[zaloguj się]
[pdf]

ODWRACAĆ (89) vb impf

o oraz drugie a jasne; -ra- (39), -rå- (37); -ra- March1, OpecŻyw (3), RejPs (4), MurzNT, BibRadz (2), OrzRozm, BielKron (2), RejPos (2), ModrzBaz, KochPs (3), KlonWor; -rå- March3, GórnDworz (2), BudBib (8), SkarŻyw (3), ZawJeft (2), LatHar (6), WujNT (3), PowodPr, -ra-: -rå- BierEz (1:1), LubPs (2:2), Leop (4:1), Mącz (7:2), GrabowSet (2:4), SarnStat (2:1).

Fleksja
inf odwracać
indicativus
praes
sg pl
1 odwråcam
2 odwracåsz
3 odwracå odwracają
praet
sg pl
3 m odwracåł m pers odwracali
f odwracała m an
fut
sg
1 m odwracać będę
2 m będziesz odwracåł, odwracać będziesz
imperativus
sg
2 odwracåj
conditionalis
sg pl
1 m bym odwracåł m pers bysmy odwracali
2 m byś odwracåł m pers
3 m by odwracåł m pers

inf odwracać (6). ◊ praes 1 sg odwråcam (5). ◊ 2 sg odwracåsz (12). ◊ 3 sg odwracå (10). ◊ 3 pl odwracają (4). ◊ praet 3 sg m odwracåł (3). f odwracała (1). ◊ 3 pl m pers odwracali (2). ◊ fut 1 sg m odwracać będę (2). ◊ 2 sg m będziesz odwracåł (2), odwracać będziesz (1); będziesz odwracåł LubPs; będziesz odwracåł : odwracać będziesz GrabowSet (1:1). ◊ imp 2 sg odwracåj (28). ◊ con 1 sg m bym odwracåł (1). ◊ 2 sg m byś odwracåł (1). ◊ 3 sg m by odwracåł (4). ◊ 1 pl m pers bysmy odwracali (1). ◊ part praes act odwracając (5), odwracająć (1); -ąc : -ąć SkarŻyw (2:1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przyładów) – XVII (z Cn) – XVIII w. s.v. odwrócić.

1. Wykonywać ruch w bok lub do tyłu; detorquere Mącz, Cn; distorquere Mącz (56): Distorqueo, Roskręcam/ rozwiyam/ odwrácam/ odkrziwiam yedno od drugiego. Mącz 459c, 459c.
Przen: Przeinaczać sens wypowiedzi (1):

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Recte facta detorquere, Co ſie dobrze rzekło odwrácáć/ álbo opák wywrácać/ zlie rozumieć. Mącz 459c.

Zwrot: »słowa na iną rzecz odwracać« (1): rádniey ma ábo nierozumieć/ ábo one ſłowá ná iną rzecż odwracáć/ á zatym znikáć nieznácżnie oney o miłośći rozmowy. GórnDworz Bb8v.
a. Wykonywać ruch częścią ciała, kierować część ciała w którąś stronę (zwykle w znacz. ‘odwracać się’); avertere Vulg, PolAnt, Cn; demovere, removere, torquere Cn [w tym: co (51), czego (1)] (52):
Zwroty: »oczy, twarz odwracać« [w tym: od kogo (3), od czego (1), k czemu (1)] = nie patrzeć (5:1): Zoná kiedy go widziáłá/ K śćienie ocży odwracáłá. BierEz B4, A4v; OpecŻyw 13v; FalZioł IV 17b; S. Symeon ofuknął go ſłowy gniewliwymi wołáiąc nań y twarz od niego odwracáiąc SkarŻyw 304, 292.

»oczy odwracać [od kogo]« = skrywać wyraz oczu (1): Ale czemu ſwoié/ Oycze/ oczy odwracaſz odemnie vczćiwé/ Okázuiąc weyźrzeniem/ iż ſą żáłobliwé? ZawJeft 20.

Przen: Przestawać okazywać łaskę, życzliwość, posłuszeństwo (45):
Zwroty: »odwracać oblicze (a. obliczność), twarz, oczy, weźrzenie, wzrok, oblicza (G)« [w tym: od kogo (21), na co (1)] = gniewać się, wzgardzać, zostawiać bez opieki, nie dawać się przebłagać (o Bogu); avertere faciem Vulg, PolAnt; avertere oculos a. vultum, demovere a. removere oculos ab aliquo Cn [szyk zmienny] (19:4:1:1:1:1): OpecŻyw 100v; TarDuch A6v; Quare faciem tuam auertis [...]? Cżemu oblicże twe odwraczaſz [...]. (koment) Odwraczaſz, cżemu nam niepomagaſz. WróbŻołt 43/24, 142/7; RejPs 101, 148; Długoſz będzyeſz odwrácał oblicża ſwoiego/ Odemnye miły Pánye ſtworzenia twoiego. LubPs D; Nye odwracayże odemnyę twoyey oblicżnośći/ Nye odchodź od ſługi ſwego w gniewie twey ſrogości LubPs G2v, X3; Leop 2.Par 6/42; BibRadz Ps 131/10, Tob 3/6; RejPos 76; KochPs 66, 132, 151; Ocży twoie Zaż wiecżnie odwrácáć ná wołánie moie Będźieſz GrabowSet G2v, F, H3, H3v; LatHar 166, 170, 610, 612 [2 r.], 615.

»odwracać oblicze, uszy (ucho), twarz, oko, słuch« [w tym: od kogo (11), od czego (2)] = nie chcieć (wy)słuchać, być nieczułym, ignorować; avertere faciem Vulg, PolAnt; avertere oculum, incurvare vultum PolAnt [szyk zmienny] (8:4:3:1:1): March1 A4; Iedno ty miły pánie wyſluchaway prozby moie/ á od pláczliwego wołánia mego nieodwrácay vſſu ſwoich RejPs 59v, 81; Leop Tob 4/7, Eccli 41/26; gdy kto chce o co ſkárżyć przed tobą ná vrzędniki/ odwrácaſz twárz od niego. BielKron 393 [idem PaprUp]; RejPos 106v; [mówi Adoniasz do Batszeby:] A ták o iednę ćię prozbę proſzę/ nie odwracay oblicża ſwego. BudBib 3.Reg 2/16; Nie odwracay oká twego od potrzebuiącego BudBib Eccli 4/5, 3.Reg 2/17, 20, Tob 4/7, Eccli 4/4, 19/24; PaprUp Fv; ZawJeft 28; GrabowSet F2v.

»odwracać ręce [od kogo]« = odmawiać jałmużny (1): Kto odwraca ręce ſwoie od vbogiego/ táki gdzie będzye wołał pan bog go niewysłucha. March1 V3v.

2. Sprawiać, aby ktoś wykonał ruch częścią ciała; przen: aby przestał okazywać łaskę; avertere Vulg, Cn; abalienare Modrz [co] (4):
Zwroty: »chęć [czyją] odwracać [od kogo]« (1): ſą niektorzi/ co nie ták dálece dla śiebie/ iáko dla Rzecżypoſpolitey niezgadzáiąc ſię zkim/ zá rázem od niego y chęć przyiaćielſką odwrácáią [benevolentiam abalienent]. ModrzBaz 65.

»odwracać oblicze (a. obliczność) [czyją(-e)]« = avertere faciem Vulg (2): Rácż to ſpráwić dla Dawidá ſługi ſwoiego wdzyęcżnego/ Abyś nigdy nie odwracał oblicżnośći Kryſtá twego. LubPs dd2v; Leop Ps 131/10.

»odwracać serce [czyje od kogo]« (1): NIeodwracay naſz miły panie odſiebie obłędlivego ſerca naſſego RejPs 135v.

3. Przewracać skiby, orać po raz drugi lub trzeci; aratrare, repastinare Mącz, Cn; aratione renovare, aratro perrumpere a. subvertere, iterare, novare, offringere, resarrire, tertiare Cn (4):

W połączeniu szeregowym (1): Ale rolnik opátrzny lichwiarz ſpráwiedliwy: [...] Wieźie gnoy/ rádli ſkrodli/ vgorzy/ odwráca: Sieie/ plewie/ ogania/ pieniądzmi opłaca. KlonWor 77.

Zwrot: »odwracać rolą« = repastinare agrum Mącz [szyk zmienny] (3): Vernactum, Rola którą ná wioſnę odwrácáyą álbo porzą. Mącz 484b, 16d, 283a.
4. Sprawiać, aby ktoś się cofnął (a. coś się cofnęło), odszedł (odeszło) z powrotem; vertere Vulg; deicere JanStat [kogo, co] (3): żyła [tj. otwarcie żyły] ktora ieſt miedzy wielkiem palczem á vkazuiączym [...] naprzeciw ſlinogorzowi, boleſciam zębowym/ ocżnym: ieſt vżytecżna / á więczey odwracza krew płynączą na mieſtcza przerzecżone FalZioł V 58v; mężnymi ſię sſtáli ná woynie/ obozy obcych (marg) woyská poſtronnych. (–) odwracáli WujNT Hebr 11/34.
Przen (1):
Zwrot: »[od czego] mieczem odwracać« (1): ábyſmy Kácérzkié záráźliwé błędy [...] od gránic náſzych odpędzáli/ y mieczem odwracáli SarnStat 218.
5. Sprawiać, aby coś nie nastąpiło, przestało się dziać, nie doszło do skutku; zapobiegać, przeciwdziałać; avertere Mącz, JanStat, Cn; eruncare Mącz; averruncare, expiare Cn [w tym: co (5)] (6): Ibes avertunt pestem ab AEgipto, Odwrácáyą. Mącz 487a, 361c; co będę wiedźiał/ y będę rozumiał Máieſtatowi krolewſkiemu/ y Rzeczypoſpolitey obráźliwego y ſzkodliwego/ przeſtrzegáć będę: á żeby to nie było/ záſtáwiáć ſye/ y ono odwrácáć będę. SarnStat 36, 224.

odwracać od kogo, od czego (2): FalZioł IV 52a; [język] ſzkodliwe rzeczy od ludźi odwráca OrzRozm Q2v.

6. Powstrzymywać się od czegoś, zaprzestawać [co] (2): Niech Bog/ dla ćiebie/ łáſki nie odwraca. GrabowSet V3.
Zwrot: »gniew odwracać [od kogo]« (1): w ktorym [przymierzu] im Bog poprzyśiągł ſam ná ſię/ iſz ich Bogiem/ obrońcą/ y dobrodzieiem miał być ná wieki/ y pokoy z nimi záchowáć/ gniew ſwoy od nich (dlá onego przyſzłego Syná ſwego krwie rozlánia) odwracáiąć. SkarŻyw 481.
7. Sprawiać, aby ktoś się powstrzymał, przestał; avertere PolAnt, Vulg, Cn (12):

odwracać kogo od czego (1): ktorą grę Palamedes [...] wynalazł/ yzby zołnierze tą grą żabawione zatrzimać mogł/ y yzeby woyſko proznuiące od nieznaſzek á zwad tym ſpoſobem odwracał. KwiatKsiąż P3v.

odwracać co czyje od kogo, od czego (3): GórnDworz Mm6v; rzekł był wytráćić ie/ by był nie Moiżeſz wybrány iego ſtał/ w przerwie przed nim/ odwracaiąc popędliwość iego od zátracenia. BudBib Ps 105/23; Wſpomni (Pánie) żem ſtawał przed oblicżnośćią twoią/ ábym ich ku dobremu obmawiał y zágniewánie twoie od nich odwracał. PowodPr 19.

W przeciwstawieniu: »odwracać ... przywracać« (1): oná [miłość] odwraca vmyſły ludzkie od bezeceńſtwá: á przywraca ie Bogu GórnDworz Mm6v.

a. Skłaniać do zmiany przekonań religijnych [kogo] (8): OpecŻyw 118v, 126; Przywiedliście mi tego człowieka/ iakoby on od wrácáł lud [quasi avertentem populum] MurzNT Luc 23/13; Leop Luc 23/13; WujNT 393.

odwracać od kogo, od czego (3): potem Phinees/ ieden przełożony miedzy niemi odwrácał ie od onego błędu RejPs 158; BielKron 92; ktorzy [fałszywi apostołowie] [...] ludzie od niego [Chrystusa] odwracáli WujNT 2.Cor 10 arg.

*** Bez wystarczającego kontekstu (2): Mącz 487a; Averto – Odwracąm. Calep 114a.

Synonimy: 3. orać; 7. hamować, powcięgać, powścięgać, wścięgać.

Formacje współrdzenne cf WROCIĆ.

Cf ODWRACAJĄCY, ODWRACANIE, ODWRACANY

MM