[zaloguj się]
[pdf]

BAJKA (70) sb f

Pierwsze a pochylone, drugie jasne.

Fleksja
sg pl
N båjka båjki
G båjki båjek
A båjkę båjki
I båjką båjkami
L båjkach

sg N båjka (15). ◊ G båjki (1). ◊ A båjkę (5). ◊ I båjką (6). ◊pl N båjki (11). ◊ G båjek (12). ◊ A båjki (10). ◊I båjkami (7). ◊ L båjkach (3).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Baśń, mit, opowiadanie o treści fantastycznej, legendarnej lub alegoryczno-dydaktycznej, utwór literacki; fabula Mącz, Calag, Calep, Cn; apologus, naenia Mącz, Calep, Cn; mythos Mącz (20): Leop Eccle 20/21; KwiatKsiąż F2; Apologus, Wymysłki. Powieść/ álbo Bayka Mącz 12d, 106d, 240c [2 r.]; Tu przerwał pan Boiánowſki mowiącz. A baykę to w. m. pocżynaſz pánie Koſtká? wierzę że będzie długa. GórnDworz Y4v; Więceyći przed tym baiek niż teraz bywáło/ Co ich y dziś ná piſmie ták wiele zoſtáło/ A przedſię ie tu ludzie vcżeni cżytáią/ Skąd niemáłe pociechy y náuki máią. HistLan F4v; Calag 184a; Apologus – Baika, fabuła. Calep 82a, 403a, 687a; Y iużby było do tego przyſzło żeby byli wydáni/ gdyby był Demoſtenes tákową bayką Krolewſkiey chytrośći y zdrády nie okazał/ tym ſpoſobem rzecż do Athenienſow vcżyniwſzy Phil R2, R2; KlonFlis G4 marg.
Zwroty: »bajać bajki«: Báby nam będą báiáć iákié báyki [!] śmieſzné/ My wiérſze będźiém ſpiéwáć/ y pieśni vćieſzné. PudłFr 31.

»bajką (-ami) się bawić« (2): Iż Chrizoſtom ſtáry/ bayką ſię tą álegorycżną nie báwiąc/ proſty zmyſł y ſłow y vmyſłu Abráhámowego ták po proſtu pokázuie CzechEp 201; Vacuna nići przędłá baykámi ſię báwiąc KlonWor **5v.

»poczytać miedzy bajkami«: In numerum fabularum aliquid reponere Miedzy baykámi poczitáć. Mącz 311d.

Szereg: »bajki i pieśni«: Też y baiek/ y pieśni/ w ten czás przeſtániemy/ Pięknie ſye obłápiwſzy/ y potym pośniemy. PudłFr 31.
2. Wiadomość lub informacja zmyślona, nieprawdziwa, fałszywa, błędna; plotka, kłamstwo; fabulae Mącz, Calep; centones, fabella, gerrae, ineptiae, lirae Mącz (51): Fabella diminutivum, Bayká/ Wymysłek lucki. Mącz 113b, 96a, 195c; Fabula – Fabuła, baika, mowa zmisloną, wimisł. Calep 402b.
Zwrot:»bajkę bajać«: Somnium item, metaph. Náśmiewisko yáko kiedy by któ rzekł/ coſz báyeſz/ ſen powiedaſz/ álbo wierę mu ſie ſni/ báye baykę. Mącz 401d.
Szeregi:»bajki albo plotki«: ábowiem kto bez rozmyſłu cżyta tu w tych kſięgach Apokálipſim ſłowá Apoſtołá tego/ tedy zdádzą ſie iákoby iákie bayki álbo plotki/ nie ku rozumowi nie podobne RejAp 128 v.

»łeż albo bajka«: Centones ferre Proverb. yednę łeż albo baykę zá drugą powiedáć Mącz 47b.

»sen i bajki«: [Jedni] [...] A to ſobie zá płochy ſen y bayki máią/ Gdy im o przyſzłym wieku drudzy powiádáią. KołakSzczęśl A3.

W przen: Venire in sermonem hominum, Bayką ſie ſtáć u wſzech ludźy. Mącz 386d.
a. W polemice religijnej katolicko-protestanckiej: błędne wierzenie, fałszywa nauka, wywód heretycki (41): Tym wſſyſtkim piſmem iáſnie ſie to pokázuie/ że thylko cżterzy Ewángelie máią być przyięte/ á wſſyſtkie niepewnych rzecży bayki/ vmárłym rácżey kácerzom/ niżli kośćielnym żywym máią być ſpiewáne. Leop + 2v; A ták mniemáiąc [krześcijanie] żeby vſzli potwarzy/ trzech Bogow ſwemi baykámi [...] rodźili. GrzegRóżn F2; BiałKat 128v; A ták też ku podpárćiu rzecży ſwey/ baykę iákąś/ onym ſtárym Papieſkim podobną przypomináli CzechRozm 67v; Otoż tą ſwą bayką nawięcey pewnośći wiáry ſwey dowodzili CzechRozm 68, 221v; To wſzytko bayki ſą ſłowu Bożemu przećiwne. CzechEp 150, 149, 176, 188, 205 (23); NiemObr 121, 173.

W charakterystycznych połączeniach: bajka ludzka (3), mnichowska, żydowska (2).

Fraza: »bajki się bają«: áby ſię y to obacżyło/ ieſliż tám może być prawdá zbáwienna/ gdźie ſię tákie bábie [...] bayki báią CzechEp 204.
Wyrażenia:»babia bajka« (4): Tálmud ich ieſt nowy wymyſł: y nie nadawnieyſze ſpiſánie/ z ſobą bárzo ná wielu mieyſcách niezgodne y przećiwne/ á plotek niezlicżnych y bábich baiek/ wiele w ſobie máiące CzechRozm 69v, 32v; CzechEp 204 cf »bajki się bają«; ReszPrz 84.

»bajka luterska«: [Luterski minister] Lutherſkie bayki/ ludźiom powiádał ReszPrz 43.

»bajka niewieścia«: Ze im ocży kolą/ y ich piekielnym inwencyam/ y zabobonom ſą práwie ex diametro przećiwne/ tedy ie zá plotki máią/ zá wymyſły Papieſkie/ zá ſny Mniſkie zá bayki niewieśćie. ReszPrz 22.

Szeregi:.»bajki i plotki« (2): CzechRozm 69v cf »babie bajki«; ty wodze ślepe ktorzy tákich baiek y plotek y nápletli y nábáiali. CzechEp 260.

»bajki i wymysły«: [My] prawdźiwie/ po proſtu procż álegoriy Bogu obmierzłych/ ono [słowo boże] wykłádamy: y ná nim ſzcżyrze przeſtawáiąc/ wſzytko ludzkie wnieśienie/ y wſzytki bayki/ y wymyſły ludzkie nim odćinamy. CzechEp 342.

W połączeniach szeregowych (4): nic v śiebie nie ma Papieſtwo pewnego [...] oprocż mniemánia domyſłow/ ſnow/ plotek baiek ktore w ſobie dná nie máią CzechEp 252, 139; ReszPrz 22 cf »bajka niewieścia«, 84 cf »babia bajka«.

Synonimy: 1. baśń, fabuła, powieść; 2. baśń, błazeństwo, klatka, łeż, plotka, wymysł, wymysłek.

KN