynił Bog ludu ſwemu w Egyptćie/ á Egyptcżyki dziwnie treſktał y morzył. Leop Sap 18 arg.

»zabijać i morzyć« (3): Naprzod ſok wyciſniony z chebdu ziela, w vcho napuſzcżony, chrobaki zabija y morzy. FalZioł V 79v, I 24b, V 79v.

W przen (3): Iż tho ieſt wdziętzna Pánu Bogu offiárá/ przeć ſię ſámego ſiebie/ y morzyć ſtárego Iádámá KrowObr 189v; BiałKaz B2; Ale poſłuſzeńſtwo pełniąc/ wiele ſobie v Páná Bogá wyſługuiem [...] morząc w ſobie gorącość chęći do zákazánych na ten czás potraw. SkarKaz 121a.
Przen: Narażać na wieczne potępienie (2):

W przeciwstawieniu: »leczyć (2)... morzyć« (2): OrzRozm I; Lecżyć nie morzyć chce mátká kośćioł ś. dzieći ſwoie. SkarJedn 237.

2. Dręczyć, gnębić, nękać, męczyć [w tym: kogo, co (15)] (18): BielKron 88v; Nogieć álbo napáść ieſt bydłu nagła śmierć [...] á thák ſkoro obaczyſz iż go nogieć morzy/ wnet mu miodem ćiepłym oczy pomáż SienLek 167; Bo Arcybiſkupá Konſentieńſkiego/ ktorego kámień ták morzył/ iſz mu iuſz gotowano pogrzeb/ modlitwą ſwoią zlecżył SkarŻyw 473; Werwał ſię do niey [do winnicy] wieprz leśny z wielką okrutnośćią/ ten targa, depce, pſuie, morzy, bez wſzelkiej lutośći. ArtKanc I 16v; PowodPr 38.

morzyć czym (10): ſzátan go budził/ á mniemáiąc áby iuſz świtáło/ cáłą go noc nieſpániem morzył SkarŻyw 571. Cf »morzyć głodem«.

Zwroty: »morzyć ciało« = umartwiać się (2): OpecŻyw 38; Kto rad widźi ſwoie zdrowe ćiáło [,..] ſtáray ſię/ ábyś ná wieki ták zdrowe miał [...] Morzże ie tu nie dopuſzczáiąc mu chęći iego przećiw rozumowi y zakonowi Bozkiemu. SkarKaz 208b.

»morzyć głodem« = comprimere fame, inferre famem, perducere ad exitiabilem famem Cn [szyk zmienny] (9): Pan Kryſtus dla wiáry żadnego nieżábijał á Wikárij iego/ dla [!] wiáry/ morzy głodem/ pali ogniem/ zabija mietzem? KrowObr 11v, 113, 132; BielKron 91; Y innych wiele morderſtw zádawáli/ ná koniec głodem morzyli. SkarŻyw 47, 21, 529, 532, 553.

W przen (1): prágnienie mię morzy rozliczne ná duſzy LatHar 217.
3. Głodzić [kogo] (3): yakom ya nyezayąla bydla vrodzonego andrzeya sandziego varszevskiego any iego kmyothkov sborakova do obory do lomyen a nym go morzila ZapWar 1553 nr 2486; BielKron 108; á koń ma być nie ſyty/ á nie morz go też/ ále pomáłu z niego ſádło wygąniay/ á nie gwałtem SienLek 190.
4. Ogarniać, opanowywać (o śnie) (12):
Fraza: »sen (a. śpik) morzy; śpikiem morzyć« = somnus accedit a. opprimit a. urget, sopor invadit a. urget, gravatus somno Mącz [szyk 10:2] (11:1): Hypnalis [...] Wąż nieyáki który gdy vkąśy ſpik wielki człowieká morzy. Mącz 160d; Consopio, Wielmi mie ſen morzi/nie mogę ſie ſnu álbo ſnowi odyąć. Mącz 402d; Veternus, Spiąca chorobá/ yeſt nieyaka niemoc która vſtawicznie człowieká ſpikiem morzi. Mącz 491b, 43c, 149c, 321b, 381d, 402c (10); Komu ſmákowáć może iedzenie/ picie/ ſpánie/ ieſli pirwey nie łáknął/ nie prágnął/ á ſen go nie morzył? GórnDworz H8v; Prośimy ćię święty Pánie/ rácż dác ſpokoyne wyſpánie/ [...] Aby ćięſzki ſen nie morzył ArtKanc T13.

Synonimy: 1. martwić, zabijać; 2. martwić.

Formacje współrdzenne: morzyć się, pomorzyć, pomorzyć się, przemorzyć, przemorzyć się, umorzyć, umorzyć się, wymorzyć, wymorzyć się, zamorzyć, zmorzyć, zmorzyć się; umorzać; pomarzać.

Cf MORZĄCY, MORZENIE, MORZONY, MORZYBAB, MORZYBABA, MORZYMORD, MORZYRAK

JB