[zaloguj się]
[pdf]

MATACTWO (48) sb n

matactwo (47), matacstwo (1); matactwo : matacstwo SkarŻyw (5:1).

ma- (45), må- (3); ma- : må- BielKron (5:1), SkarJedn (3:1), SkarŻyw (5:1); drugie a oraz o jasne (w tym w a 3 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl
N matactwo matactwa
G matactwa
D matactwu
A matactwo matactwa
I matactwem matactwy
L matactwie

sg N matactwo (10). ◊ G matactwa (6). ◊ D matactwu (4). ◊ A matactwo (8). ◊ I matactwem (7); -em (1), -(e)m (6). ◊ L matactwie (2). ◊ pl N matactwa (5). ◊ A matactwa (5). ◊ I matactwy (1).

Sł stp, Cn brak, Linde XVI i XVIII w.

1. Kłamstwa, oszustwa, wybiegi, świadome gmatwanie dla osiągnięcia własnych celów lub udowodnienia własnych twierdzeń (odnosi się do działania, wypowiedzi i cech); mendacium Vulg [w tym: w polemikach religijnych (40)] (46): KrowObr 157v; Z oráliśćie niepobożność/ żęliśćie niepráwość/ iedliśćie owoc mátáctwá Leop Os 10/13; Piſze Kornelius Agripá [...]/ iż ná tych náukach młodość ſwoię vtráćił/ y kſięgi wielkie ſpiſał o nich/ miánował ie táiemna Filozophia/ gdzye potym tego żáłował s płácżem/ iż ſie wdawał w ty mátáctwá nikcżemne BielKron 46v; Tálmut Kſięgi mátáctwá. BielKron Llll3v; tedyć naprzod muſzą wſzythko piſmo kácerſtwem y mátáctwem názwáć ábo pothępić/ niżeli prziydą ku potępieniu nas GrzegRóżn B3v; chcząc mieć pożytek z onego wielkiego s pánem towárzyſtwá/ y cżyni/ y mowi to/ cżymby ſie pánu przylubił/ á poſpoliczie mowi nieprawdę: [...] á to ieſt ſzkodliwſze/ y okrutnieyſze mátáctwo/ niż ktore ná ſwiecie GórnDworz Ee4v; Fáłſzywy pielgrzymie ktore ty mátáctwá powiadaſz HistRzym 79v; GrzegŚm 34; Ono też mátáctwo ieſt bárzo pełno niepobożnośći/ kiedy kto przećiwko Wierze álbo też o wierze mowiąc/ kłamſtwo powieda. KuczbKat 340; CzechRozm 55v, 167; SkarJedn 108; SkarŻyw 304; CzechEp 411; WujNT 305; SkarKaz 207a.

matactwo czyje [w tym: G sb i pron (5), pron poss (5), ai poss (4)] (14): Powiedz proſzę ćię? Ieſli Bogáſtwá/ pieniądze/ Fundácye/ y thy inſze mátáctwá wáſze/ wyćiągnąć mogą kogo s Czyscá? KrowObr 76, 144; BielKron 456v, 464v; RejPos 298; CzechRozm A7, 81v, 121v, 178v, 223; SkarJedn 127; Lecż tá Heretycka ſłomá z ſwemi plewámi fałſzowánego piſmá/ y zdrzewiánym budowániem mátáctwá ſwego/ vcżynić tego nigdy niechćiáłá. SkarŻyw 373, 545; SkarKazSej 706a marg.

W połączeniach szeregowych (3): BiałKat 206; CzechRozm 221v; áby odrzućiwſzy obmowy/ y mátácſtwá/ y żárty/ y prozne ſłowá: ku ſławie Bożey/ y budowaniu bliznie/ vſtá ſię náſze otwarzáły. SkarŻyw 4.

W przeciwstawieniu: »matactwo... prawda« (4): KrowObr C2, 193, 228; Przeto im Pan pośle ſpráwę obłędliwą/ áby wierzyli mátáctwu/ gdy prawdźie wierzyć niechćieli BielKron 467.

W charakterystycznych połączeniach: matactwo chytre (2), heretyckie, nikczemne, okrutne, papieskie, pewne, sprosne, srogie, sromotne, szczyre (2), szkodliwe, wieczne, zdradliwe, żydowskie; księgi matactwa, owoc, sprosność; matactwu wierzyć (2); matactwa powiedać; wdawać się w matactwa; matactwem [czego] dostać (2), dowodzić, parać się.

Zwrot: »matactwo [komu] zada(wa)ć« (3): Hieronimowi S. śmieią mátáctwo zádáwáć w tym/ iż nápiſał/ że roku wtorego pánowánia Klawdiuſá Ceſarzá Piotr S. Rzymſką ſtolicę/ náuką ſwoią wſzcżepił SkarJedn 97, 84; SkarŻyw 261.
Szeregi: »bluźnierstwo i matactwo« (2): Niewierzę temv/ áby ták wielkie y ſrogie bluznierſthwá y mátácthwá miáły być/ w Tureckim Alcoranie/ álbo w/Zydowſkim Thálmućie iákowe ſą w tych wáſzych Regułach y kazániach KrowObr 147, 124v.

»błąd i matactwo« (2): CzechRozm 64v; ſławić ſię wiárá święta pocżęłá: przeklináły ſię wſzytkie błędy/ y mátáctwá Heretyckie. SkarŻyw 545.

»fałsz i matactwo« (1): I to wſzytko fáłſz/ y mátáctwo/ cośćie kolwiek o tey mártwey Mſzárſkiey offiárze w ſwoim Mſzale nápiſáli KrowObr 188. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»kłamstwo i matactwo« (1): ktorey [zwierzchności] ſobie z zazdrośći kłamſtwem ſwym y mátáctwem doſtał CzechRozm 178v.

»niestatek i matactwo« (1): á teraz [kacerstwa] w tákim ſwym nieſtátku y mátáctwie/ náſzem tylo łákomſtwem [...] ſtoią. SkarŻyw 238.

»matactwo i potwarz« (1):Luter mu [mnichowi Sylwestrowi] odpiſał/ iż ty twoie kſiąſzki ſą od cżártá nádzyewáne mátáctwem wiecżnym y potwarzą wielką BielKron 193.

»matactwo i zdrada« (1): Mátáctwá y zdrády ludzkie/ y nieufnośći. SkarKazSej 706a marg.

2. Zmyślenie, brednia; butubatta, nugatoria Mącz (2): Tu [w opisie wojny trojańskiej] Poetowie wiele mátáctwá przycżynili/ ktore tu opuſzcżam/ tylko do hiſtoryey przychodzę. BielKron 57v; Buttubata, id est Nugatoria. [...] Mátactwá. Mącz 28b.

Synonimy: 1. kłamstwo; 2. bajka, baśń, brednia, plotka, wymysł.

Cf [MATACZYNA], MATANIE, MATANINA

AŻ