[zaloguj się]
[pdf]

PRZEWROTNOŚĆ (81) sb f

e oraz oba o jasne.

Fleksja
sg pl
N przewrotność przewrotności
G przewrotności przewrotności
D przewrotności przewrotnościåm
A przewrotność przewrotności
I przewrotnością przewrotnościami
L przewrotności przewrotnościach
inne sg a. pl G - przewrotności

sg N przewrotność (18). ◊ G przewrotności (8). ◊ D przewrotności (6). ◊ A przewrotność (15). ◊ I przewrotnością (8). ◊ L przewrotności (4). ◊ pl N przewrotności (2). ◊ G przewrotności (3). ◊ D przewrotnościåm (1). ◊ A przewrotności (6). ◊ I przewrotnościami (4). ◊ L przewrotnościach (3); -ach BibRadz (2), -åch (1) RejWiz. ◊ sg a. pl G przewrotności (3).

Sł stp notuje, Cn s.v. przewrót, Linde XVIII w.

1. Nieszczerość, fałsz, chytrość, przebiegłość; w pl: podstęp, wykręt, niecny uczynek; perversitas PolAnt, Mącz, Modrz, Cn; pravitas PolAnt, Modrz, Calep; perversa PolAnt, Modrz, Cn; praevericatio Vulg, PolAnt; fallacia, nequitia Vulg; sinisteritas Calep [w tym: czyja, czego (42) – G sb i pron (25), pron poss (12), ai poss (5)] (76): RejPs 17v; Co przewrotność cżynili miałem w nienawiśći ſwey LubPs X2v; KrowObr 224v; RejWiz 85; Leop Ps 100/3; Zdrowy ięzyk ieſt iáko drzewo żywotá/ ále w ktorym ieſt przewrotnoſć trfoży vmyſłem. BibRadz Prov 15/4, Is 1/5, Ez 14/11, 13, 21/24; przyſzłá iuż zá náſzego złego wieku/ nieſłychána przed thym przewrotność ludzka/ ktora prawdę w fáłſz/ á Práwo w potwarz obroćiłá OrzRozm E2; Przeſtańcie przewrotnośći/ á vcżcie ſie dobrze cżynić. BielKron 94, 231, 232, 246 [2 r.], 254; RejPosWstaw [1103]v; y nápełniłá ſie ziemá [!] krwie/ a miáſto nápełniło ſię przewrotnośći/ bo mowili opuśćił Iehowá ziemię/ y niewidzi Iehowá. BudBib Ez 9/9; á przetoż też w Práwiech wiele przewrotnośći/ á w rzecżáchpoſpolitych wiele ſię błędow y nierządu náyduie. ModrzBaz 17; Nieznośna ieſt w tey mierze piekárzow y ſzynkarzow przewrotność/ ktorzi po teyże cenie y chleb y piwo gdy zboże tanie przedawáią/ iáko y kiedy drogo. ModrzBaz 33v, 62v, 131, 144v; NiemObr 87, 154, 157, 176; LatHar 23, 150; WujNT przedm 3, s. 716; PowodPr 48; Widzę wielką przewrotność w ludźiech świátá tego CzahTr C4v.

Ze zdaniem przydawkowym [w tym: że (2), jako (1)] (3): Iáwnie ſie tu okázuie wáſzá przewrotność/ iáko wy piſmo ſwięte wykłádaćie/ wywrácaćie KrowObr 224v; Tákać ieſt przewrotność vpornych haeretykow/ że wolą piſmo S. ſztukowáć y rozrywáć/ á niżli błędow ſwoich poprzeſtáć. WujNT 305, ktv.

W połączeniach szeregowych (16): BierRaj 16; BierRozm 3; Yuż nam Luter oczy otworzył/ á obłudnośći/ przewrotnośći/ á nye pobożne ſpráwy wáſſe odkrył. KromRozm I B2; Tenci ieſt nápierwſzy i ná więtſzy przykłád przewrotności a owczego odźieniá i zarás wilczego drapieſtwa MurzNT 31; Acz ſye też to czáſem nyezdarzáło/ prze chytroſć á przewrotnoſć álbo też odmyennoſć ludzką. KromRozm III I8v, F8; KrowObr 241v; BielKron 244; Perversitas, Przewrotność/ krnąbrość/ złość opáczność. Mącz 488d; á nigdy nic tymi żołtoſciámi á tymi chytroſciámi á przewrotnoſciámi ſwemi tobie záſzkodzić nie będzie mogł [smok] RejAp 100v; Dokonawſzy Duch ſwięty wſzitkich burzek złośći á przewrotnośći ſwiátá tego/ [...] iuż dáley idzie RejAp 157, 30v, 106v; Lecż táká ieſt w ludźioch przewrotność/ niewſtydliwość/ y źle cżynienia ſwowolność/ iż trzebá bárzo twárdych praw/ ktoremi by roſtącemu złemu zábiegano ModrzBaz 69v; ktorego [Sylli] złość/ przewrotność/ zdrádá ták łatwie wypiſána być nie może. Phil O; Czego iż v heretykow nie máſz/ á ſámá v nich ręká ludzka robi/ chytrość/ przewrotność/ ſwawola/ vpor/ tyráńſtwo/ zdrády y fałſze y oſzukánia/ wywody Philozophſkie/ y ſmyſłow á rozumu ludzkiego ſpráwy/ tym oni robią. SkarKaz 241b.

W przeciwstawieniach: »szczyrość (2), moc, prawda, rycerski obyczaj ... przewrotność« (3): pocżynił [Amurat zniewolenie]/ nie mocą ábo ſzáblą/ ábo iákim rycerſkim obycżáiem/ iedno zdrádą przewrotnośćią/ obiecowánim dárow/ przyſięgámi/ y innemi fáłſzywemi á chytremi kuſy. BielKron 244; A ták złość á przewrotność oná/ ſzcżyrość ſláchetną ná tym ſwiecie ták zátłumiłá/ że práwie záthonęłá iáko dziuráwa łodź RejZwierc 78; WujNT 1.Cor 5/8.

Wyrażenie: »złościwa przewrotność« (1): Y od thych ktorzy ſię kocháią źle czyniąc/ á weſelą ſię w złoſćiwych przewrotnoſćiách [in perversitatibus mali]. BibRadz Prov 2/14.
Szeregi: »chytrość a (ani) przewrotność« (4): nigdy żadną chytrośćią áni przewrotnośćią ſwą/ tego wykłádu Króleſtwá Polſkiégo oni [kacerze] nie ſkáżą OrzQuin I2v; A thá żołtość iey [bestii, tj. Rzymu] známionowáłá chytrość á przewrotność iey/ ktorey oná záwżdy pełná byłá. RejAp 141, 77, 142. [Ponadto w połączeniach szeregowych 5 r.]

»grzech i przewrotność« (1): Ieſt ieſzcże y trzeći ſtan ludźi nieſtátecżny/ [...] Tám grzech y ſwą przewrotność w ſobie wychwaláią KołakSzczęśl A4.

»odmienność a przewrotność« (2): naydzieſz tám więcey niżli Lámpertowych pſtroćin odmiennośći á przewrotnośći iey [bestii, tj. Rzymu] RejAp 107, 106v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»omylność a przewrotność« (1): przypuſzcżam to do pocżćiwego bacżenia twego/ [...] przy cżym ſnádniey zoſtháć maſz/ gdy ſie iedno pilnie przypátrzyſz dziwnym omylnoſciam á przewrotnoſciam ſwiátá tego. RejAp 198v.

»upor i (abo) przewrotność« (2): ModrzBaz 87; Iż iuż tácy [heretycy] nie z niewiádomośći/ ále z vporu y z przewrotnośći grzeſzą WujNT 748.

»zdrada i przewrotność« (1): O pełny wſzelkiey zdrády y wſzelkiey przewrotnośći [omni dolo et omni fallacia]/ ſynu dyabelſki/ [...] nie przeſtawaſz wywrácáć proſtych drog Páńſkich. WujNT Act 13/10. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»(ani) złość, (a, ani, i) przewrotność« (5): RejZwierc 78; Calep 846a, 983a; Phil L; A tákże vżywaymy nie w ſtárym kwáśie/ áni w kwáśie złośći áni przewrotnośći [malitiae et nequitiae]: ále w przaſnikách ſzczyrośći y prawdy. WujNT 1.Cor 5/8. [Ponadto w połączeniach szeregowych 6 r.]

W przen (7): A pan Kryſtus iáko ie [ludzi niepobożnych i przewrotnych] zowie [...] ſluchay? [...] ſynowie wſzelkiey przewrotnośći KrowObr C3; W kthorych [grzeszników] ręku ieſt przewrotność/ á práwicá ich pełná ieſt dárow. BibRadz Ps 25/10.
Wyrażenia: »przewrotność serca« (2): Wſzytkié piſmá S. [...] niebeſpieczne [są] tym ktorzy ie ku przewrotnośći ſercá ſwego náćiągáć wolą/ niżli przewrotność ſercá ſwego według ich proſtośći nápráwowáć. WujNT ktv.

»przewrotność umysłu, rozumu« (2:1): przewrotność rozumow wſzetecznych teraz Polſkę z gruntu borzy OrzRozm D2v; potrzebá áby zli ludzie byli wykorzeniáni/ áby inſzych ſwą złoſcią y przewrotnoſcią vmyſłow nie pſowáli. Phil L, K3.

2. Nieprawdziwe nauki, kłamstwa; perversitas PolAnt; perversa Vulg (3):
Zwrot: »mowić, mowiący przewrotność« = loqui perversitatem PolAnt; loquens perversa Vulg (2:1): BibRadz Is 59/13; Y z was ſámych powſtáną mężowie mowiący przewrotnośći/ áby odwiedli vcznie zá ſobą. WujNT Act 20/30, s. 483.
Szereg: »potwarz i przewrotność« (1): mowimy potwarz y przewrotnoſć [calumniam, et perversitatem]/ á pocżynamy y zmyſlamy w ſercu ſłowá kłamliwe. BibRadz Is 59/13.
3. Trudy, cierpienia; zmienne koleje losu (w pl) (2): y w ćieniu ſkrzydeł twoich vfáć będę/ áż miną przewrotnośći [contritiones]. BudBib Ps 56/1[2].
Szereg: »błędy, przewrotności« (1): Tu iuż obacż [...] Czo ſie dzieie w ſwieczkiey krotofili Dzywne błędy dzywne przewrotnoſći RejJóz Q3v.

Synonimy: 1. chytrość, fałsz, fałszywość, fortel, hipokryzyja, kłam, kłamanie, kłamstwo, łeż, łżyczka, nieszczyrość, obłuda, obłudność, oszukanie, pokrytość, zdrada; 2. fałsz, kłam, kłamanie, kłamstwo, łeż, łżyczka, matactwo, nieprawda; 3. trud.

ALKa