[zaloguj się]
[pdf]

KLATKA (62) sb f

klatka (60), kletka (2) BielŻyw, StryjKron.

-t- (61), -d- (1).

Pierwsze a pochylone (w tym 2 r. błędne znakowanie), końcowe jasne; teksty nie oznaczają é.

Fleksja
sg pl
N klåtka klåtki
G klåtki klåtek
D klåtk(a)m
A klåtkę klåtki
I klåtką klåtkami
L klåtce klåtkach

sg N klåtka (16). ◊ G klåtki (2). ◊ A klåtkę (6). ◊ I klåtką (3). ◊ L klåtce (19). ◊ pl N klåtki (5). ◊ G klåtek (3). ◊ [D klåtk(a)m.] ◊ A klåtki (2). ◊ I klåtkami (1). ◊ L klåtkach (5); -ach (3), -åch (1), -(a)ch (1); -ach Mącz, GostGosp; -ach : -åch BielKron (1 : 1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI ‒ XVIII w.

Dem. od „kleć”:
1. Rodzaj pomieszczenia zrobionego ze szczebli drewnianych lub drucianej siatki przeznaczonego przede wszystkim do hodowli albo transportu ptaków i zwierząt; także ogrodzenie; często z neutralizacją funkcji deminutywnej; aviarium Murm, BartBydg, Mącz, Calep; cavea Murm, Mącz, Calep, Cn; saginariurn Murm, BartBydg; caveola BartBydg; ornithoboscion Calep; catabulum, cistella, clausura animalium ubi desuper aliquid iacitur, conclave avium Cn (46): Cavea. Eyn keuig Klatká Murm 87, 89; BartBydg 8b, 17, 25, 135; Pátrzay y Soyká w klatce oſzemłána bywa/ Głádſza owo co w leſie wolnośći vżywa. RejWiz 54v; RejZwierz 127v, bb3v; Báiázeth od Támerlaná ná głowę poráżon y żywo poiman/ złotymi łáncuchy ſkowány/ w klatce po wſzytkiey Azyey wożon BielKron 240v, 215, 312; Mącz 20d; Cavea ‒ Padoł loch. Kliątka. Calep 176a, 610b, [739]a; Vrzędnik ná Páńſki przyiazd ma mieć [...] kápłuny w klatkách tłuſte GostGosp 24; CzahTr H3; Dźicżyzná poty náſzá/ poki v nas w domu/ W oborze/ ábo w klatce KlonWor 25.

klatka czyja [= dla kogo] (3): A práwieby mogł názwáć ſwiát klatką ſzalonych RejWiz 20v. Cf »klatka ptasza«.

W porównaniach (11): RejJóz C8; Duſzá/ yákoby ptak w klatce. RejWiz 171 marg [idem Cc5v], 77, 171, 191, Cc5v; Vcżyniwſzy myſliwcowi ſzkodę/ Wynidzie ſam ná miłą ſwobodę. Wyleciawſzy iáko ptaſzek s klatki RejAp 200; RejZwierc 18, 140v, 242v; Bo té náſzé poſtáwy zwiérzchu ozdobioné W złotogłowy/ w ſzárłaty/ by w klatki wſádzoné. GosłCast 66.

W charakterystycznych połączeniach: klatka żelazna (2); klatkę posłać, uczynić; w klatce wożon (2); w klatce kapłun, ptak (ptastwo) (3), skowronek, sojka (6), szpak.

Zwroty: »w klatkę wsadzić (a. sadzać), wsadzony« [szyk zmienny] (2 : 1): RejWiz 46v; Boschis, Wſzelákie ptáſtwo/ które w klatkę ſadzáyą/ ku wabieniu y karmieniu. Mącz 26c; GosłCast 66.

»z klatki wypuszczać« (1): Ná grob vmárłego kłádą ſtráwę pogáńſkim obycżáiem [...] y ptaki zá ich duſze z klatek wypuſzcżáią. BielKron 261.

Wyrażenia: »klatka pozłocista« (1): Bo niech Srokę kto wſádzi w klatkę pozłoćiſtą/ Przykryie ią kitayką álbo kámchą cżyſtą/ [...] wżdy będzye śmierdzyáłá. RejWiz 46v.

»klatka ptasza« (2): Cavea, Kliatká ptáſza. Mącz 41d; Calep 116a.

»w klatce zamkniony« (1): Caveis clausi plurimi despondent, W kłatkách zámknieni poſpolicie rádźi ſchodzą ná myśli y zdycháyą. Mącz 410a.

W przen (2): Tákżeć też náſz Skowronek/ niewinna duſzycá/ Siedzi w plugáwey klatce ná ſwiecie nędznicá. RejWiz 171v.
Zwrot: »wsadzic do klatki« (1): Swowolny żywot iáko ptaſzę s ſiatki/ Wolnego wzyąwſzy wnet wſádzą do klatki. RejZwierc [213].
Złośl. (5): Zániechaymy [...] drogich á nikczemnych wozow/ á rádniey kolebek dziećinnych ábo klatek VotSzl C4.
a) Cyborium, puszka (4): SeklWyzn c2v; KrowObr 197v; Albo też gdy biega s ſrebrną klatką około koſciołá/ ſwiece pali/ dzwony dzwoni RejAp 180; CzechEp 191.

W charakterystycznych połączeniach: klatka srebrna (3), złota; wstawić w klatkę; chować w klatce, noszenie.

a. Osłona dla człowieka podróżującego na wielbłądzie (2): Ná wielbłądziech ieſzdżą zámykaiąc ſie w klatkách drzewiánych dla piaſku BielKron 263v, 457.
2. Budka, szopka (3): [Dyjogenes] kaletkę [!] miał miaſto komory BielŻyw 70; RejZwierc 191v; A ten podobno Herb [...] iam ſam tymi właſnymi oczymá widział [...] wioząc ſie w Bacie proſto od hakow ſzubienice Wiſniewieckiego pod mury Galatſkie/ gdzie kletki drzewiáne ſtoią StryjKron 120.
3. Sidła, łapka, pulapka; decipula, decipulum Mącz (8): Mącz 35d; Nie przypadłli iáki rozruch ná cie/ Widząc ten ſwiát z dziwnemi klatkámi/ Iáko chytrze wieſza ie nád námi. RejAp 199.

klatka na co (5): Ieſt práwie ſkryta w trawie tey roſkoſzy ſiatká/ Albo gdy we krzu ſtoi ná cżecżotki klatká. RejWiz 28v; RejZwierc 230. Cf Wyrażenie.

W porównaniu (1): A iáko Cżyżyk w klatce ták do lepu wabi/ A ſzpetnie ná nim wiązną náſzy chudzi drabi. RejWiz 28.

Zwrot: »stawiać klatki« (1): Ten áni ſtrzéláć vmié: áni ſtáwiáć klatki Ná ptaki/ ni ná záiąc czynić tákże śiátki. PudłFr 32.
Wyrażenie: »klatka na ptaki« [szyk 2 : 1] (3): Decipula avium, Kliatká/ álbo ſliák ná ptaki. Mącz 35d, 79c; PudłFr 32.
4. Głupstwo, plotka; nugae Mącz, Cn; fabula Calag, Cn; fabella, res ridicula Calag; nugamenta Calep; affaniae, ambages, apinae, argumenta theatrica, butubata, campae, ciccus, verborum crepitus, detrimenta, dicibula (puerilia), exiguum, fabulae, floccus, fracta vitrea, frivola, gerras, cassa glans a. nux, hetta (a. hicta, a. hitta), hilum, iocus, ludus, mortualia, nauci, naucum, naucus, nebula, nequalia, nugatoria, popularia, puerilia, res levis a. minimi pretii a. nihilis a. reicula, sermo frivolus, somnium, trama putrida, tricae, umbra, frivola verba Cn [tylko w pl] (5); Mącz 252d; Calag 184a, 365b; Nugamenta ‒ Kliatki, blazenſtwo. Calep 707a.
Zwrot: »klatki pleść« (1): Małżeńſtwá też yedno s cnotliwą/ y z dobrego domu/ y o ktoreyby żadnych rymow nyetworzono/ zácżynánya nye opyewano/ albo klatek nye pięcyono/ áby nieſtacżał. GliczKsiąż Bv.

Synonimy: 1. kociec, ptasznik, sadz, zamknienie; 3. gajek, łapica, połapka, szlak; 4. bajka, baśń, błazeństwo, brednia, fraszka, łeż, łgarstwo, plotka, powieść, szybalstwo, wymysł, wymysłek.

MM