Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: MARTWICA

Następne hasło: MARTWIEĆ »

MARTWIĆ (21) vb impf

a pochylone.

Fleksja

indicativus
inf	mårtwić
praes
	sg	pl
3	mårtwi	mårtwią

praet
	sg
3	f	martwiła

fut
	pl
2	m pers	będziecie mårtwić

conditionalis
	pl
1	m pers	bysmy mårtwili
3	m pers	by mårtwili

inf mårtwić (7). ◊ praes 3 sg mårtwi (5). ◊ 3 pl mårtwią (2). ◊ [praet 3 sg f martwiła.] ◊ fut 2 pl m pers będziecie mårtwić (1). ◊ con 1 pl m pers bysmy mårtwili (1). ◊ 3 pl m pers by mårtwili (1). ◊ part praes act mårtwiąc (4).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVIII w.

Znaczenia

1. Czynić martwym, zabijać (2)
2. Osłabiać władze fizyczne lub umysłowe (4)
3. Siłą woli powściągać, zadawać gwałt swym naturalnym skłonnościom (15)
- a. Zadawać sobie cierpienia fizyczne, odmawiać sobie wygód i przyjemności, umartwiać się (6)
- b. Poskramiać, hamować (9)

1. Czynić martwym, zabijać; afferre mortem, afficere morte Cn (2):

W przeciwstawieniu: »martwić ... ożywiać« (1): A to ſye ſtáłá executia ápoſtolſkyego ſkazánya nye przez człowyeká/ ále przez bogá ſámego (ktory martwi y ożywya [...]) KromRozm III H6.

W przen [kogo, co czym] (1): [[Na wiosnę] Wszystko zaś żywot bierze, co czasy przeszłymi Blada zima martwiła mrozy śrzonowymi RybWiersze 56.]

W połączeniu szeregowym (1): daná nam ieſt od Bogá moc/ ábyſmy was ſtárégo wężá plemię/ y piekielną gádźinę/ nogámi ſwymi/ to ieſt/ prawdą Bożą/ y ſzczyrą wiárą powſzechną náſzą/ deptáli/ niſzczyli/ itéż martwili. OrzQuin L4v.

2. Osłabiać władze fizyczne lub umysłowe [co] (4): Gdi iey [wódki kamforowej] cżeſtho pożywa á wiele: ſzkodzi/ ábowiem martwi duchy ożywiaiącze y mocz przyrodzoną FalZioł I 71a; [Opium] pamięć ſkażoną/ gdy go nazbyt pożywa martwi FalZioł I 95a, [*8], V 64.

3. Siłą woli powściągać, zadawać gwałt swym naturalnym skłonnościom (15):

a. Zadawać sobie cierpienia fizyczne, odmawiać sobie wygód i przyjemności, umartwiać się; exercere aliquem ad vitam austeram Cn (6):

martwić co (5): WujJud 101v; SkarŻyw 141; Duſzá odpowie [ciału] z żáłośći/ mowiąc: nie przywodź żądośći/ boś przyrzekło w ſwey młodośći/ przy Krztu, cżłonki ſwe martwić ArtKanc S3v, F10v; [Miartwiąc ſwoie Cialo Krofej D8v]. Cf martwić co w kim.

martwić co w kim [w sobie] (1): iáko kto obacży potrzebę/ że mu vbywa Duchá Bożego ſpraw/ y martwi w ſobie tym obycżáiem [tj. postem] ćiáło WujJudConf 191v.

martwić czego [funkcja supinum = martwienia] (1): pomoż martwić ćiáłá tego/ y vſmierzyć buyność iego ArtKanc M17v.

W charakterystycznych połączeniach: martwić ciało (4), członki (2).

Szereg: »martwić i uśmierzyć« (1): ArtKanc M17v cf martwić czego.

b. Poskramiać, hamować [w tym: co (3)] (9): KromRozm III D5v; Abychmy ták mogli martwić/ wolą náſzę pod twą podbić/ wſzyſtkę tobie ofiáruiąc/ miáſto ofiáry dáruiąc ArtKanc M17.

martwić czym (2): Ktorzy [... ] grzechowi ſobie pánowáć niedopuſztzáią/ ále duchem martwią w ſobie ćieleſne żądze y vtzynki. KrowObr 187, 62.

martwić w kim [zawsze: w sobie] (4): ábowiem ieſli wedłuk ćiáłá będziećie żyć/ vmrzećie/ ále ieſli vtzynki, ćieleſne będziećie w ſobie martwić/ będziećie żywi KrowObr 64, 187; ArtKanc O4v; WujNT Gal 5 arg.

W przeciwstawieniu: »naśladować ... martwić« (1): Cieleſnych żądzy nie mamy náśládowáć. [...] Ale ie martwić. WujNT Yyyyyv.

W charakterystycznych połączeniach: martwić grzechy, łakomstwo, nieczystość, skłonność, uczynki cielesne (3), wolą, złe (cielesne) żądze (pożądliwość) (4).

Szereg: »martwić i uśmierzać« (1): [Sakrament] nákoniec ſkłonność ku márnośćiom świeckim/ y pożądliwość ćieleſną martwi y vśmierza LatHar 187.

Synonimy: 1. zabijać; 2. osłabiać, umarzać; 3.b. powściągać, uśmierzać.

Formacje współrdzenne: umartwić, zmartwić; martwiać, umartwiać; martwieć, pomartwieć, zmartwieć.

Cf [MARTWIĄCY], MARTWIENIE, MARTWIONY