Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [PRZYKRYTSTWO]

Następne hasło: [PRZYKRYWACZ] »

PRZYKRYTY (50) part praet pass pf

Fleksja

sg
m	N	przykryty, przykryt	f	N	przykrytå	n	N	przykryt(e), przykryto
	G	przykryt(e)go		G	przykryt(e)j		G
	D	przykryt(e)mu		D			D
	A	przykryty, przykryt(e)go		A	przykrytą		A	przykryt(e)
	I	przykrytym		I	przykrytą		I
	L			L	przykryt(e)j		L
	V	przykryty		V			V

pl
N	m pers	przykryci
N	subst	przykryt(e)
G		przykrytych
A	m pers	przykryt(e)
A	subst	przykryt(e)
I	m	przykryt(e)mi
I	f	przykrytymi
L		przykrytych
V	m pers	przykryci

sg m N przykryty (6), przykryt (1); ~ (attrib) przykryty (4); ~ (praed) przykryty KrowObr (1), przykryt BielKron (1). ◊ [G przykryt(e)go.] ◊ D przykryt(e)mu (1). ◊ A przykryty (3), [przykryt(e)go]. ◊ I przykrytym (4). ◊ [V przykryty.] ◊ f N przykrytå (4). ◊ G przykryt(e)j (1). ◊ A przykrytą (1). ◊ I przykrytą (2). ◊ L przykryt(e)j (1). ◊ n N (attrib) przykryt(e) (2), (praed) przykryto (2). ◊ A przykryt(e) (1). ◊ pl N m pers przykryci (7). subst przykryt(e) (2). ◊ G przykrytych (2). ◊ A m pers przykryt(e) (1). subst przykryt(e) (4). ◊ I m przykryt(e)mi (1). f przykrytymi (1). ◊ L przykrytych (1). ◊ V m pers przykryci (2).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI w. (jeden z niżej notowanych przykładów) s.v. przykryć.

Znaczenia

I. W funkcji właściwej (37)
- 1. Na którym położono z wierzchu warstwę czegoś: okryty, nakryty, pokryty (36)
  - Przen: Będący czyimś udziałem (1)
  - a. Na którym położono tkaninę itp. (8)
    - Przen (1)
  - b. Odziany (4)
    - Przen (1)
  - c. Mający na sobie naturalną wierzchnią warstwę (3)
    - α. [Pokryty liśćmi]
  - d. Mający dach lub (o wozie) budę (8)
  - e. Zamknięty, zasłonięty od góry (3)
  - f. Spowity, otoczony chmurami (1)
  - g. Powleczony, obity, obciągnięty, obłożony (7)
  - h. Przysypany; przen (1)
- 2. Skrywany przed wiadomością innych, zatajony, o którym publicznie nie wiadomo (1)
II. W funkcji czynnej: Przykrywający, stanowiący dach (1)
III. W funkcji przymiotnika: Obłudny, fałszywy, zakłamany, podstępny (12)
- a. O człowieku (8)
  - α. W funkcji rzeczownika (4)
- b. O postępowaniu (4)

I. W funkcji właściwej (37):

1. Na którym położono z wierzchu warstwę czegoś: okryty, nakryty, pokryty; tectus Vulg, Modrz; opertus PolAnt [w tym: czym (27)] (36):

Przen: Będący czyimś udziałem (1): Ktokolwiek był fráſunkiem przez ten cżás przykrytym/ Nágrodźił mu weſelem dźień dźiśia ſowitym. SapEpit B3v; [Bądź zdrów, sługo, w mądrości okfity, Zacną pańską miłością przykryty. DramStp I 628].

a. Na którym położono tkaninę itp. (8): [biskup Florian] w Krákowie pochowan w káplicy Bożego ćiáłá/ przez oycá Dobká Káſzthelaná Krákowſkiego/ á brátá Krzeſłáwá Káſztelaná Sędomierſkiego/ kthorzy mu pogrzeb ſpráwili obycżáiem ſwieckich pánow/ to ieſt pod przykrytemi końmi/ tákież wozow/ we zbroiach. BielKron 378, 328v, 329; Nie ſtárał ſie ten o ciáło/ áby było w Mármorowy grob włożono/ á złotogłowem przykryto/ bo themu rozumiał/ iż gdzye ieſt duſzá w rádośći/ thám będzie y vwielbione ciáło. RejPos 24; Y wnidą ná iákie pewne mieyſce/ gdźie ma być ſtolik przykryty obruſkiem. MWilkHist K2v; StryjKron 777.

przykryty pod czym (1): iż kiedy chćiał Król Dawid kośćiół pánu Bogu budowáć/ mówił do Natháná Proroká [...]. Ia mieſzkam w dómu Cedrowym: á Arká boża pod ſkórámi przykryta ieſt. BiałKat 138v.

Przen (1):

Wyrażenie: »przykryciem przykryty« (1): Na gorze they odeymę zaſłonę ktorą zákryte ſą twarzy wſzech narodow/ y przykryćie ktorem ſą przykryći wſzyſcy pogani [tegmen opertum super omnes gentes]. BibRadz Is 25/7.

b. Odziany (4):

W przeciwstawieniu: »przykryty ... odkryty« (2): KromRozm I Ov; Kyedy w Korynćye nyektorzy/ gárdząc zwyczáyem poſpolitym mężczyzny z przykrytymi/ á byałe głowy z odkrytymi głowámi bogu ſye modliły. KromRozm III F3v.

Wyrażenia: »z przykrytą głową« (2): Lekkać rzecz byłá/ á iż ták rzekę/ niczemna/ mężczyznam z odkrytą álbo przykrytą głowa [!] wkoſćyele ſye modlić/ tákże y byałym głowam. KromRozm I Ov; KromRozm III F3v.

»odzieniem przykryty« (1): cżemuſcie ſie wyſzli dziwowáć cżłowiekowi miękkim odzieniem przykrytemu: Izaſz nie wiecye/ iż ktorzy ſie w tákie odzyenie vbyeráią/ w domiech krolewſkich bywáią RejPos 8v.

Przen (1):

W porównaniu (1): operiant confuſione et pudore qui querunt mala mihi. [...]. Day miły panie aby byli przykrići/ iako odzienim ſromotą j lekkoſcią ći ktorzi mnie złego ſzukaią. WróbŻołt 70/13.

c. Mający na sobie naturalną wierzchnią warstwę (3): Mącz [169]b; Bo dokąd ieſteſmy tym krewkim y śmiertelnym ciáłem przykryći/ dokąd w tym náſzym ślepym pielgrzymſtwie/ y w tym wygnániu błędni y krewcy żyiąc/ obecnie z Pánem BOgiem niebędźiemy/ dotąd cżęſto vpádáć muśimy/ vtráćiwſzy onę pomoc łáſki Bożey ktora nas wſpieráłá KuczbKat 390.

W porównaniu (1): Thać pycha była przycżyną oblężenia ich/ a grzech vſt ich przykryie ie. (koment) Przykryie ie [Ps 139/10]), to ieſt, bo dla grzechow vſtnych będą przykryci iako ſiercią ptaci. WróbŻołt ſſ7.

α. [Pokryty liśćmi: ZbylWieś 9; Boże ktoryś to niebo co ná nie pátrzemy/ Y wſzyſtko to vcżynił co pod nim widźiemy/ [...] Y te źiołá pachnące/ y láſy przykryte [...]: Tobie Bogu moiemu ſwe dźięki oddáwam ZbylDroga I2.]

d. Mający dach lub (o wozie) budę (8): ſstáło ſie że offiárowáli Kxiążęthá Iſráelſcy/ [...] dáry przed Pánem/ ſſeść wozow przykrytych ze dwunaśćią wolow. Leop Num 7/3; [Bóg rzekł do Noego:] cżyń ſobie okręt zwirzchu przykryty s komorámi/ w ktorym záchowaſz ſam ſiebie/ żonę/ ſyny z żonámi ich. BielKron 4v; Iuż ſie też był ná wielu mieyſcach kościoł Boży pokáźił/ przeto Ioiádá biſkup vłożywſzy kárbonę poſpolitą/ s ktorey dom Boży był náprawion y przykryt. BielKron 86v, 318, 452v; Godná oná wielé bréł złotá Węgierſkiégo: Godná pereł Indiſkich/ śrébrá chędogiégo. Godná ieſt śćian iedwabiem koſztownie obitych: Godná páłaców miedźią łſniącą téż przykrytych PudłFr 71; [LustrMalb II 78].

Wyrażenie: »przykryty dachem« [szyk 1:1] (2): Porticus, Kruktá/ ſzopá/ to yeſt mieyſce dáchem przikrite dla przechadzki/ dla dżdżu. Mącz 313b; BielSpr 61v.

e. Zamknięty, zasłonięty od góry (3): A gdy przyſſedł [Marchołt] przed krolá zgárncem ml[e]ká krowincem przykrytym/ rzekł krol Sálomon [...] March² Dv, Dv; Tym kthorzy máią żołtą niemoc/ dobrze ſye im w kádźi przykrytey párzyć/ leiąc ná kámienie/ ſwoy właſny mocz. SienLek 90v.

f. Spowity, otoczony chmurami (1): kazał Moyżeſzowi Pan Bog do ſiebie/ ná gorę pod obłoki/ ktoremi byłá gorá Synái przykryta. SkarŻyw 490.

g. Powleczony, obity, obciągnięty, obłożony (7): KrowObr 111v; A gdy ſplugáwiſz zaſłonę obrázow śrebrem twoim y ochędoſtwo złotem przykryte [operimentum preciosum conflatilis auri tui]/ wyrzućiſz ie precz BibRadz Is 30/22; BielKron 33v, 456v; Były też Plutei o trzech kołkách/ ktore przytaczali pod mur [...]/ ſkorą ſurową przykryte z wierzchu dla ogniá z wierzchu miotánego BielSpr 61v; A mowię tu o budowániu tákiem/ ktoreby y śćiány murowáne/ y pobićie zdáchowki miáło. Bo ogień latáiący/ niełácno dáchowką przykryte dáchy zápala. ModrzBaz 35v.

Szereg: »obesłany a przykryty« (1): [na Żmudzi mają jeden dom] ku okrągłoſci ſzyroki, [...] z drzewa zbudowany ale ſłomą od dołu aż do wierzchu obeſłany á przykryti MiechGlab [89].

h. Przysypany; przen (1): Tám [w Stolicy Piotrowej] źyemyá ná rodzáynym darnyu ſtokrotny owoc czyſtego páńſkyego náſyenya dawa: Tu zboże ſkibámi przykryte w kąkol y w owyeſek ſye wyradza. KromRozm III O3v.

2. Skrywany przed wiadomością innych, zatajony, o którym publicznie nie wiadomo (1):

Wyrażenie: »przykryta obłuda« (1): Ale iż Pan Bog ieſt prawdziwy/ niechćiał dáley ćierpieć fałſzywey náuki przykrytey obłudy/ przetho ią ták chćiał przed wſzyſtkim ſwiátem okázáć. KrowObr B4.

[Szereg: »tajny a przykryty«: Swiątoſći nigdy nietrácą ſwey mocy: choćiay od Xiędzá dobrego á cnotliwego/ álbo też od taynego á przykrytego grzeſzniká/ bywáią podawáne. HerbOdpow Ee2, Ee4.]

II. W funkcji czynnej: Przykrywający, stanowiący dach (1): Piątegonaſtego dniá záſię tegoż mieſiącá były Scenopheia álbo Tabernaculorum/ co my zowiemy Kucżki Zydowſkie/ ktore y dziś ieſzcże Zydowie tegoż cżáſu ſiedḿ dni pod przykrytym chroſtem miewáią BielKron 38v.

III. W funkcji przymiotnika: Obłudny, fałszywy, zakłamany, podstępny (12):

a. O człowieku (8): SarnUzn G8v; Gdy śie modlićie/ niebądźćie tácy iáko ludźie przykryći/ ktorzy śie rádźi modlą ſtoiąc w Bożnicách y ná rogách vlicżnych/ áby od ludźi byli widźiáni KuczbKat 370; [Leop Matth 6/5 (Linde s.v. przykryć)].

W połączeniu szeregowym (1): Y ſtátecżnie á ſrodze gánimy wſzyſtki niedbáłe álbo przykryte y obłudne Krześćiány/ ktorzy mową tylko odzywáią ſie do ſłowá Bożego. Lecż żywotem y ſpráwámi niezbożnemi ſromocą prawdę Bożą. WujJudConf 112.

Wyrażenie: »przykryty przyjaciel« (1): Fucatus amicus, Niepewny/ Przikrity prziyaciel. Mącz 138c.

α. W funkcji rzeczownika (4): OpecŻyw 55v; Hyppocrita, Latine simulator, Przikrity/ Symulat álbo zwierzchny człowiek/ który ſie vmie łaśić á wydáwáć zá tego yákimby rad był mian Mącz 161a.

Szeregi: »licemiernik i przykryty« (1): Bieda waám [!] licemiernicy ij przykryci/ ktorzy ocżyſciácie co ieſt zewnątrz a w nątrzeſcie pelni krádzietztwa/ niecżyſtoty/ lako^mſtwa/ ij wſſech grzéchow. OpecŻyw 76v.

»zły a przykryty« (1): Zly á przikricy ktorzy aczkolwiek ſię chrczą wymie Boże ale niechczą wierzić pyſmu ſwiętemu/ y Chriſtuſſowemu doſſyc vczynieniu/ ale ſię ſamy vſprawiedliwiaią/ ſtawaią ſie koſciolem ſzatańſkym SeklKat Qv.

b. O postępowaniu (4): Ales ſię tu wrozum o darł Gdzes czego Viara niepotparł Bo to ſą rzeczi przikryte A práwie chytrze nabyte Sktore mi [!] ſię popiſuyeſs A ſam ſobie wiele pſuyeſs RejKup aa6v; LubPs G3v marg.

Wyrażenie: »chytrość przykryta« (1): á tu ná nie [na ludzi fałszywych] ich thę chytrość przykrytą oddawa/ yáko ią oni zmyſláią y kłádzye przycżynę: Iż ſpraw Páńſkich nie rozumieią. LubPs G3v marg.

Szereg: »fałeczny a przykryty« (1): Y wnet potym [faryzeusze]/ [...] wzyąwſzy ſługi krolá onego Herodá/ [...] poſłáli do niego [do Chrystusa] s tą fáłecżną á przykrytą rádą/ ieſliże im rádzi dáć Ceſárzowi czyńſz ábo nie. RejPos 251.

Synonimy: I.1.b. obleczony, odziany, ogarniony, przyobleczony, ubrany, uszacony; e. zamkniony, zasłoniony; f. obległy, obtoczony, ogarniony, okrążony, otoczony; g. obity, obleczony, obłożony, powleczony; 2. zamilczany, zatajony; III. chytry, dwoisty, fałeszny, fałszywy, kłamliwy, licemiernicki, łżywy, obłudny, omylny, podstępny, pokryćki, sztuczny.

Cf [PRZYKRYCKI], PRZYKRYĆ, PRZYKRYŁY

AĆ