Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: POKRWAWIONY

Następne hasło: 2. POKRYCIE »

1. POKRYCIE (12) sb n

o prawdopodobnie jasne (tak w po-); e pochylone.

Fleksja

	sg	pl
N	pokrycié	pokryciå
G	pokryciå
A	pokryci(e)
I	pokrycim

sg N pokrycié (3); -é (1), -(e) (2). ◊ G pokryciå (1). ◊ A pokryci(e) (6). ◊ I pokrycim (1). ◊ pl N pokryciå (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde także XVII – XVIII w.

Znaczenia

I. Rzeczownik od „pokryć” (5)
- 1. Przykrycie, okrycie ciała (2)
  - Przen (1)
- 2. Ukrycie, zatajenie (1)
- 3. Uzasadnienie czegoś złego, wytłumaczenie, uwiarygodnienie (2)
II. Coś, co pokrywa (7)
- 1. To, czym się coś przykrywa (5)
  - a. Ubiór (2)
  - b. Tkanina: obicie, zasłona lub kapa (1)
- 2. Ochrona, osłona (1)
- 3. Fałsz, obłuda (1)

I. Rzeczownik od „pokryć” (5):

1. Przykrycie, okrycie ciała [czego] (2):

Wyrażenie: »pokrycie ciała« (1): Iednego cżáſu przyſzli do niego pielgrzymowie na poły nádzy: ktorzy [...] miłośierdzia y ſukien iákich ná pokryćie ćiáła ſwego prośili. SkarŻyw 324.

Przen (1):

Wyrażenie: »pokrycie nagości« (1): ćiebie o vleczenie ran moich/ y o pokryćie nágośći moiey pokornie profzę/ nie odrzucay mię grzechámi ſplugáwionego LatHar 217.

2. Ukrycie, zatajenie [czego] (1):

Szereg: »zasłona abo pokrycie« (1): iż X.K. nie przyznawa Chriſtuſowi tego: żeby on był prawdźiwym cżłowiekiem: ále iż tylko miał cżłowiecżeńſtwo/ dla zaſłony ábo pokryćia boſtwá. CzechEp 344.

3. Uzasadnienie czegoś złego, wytłumaczenie, uwiarygodnienie [czego] (2): Acż potym [Grecy] ná pokryćie vporu niepoſłuſzeńſtwá ſwe^go/ przycżjnj ſzukáiąc/ inną ſobie wiárę vkowali SkarJedn 154; PRzycżytáią niektorzy Heretycy/ ná pokryćie roſterkow ſwoich świętemu Bárnábie y Páwłowi niezgodę/ wtym/ iſz ſię ták rozſtáli. SkarŻyw 538.

II. Coś, co pokrywa (7):

1. To, czym się coś przykrywa; cooperimentum, integumentum, operimentum, opertorium, tegillum, tegimen, tegmen, tegumen Cn (5): ták záraz wzięte ieſt y podnieśione ćiáło ſługi Bożego/ y zwielką cżćią pogrzebione ná mieyſcu kośćiołowi náznácżonym: ná ktorym pokryćie niedrogie vcżynione było do cżáſu. SkarŻyw 528.

W porównaniu (1): Lecz rzeczy poważne [w Wenecji] do trzech ſię przy kśiążęćiu ſtaczáią/ y oni wſzytkim władną. A też w iednym mieśćie iáko pod iednym pokryćim tákie rzeczy łácne. Lecz gdźie ſię páńſtwo kilá ſet mil ſzerzy/ trudno ſię wſzytkich przednich obywátelow dokłádáć. SkarKazSej 691a.

a. Ubiór (2):

Wyrażenia: »pokrycie głowy« [szyk 1:1] (2): Płákánim y łzámi práwie vſtáwicżnymi/ modlitwy ſwoie polewáłá: ták iſz iágody iey śine záwżdy á iáko ſpalone były/ á pokryćie głowy záwżdy mokre zoſtawáło. SkarŻyw 160, 193.

[»pokrycie święte« = ubiór zakonny: zbudowawſzy kláſztor Niuelleńſki w Brábáncyey/ w nim ſię ſama y z corką ſwoią Pánu Bogu oddáłá: y pokryćie święte/ to ieſt zakonny vbior/ przyięłá. SkarŻyw 239 (Linde).]

b. Tkanina: obicie, zasłona lub kapa; soliar Cn (1): Bo iáko w krolewſkich páłacách nie śćiány áni pokryćia złote/ ále ćiáło krolewſkie rzecz ieſt nazacnieyſza: ták y w niebie krolewſkie ćiáło. SkarKaz 243b.

2. Ochrona, osłona (1):

W połączeniu szeregowym (1): W tym imieniu IEZVS [...] będzieſz miał ochłodę w vpaleniu/ vćiecżkę w pogonieniu/ zamek w obronieniu/ moc w oſłábieniu/ pokryćie w niepogodzie SkarŻyw 4.

3. Fałsz, obłuda (1): Hypocrisis est simulatio alienae personae, quum scilicet quis se alium videri cupit, quam est – Pokriczię, ten ktori ſobie fałſziwie zmiſlią poſtawke. Calep 495a.

Synonimy: I.2. schowanie, zatajenie; II.1.a. naodzianie, odzienie, przyodzianie, stroj, szata, ubior, ubranie; 3. chytrość, fałsz, fałszywość, hipokryzyja, obłuda, przewrotność.

Cf POKRYĆ

LWil