Spulchniać ziemię pod uprawę krając ją na skiby za pomocą pługa lub sochy; arare (agrum) Mącz, Calag, Calep, Vulg, Cn; (re)colere (agrum a. terram) Miech, Mącz, Cn; vertere agrum Mącz, Cn; humum resolvere, terram versare Mącz; aratrare, proscindere agrum a. terram, rostrare, sollicitare terram, sulcare agrum Cn (214): ZapWar 1512 nr 2131, 1526 nr 2293; Leniwy dla źininá [lege: zimna] niechciał oráć [Propter frigus piger arare noluit Vulg Prov 20/4] potem będźye żebrał á nie będźye ten kto by mu co dał. March¹ A4v; Oracż ktory tám bliſko był orał/ A płácż niewieśći vſłyſzał: Woły ná roli oſtáwił BierEz G4v; Wieprz widząc wołu w roboćie: A on orze w śilnym poćie BierEz K, I3v, K3; BielŻyw 127; Też pieniądze ieſzce nayduią w polſce przy potokach gdzie dzdzewnica wybiją, albo na roli gdy orzą. MiechGlab 46; Powieccie o mey ſtodole/ Tákież o puſtey oborze/ Iż wáſz miſtrz iuż ſobie orze/ Nie ma wołow nie ma koni BielKom A4; Ludzye ná thym docżeſnym ſwyecye/ ſtáráyąc ſie o zboże/ prácuyą/ orzą/ áż zbożá doſtáną GliczKsiąż C8v; UstPraw 14; RejZwierz 36, 118; Ziemiá w Kroleſtwie Senege bárzo płodna: ále tám deſzcż dźiewięć mieſięcy nie bywa/ orzą nie ták iáko v nas/ thylko motykámi wſkopáią. BielKron 450v, 56, 276, 319, 336; Mącz 16c [2 r.], d [3 r.], 251d, 353d, 372b (11); By też Rola byłá Nalepſza/ iednák z ſiebie Pſzenice nie rodźi/ Oráć trzeba Prot C4v; RejZwierc 113 [2 r.]; Izali wſzytek dzień orze oracż dla śiania? BudBib 1s 28/24, Prov 20/4; A orząc [Helizeusz]/ w dwunaſcie iarzm/ ſam poganiał woły. HistHel C4v; Strum L, Lv; Calag 8a; StryjKron 160; KochPhaen 10; tylko ſámo piſmo święte teráźnieyſzy kácerze z głowy ſwoiey chcą rozumieć y vmieć/ bez Miſtrzá/ bez wodzá/ álbo więc od inſzego rzemioſłá Miſtrzow/ chcą ſię go vcżyć wykłádáć: właſnie iákoby ſię chćiał vcżyć oráć od Málárzá/ málowáć od ſzewcá/ budowáć od rybitwá. ReszPrz 101; Calep 97a, b, 196b, 216b [2 r.], [712]a (11); GostGosp 98; Wyymi owégo/ co mu tyśiąc orze Pługów/ á złotá ieſt pełno w komorze. GórnTroas 67; OrzJan 50; Abowiem dla nas ieſt nápiſano: iż w nádźiei ma oráć ten co orze WujNT 1.Cor 9/10; SarnStat 185; PowodPr 22 [2 r.], 25; CiekPotr 64; Może nie wiedźieć Polak co to morze gdy pilne [!] orze. KlonFlis Cv; KlonWor 78.

orać czego (po przeczeniu) (13): ZapWar 1527 nr 2307, 1542 nr 2449, 1537 nr 2573; FalZioł V 52; ziemie náſzey nie orzemy/ á theż w nię nic nie wſiewamy HistAl I5v; Ogrodnicy co roley nie orzą/ ſą wolni od dániey. UstPraw G2; BibRadz I 116b marg; Goski A2; Ná wielu mieyſcách źiemie w Hiſzpaniey nie orzą/ iż ſkáliſty fundáment ma BielKron 279v, 224v; Mącz 370b, [388]a; KochMarsz 155.

orać czego [funkcja supinum = do orania] (1): Skánderbeg [...] poſłał mu [Balabanowi] theż wdáry kroy/ lemięſz/ rádlicę/ roſkazawſzy do niego áby przyſzedł ná oycżyznę oráć roley iáko moy chłop. BielKron 256.

orać co (47): ZapWar 1518 nr 2189, 1523 nr 2309, 1542 nr 2449 [2 r.]; A przeto kto chce bogáty być/ Oplwawſzy ręcże trzebáć robić: Orż rolą/ kopay korzenie BierEz I2; FalZioł V 52v; RejRozpr C3v; GliczKsiąż Hv; LubPs ee3v; RejZwierz 135; BibRadz Gen 4/12, 2.Reg 9/10, 1.Mach 14/8; Goski A2; OrzRozm V2; BielKron 36, 96v, 261; Mącz 16c, 251d; OrzQuin Hv; RejPosWiecz³ 98; ModrzBaz 40v, 47v, 48; SkarŻyw 263; Ty Chamie orz rolą/ y inſzym Goſpodárſtwom/ y Rzemioſłom przyſtoyne potrzeby odpráwuy/ iáko CHłop StryjKron 6; ActReg 158; GostGosp 66, 98; GórnTroas 65; OrzJan 51, 52, 124; Tákći ieſt/ rolą domową káżdy orze/ y żywność/ choć nie bogátą/ vczćiwą przedśię z niéy mieć może. JanNKar A3v; SarnStat 189 [3 r.], 681; gdy ſię dwá bráćia zmowią: ia będę domá rolą orał/ á ty iedź ná dwor krolewſki: co ia zárobię/ á ty wyſłużyſz: dźielić ſię rowno będźiewá. SkarKaz 637a; CiekPotr 41; SkarKazSej 682a, 689b; Sżcżęśliwi ſą: Neptuná wioſłámi nie porzą/ Ziemię depcą nogámi/ á wołmi ią orzą. KlonFlis B2, C4; KlonWor 15, 50.

orać na kogo, na co (3): Wiedząc iż máią Wołu ktory ná nie orze RejWiz 104v, 51; Ten rzekł ná pſzenicę więc muśi oráć wiele/ A tátárecżká miła/ bárzo płodne ziele. RejFig Bb8v.

orać czym (23), kim (2): RejRozpr C3v; RejJóz H8v; RejKup c8; Leop Iudic 14/18; RejFig Bb7v; BibRadz Iudic 14/18, Am 6/12; OrzRozm L2; Krok ſkazał gdy niemaſz zacż robże ſam podle drugiego wołu/ y kazał go wnet záprzącz do pługá á oráć im áż innego wołu kupił. BielKron 318v, 36v, 52, 54, 54v; Mącz 10c, 229c, 420d; BudBib Deut 22/10, Am 6/12; StryjKron 637; GostGosp 156 [2 r.], 158; SarnStat 185, 190; KlonFlis B2.

orać na czym (2): Idzye dáley przez pole áli cżłowiek orze/ Ná twárdey iákieyś zyemi ledwe trawę porze. Wnet mu ſie pług záwádził áż ſtánęły woły/ Aż mu ſie lemieſz złomił RejWiz 125v; Y lepiéy ábyś go [staw] trzymał Rok y dwá y trzy puſte/ á śiał y orał ná nim. Strum L.

W połączeniach szeregowych (20): Buduy, orż, drzewa ſzcżep Winnicze naprawiay FalZioł V 52, V 52 [2 r.]; Iákoſcie powiedzieli iż nie orzecie/ nie ſieiecie/ áni winnic áni drzew ſzcżepicie/ domow budowáć nie chcecie HistAl K2v, K3; BielKom E3v; ktorzy ptaſſkowie áni orzą/ áni ſieią/ áni żną/ áni do gumná wożą KrowObr 149, 226; ktorzy tám ſiali/ oráli/ winnice ſpráwiáli BielKron 99v, 6, 89v, 108, 224v, 275v (9); RejPosWiecz³ 98; RejZwierc 70v; Drugim zábraniáią rzemiosłá ich robić/ tákże oráć/ kupcżyć/ vcżyć ſię ModrzBaz 107v; GostGosp 96.

W porównaniu (1): I dla tego w kośćiele wáſzym będą oráć iáko ná roli/ á Ieruzálem będzie/ iáko ſtos kámienia/ á gorá kośćielná iáko wyſoki lás. KrowObr 194.

W charakterystycznych połączeniach: orać pilno (pilnie) (3); orać nowiny, piasek, pola (2), poślady, rolą (role) (28), ugor, zagony, ziemię (14); orać bydłem, bykiem, osłem, pługiem (pługi) (3), radły, wołmi (wołem, woły) (5).