[zaloguj się]

PLOTKA (178) sb f i m

f (157), m (17) [w znacz. 2.], f a. m (4) [w znacz. 2.]. ◊ W znacz. 2. na oznaczenie mężczyzn f (3), m (17), f a. m (4).

o oraz a jasne.

Fleksja
sg pl
N plotka plotki, plotkowie
G plotek
D plotce plotkåm, plotk(o)m
A plotkę plotki
I plotką plotkami, plotki
L plotkåch
V plotko

sg N plotka (12).D plotce (1).A plotkę (8).I plotką (3).V plotko (3).pl N plotki (26), plotkowie [w znacz. 2.] (1).G plotek (42).D plotkåm (4) RejKup, RejWiz, CzechEp (2), plotk(o)m (4) BielKron (2), NiemObr, CiekPotr, -åm (3), -(a)m (1).A plotki (42).I plotkami (18), plotki (2); -i PaprPan; -ami : -i WujNT (1:1).L plotkåch (12); -åch (5), -ach (4), -(a)ch (3); -åch RejWiz (2), RejZwierz (2), BielKron; -ach BierEz, GrzegRóżn, CzechEp (2).

stp brak, stp nazw os, Cn notuje, Linde XVIXVIII w.

1. pl Głupstwa, brednie; mówienie byle czego; nugae Modrz, Calep, Cn; affaniae, gerrae Calep, Cn; deliramentum Vulg; ambages, apinae, argumenta theatrica, butubata, campae, dicibula puerilia, fabulae, frivola verba, sermo frivolus, somnium, tricae, verborum crepitus Cn (150): Bo kto ſie rad mądrych rádzi/ Ten ſie w plotkách nie vwádzi. BierEz G; MiechGlab *9 [2 r.]; RejRozpr A2; RejJóz Dv, E6v, E8, E8v, H5v; SeklKat A4; Plotky miai/ pana ſluchay/ A tak vidzies klopota. RejKup b2, b3, 13v, m3v, q7v, r2v (10); BielKom F6v; KrowObr 121v; RejWiz 6v, 39v, 82, 144; RejFig Cc8v; RejZwierz 107v; BielKron 156, 462v, 464, 466; Nie mnimaymy áby Heretykowie rozumkámi y plotkámi ludzkiemi łácwiey mogli być zwyciężeni/ niżeli słowem Bogá żywiącego GrzegRóżn I3v, C4v, E2v, I4, N3; KwiatKsiąż D3; Nugalis, Swiekotliwy/ który ſie ládá plotkámi pęta. Mącz 252d; SienLek 95; iż ſie byłá pánná/ kthoreiem ſłużył/ przećiwko mnie obruſzyłá/ niewiem ieſli s cżyich plothek/ cży ſie iey ták ſámey zdáło widzieć/ we mnię iákąś odmianę GórnDworz C5v; RejZwiercPodw 183v; CzechRozm 6v, 19v, 166v; PaprPan Q2; ModrzBaz 15, 61; CzechEp 91 marg, 104, 111, 147, 173, 177, 210; NiemObr 54, 124, 141, 173; Atolim iéy [żony] niezáſtał dźiewicą/ Kſze miły: A biſkup mu záś powié/ [...] Przychodźi to ná króle/ y wyſokié ſtany/ A nieprzynoſzą tákich plotek przed kápłany KochFr 42; PudłFr 13; Calep 39a, 454a, 706b, 707a [2 r.]; OrzJan 85; Lecz te ſłowá do textu nie należą/ iáko nie tylo náſzy Kátholicy/ ále y ſam Eráſmus (ktory ie plotkámi zowie) y Bezá y Budny zeznawáią. WujNT przedm 12, s. 5; SkarKaz 275b; CiekPotr 15, 58; CzahTr Bv; Teć wiec między poſpolſtwem z dawná były głoſy, Ze ſie w żołći rad nośił Iudaſz złotowłoſy. [...] I ták wſzytek żołty był y ſzátą, y głową [...] Lecż to plotki iák bacżę KlonWor **2v.

plotka o czym (3): [Rabinowie] plotek wiele kłamliwych o nowym náſzym teſtámenćie/ [...] przydáli CzechRozm 70v; ModrzBaz 60v; SkarKazSej 699b marg; [WizFałeczDucha F3].

W połączeniach szeregowych (10): MurzNT 111; KrowObr 44v, 149v; Bo iáko Piotr ś. piſze: Kto mowi/ mowić ma iáko wymowy Boże: nie iáko bayki/ wymyſły/ ſny/ plotki/ y ludzkie wywroty. CzechEp 139, *2v, 111, 120, 252; NiemObr 165; ReszPrz 22.

W przeciwstawieniach: »plotka ... słowo Boże (8), prawda (6), (prawdziwe, szczyre) pismo (3), książki prawdy, nauki, pewne obietnice, prawy grunt« (20): RejJóz H6; LubPs bb3 marg; Cżym ſie więc młody rozum práwie zámieſzawa/ Gdy opuśći práwy grunt á w plotki ſie wdawa. RejWiz 6v; Iákoż ſie nie wſtydáią o tych plotkach báiáć/ A ći co prawdę znáią/ mogliby im łáiáć. RejWiz 21v; RejZwierz 108; BielKron 464v; Przeto o bráćia mili iuż ſię obacżaymy/ Thy plotki iuż porzućmy/ náuk ſię trzymaymy Kryſtuſowych GrzegRóżn O2; RejAp BB6, 87v, 88v; gdy iuż będzyeſz miał [...] tego wykłádácżá piſmá świętego przy ſobie/ vciecżże ſie/ opuśćiwſzy ine plotki/ do ſzcżyrego piſmá RejPos 112v; O nędzny cżłowiecże/ ieſliby cie nie miáły ruſzyć tákie dobrodzyeyſtwá ktore thu ſłyſzyſz: á nie s plotek/ iedno wſzędy s pewnych obietnic Páná ſwego. RejPos 222v; CzechEp 120, 122, 135, 147, 210 (8).

W porównaniach (3): RejAp 128v; MWilkHist I2v; Ale ſię im zdáły iáko plotki ſłowa te/ y niewierzyli im. WujNT Luc 24/11 [przekład tego samego tekstu MWilkHist].

Zwroty: »plotki bajać (a. plotek nabajać)« (4): Opaczy/ gardianowie. Niechai też Lyczbę dzialaią Stych to plotek Czo tam baią. RejKup b7, k7v [2 r.]; Mym zdániem/ więcey by ſię mu ná ſię fráfowáć/ [...] ná ty wodze ślepe ktorzy tákich baiek y plotek y nápletli y nábáiáli. CzechEp 260.

»plotki broić (a. nabroić plotek)« [szyk zmienny] (3): Ales mi iuż myſl rozdwoyl Stych plotek czos tu nabroyl. RejKup e6, g5v, x4.

»za plotki mieć, stać« [szyk zmienny] (3:1): RejZwierc 5v; SkarŻyw 270; plotki to ſtoi v nas Co ty Mária powiádaſz. O páńſkim dźiś zmartwychwſtániu. MWilkHist 13; ReszPrz 22.

»plotki pleść (a. plotek napleść)« (2): Pijze ſobie wlawſchy zapiecz Atych plotek wieczey niepliecz. RejKup c7v; CzechEp 260; [rádcżey wolą ſzcżyre plotki pleść/ niżli ſzcżyrą á proſtą prawdę iáśnie wyznáć. PiotrGonTrzech 9v].

»plotki stroić« (2): Acz to każdemu mądremu właſnie tak przyſtoi Szukać kto by praw dę [!] mowił a kto plotki ſtroi RejJóz H6, A7v.

»w plotki się wda(wa)ć« (3): RejKup bb6v; A ſpráwuy ſie rozumem/ á nie dáy ſie zwodzić/ Bo iáko ſie w plotki wdaſz będzyeć bárzo ſzkodzić. RejWiz 29, 6v.

»plotkom wierzyć« (3): Ale iáko oni [Żydzi] zwykli/ á s przyrodzenia to máią/ plotkom więcey wierzyć niż prawdźiwemu piſmu BielKron 464v, 462v; CzechEp 122.

»w plotki wprawić« = ośmieszyć (1): Páni nieſławy wieczney nábáwiłá Głupiego Krolá, y w plotki wpráwiłá. KlonKr C2.

»plotki zmyślać« (1): Acżkolwiek więc poſpolićie ledá plotki zmyśláią [nugas comminiscuntur] o roznośći nieprawdy á fáłſzu zádánego ModrzBaz 60v.

Wyrażenia: »plotki łżywe, kłamliwe« [szyk 2:2] (2:2): A gdyſczie ſedzieli bayącz Dzbanow przikro nachylającz Tedym wiecz wám gaſył knotki Słyſſąċ waſſe łżiwe płotky RejKup cc4v, q8v; nędzny lud [...] kłamliwemi plotkámi tucżyli BibRadz *4v; CzechRozm 70v.

»plotki pletliwe« (1): Ktemu y to nie krzecży zádawáć komu niewſtydliwą twarz: á ſámemu ſię niewſtydźić piſáć tákie plotki pletliwe CzechEp 395.

»plotki wymyślone« [szyk 2:1] (3): RejAp 87v; RejZwierc 173; co pobożny y wierny chwalcá Boży z ſámego ſłowá Bożego procż plotek wymyślonych łácno poznáć może. CzechEp 212.

Szeregi: »plotki i (albo) bajki« [szyk 3:2] (5): ábowiem kto bez rozmyſłu cżytá tu w tych kſięgach [...] ſłowá Apoſtołá tego/ tedy zdádzą ſie iákoby iákie bayki álbo plotki RejAp 128v; CzechRozm 69v; Iuż i[á]d iádem przedśię zoſtánie: plotkámi plotki/ y baykámi bayki będą CzechEp 123, 260. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»baśni, (a, i) plotki« [szyk 2:1] (3): RejKup Iv; Ze chociaż ſie to báśni á plotki im zdádzą/ Wſzákoż młodym cżytáiąc iſcie nie záwádzą. HistLan F4v; CzechEp 122. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»plotki i fabuły Ezopowe« (1):iuż by ią [Ewanieliją] wplotki y fabuły Ezopowe/ by nie kośćioł święty Rzymſki/ obroćili [heretykowie]. SkarŻyw A4.

»plotki i (a) fałsze (a. fałeszne nauki)« [szyk 1:1] (2): nigdy wiernemu nie záwádzą plotki a fáłefzne náuki/ gdy pozna prawdę ſłowá Bożego LubPs bb3 marg; A iż do tego heretickie fałfze y plotki ich brzydliwe przyſzły/ iż twierdzić [...] śmieią: iakoby y duſzá z ćiáłem vmieráć miałá SkarŻyw A4.

»nie plotki ani matanina« (1): Wyłożyłem tymi cżaſi Problemata, to ieſt gadki, Nie plotki ani mataninę, ale opowiadanie przycżyn rzeci rozmaitich GlabGad A3.

»plotki a pośmiechy« (1): A gdy też iáka plotká przydzye/ chociaż ſie powieda od Páná iákiego/ á nie ma nic pewnego od niego/ tákże też plotkámi a pośmiechy bywa odpráwá iego. RejPos 317v.

»potwarzy i plotki« (1): Niech przeto v ſądu niebędą tákie potwarzy y plotki [calumnia et malicia]. ModrzBaz 98v.

»plotki i (a) wymysły« (8): SeklKat T3; nie máſz tu nic o Alkoránowych Plotkách/ ni o wymysłách płonnych Tálmudowych GrzegRóżn O2; Dayże mi thy kſiąſzki prawdy ſwoiey moy miły Pánie/ á odwiedź mię od inych plotek á wymyſłow ſwiáthá tego. RejAp 88v; RejPos 147, 207; CzechEp 147, 360; do tych cżáſow náſzych Polſká náſzá nie miáłá ſzcżyrey Ewánieliey Páńſkiey: bo acżkolwiek ſztucżkę Ewánieliey cżytáno/ wſzákże/ plotkámi/ y wymyſłámi ludzkiemi/ ludźi zábáwiano NiemObr 15. [Ponadto w połączeniach szeregowych 6 r.]

»plotki i zabobony« (1): Takich przodkow naſſych będziemyli ſie trzymać iako płotu (opuſciwſzy plotki inſze y zabobony) zaiſte nieuſtąpimi w wierze krzeſcianſkiey. BielŻywGlab 9.

Przen: Coś mało wartego (2): RejKup r4v; (nagł) Ian Włodziſławſki. (–) [...] Zbiegawſzy ſwiátá wiele/ wſzytkiego ſprobował. Dworſkich ſpraw y Rycerſkich/ á widząc iż plotki/ Iął ſie miłey ſwobody/ by rodzoney ciotki. RejZwierc 64v.
2. m i f Mężczyzna mówiący głupstwa, rzeczy zmyślone; może też gaduła; fabulator, nugator Calep, Cn; nugiger Mącz; inaniloquus, nugax, vaniloquus, vanidicus Calep; blatero, nugigerulus, nugipolyloquides, stulta et immodica blaterans, trico Cn (24): PArys miedzy pięknemi pániámi obierał/ [...] Ominął zacność/ rozum/ á Wenuſá plotkę/ Obrał/ y dał iey iábłko RejZwierz 42; Nugiger, Plotká/ który ládá co plecie/ Ládá co mówi. Mącz 252d; RejPos 317v; KochFr 46; Inaniloquus – Prozno mowiący aledaco, pliotka. Calep 516b, 454a, 706b, 707a, 1101b, 1102a; CiekPotr 74; CzahTr H3.

W połączeniach szeregowych (1): Cżoło koncżate na ſkroniach [...] vkazuie nieſtatecżnego y mgłego w każdey rzecży, proſtaka, plotkę y mało rozumnego GlabGad N4, M7, N2v, N3v, P2, P6v; Calep 403a.

Fraza: »nie pieć plotko« (2): A tak nieplecz myła plotko Wim ze owo bywa ſlotko. RejKup k3; RejWiz 160v.
Wyrażenia: »plotka kłamliwy« (1): Ocży wielkie á barzo roztworzone znamionuią cżłowieka ſmiałego/ zawiſnego/ ktori nie ma wſtydu ani taiemnoſci, plotkę kłamliwego GlabGad N6.

»lekki plotka« (1): palcze odſtawaiące od ſiebie znamionuią cżłowieka lekkiego plotkę, nieſtatek y lichotę. GlabGad P2; [Abowiem powiedz mi/ komu nie ieſt przemierzły cżłowiek fałſzywy/ lekki plotká/ przewrotny/ przący tego co raz rzecże/ y ſłowá ſwoie opákuiący? WerReguła 117].

[»plotka niewstydliwy«: O plotko niewſtydliwy/ plecieſz ſam niewieſz co ŁaszczOkulary B2.]

obelż. »plotka rzymski« = duchowny katolicki (1): Biſkup ten był coś zácżął/ s ſtany duchownemi/ Niechciał ſie z nimi zgadzáć/ s plotkámi Rzymſkiemi. RejZwierz 60.

»szalony plotka« (1): V kogo głowa ieſt wartogłowa, [...] taki bywa ſzałony plotka, łgarz zdradny, o ſobie trzymaiąci, ni ſtatecżny GlabGad M7.

Szereg:»świegot abo plotka« (1): A niektorzy z Epikurow y Stoikow Philozophow gadáli ſię z nim: y iedni mowili: Coż wżdy ten fłowośiewcá (marg) świegot, ábo plotká. (–) mowić chce? WujNT Act 17/18.
3. f Kobieta mówiąca głupstwa (3): Z oney paniey tak powazney/ że z niey mogli przykład brać Stała ſie dzys taka plotka RejJóz C5; RejKup L.

W połączeniu szeregowym (1): dworna páni [...] [ma] nie być hárdą/ zawiſną/ plotką/ butliwą/ ſwarliwą/ kłamliwą GórnDworz V7v.

4. f Coś uplecionego; plecionka; opus vitile, plegma, quod contextum est, textum vimineum Cn (1): [Doſtánieſz go [drozda] ná potrzaſk [...] doſtánieſz go y ná sidełká to ieſt ná plotki CygMyśl B3v; A gdzieby też nie miał śiatek [...] náſtáwiay więćierzy/ [...] álbo też y śidełek ktore zową plotkámi. CygMyśl D3, C3, C4v.]
a. O ubiorach lub ich elementach zdobniczych (1): kupila [...] Pliothky za 5 groſchi Thkanką za 4 groſche Bothi za 5 groſchi LibMal 1550/158; [Ian mi moie trzewiki/ przedał/ y pomokrzył mi pliotki. Hans hat mir mein ſchue vorkaufft vnd hat mir dv czeppe [lege: treppe] naſz gemacht. Wokabul 1539 E2v; bawełny w mieszku z pół kamienia, 8 par plotek jedwabnych rozmaity farby, po orcie InwMieszcz 1583 nr 247; Ieden kſztałt wſzytkich ſzat [...] niemáſz nic bramow/ niemáſz żadnych fráſzek/ iáko v nas drogo plotki kupuią BusLic 25v].

Synonimy: 1. bajka, baśń, błąd, brednia, fałsz, kłamanie, kłamstwo, łeż, łżyczka, matactwo, nieprawda, obłudność, omylność, powieść, wymysł; 2. bałamut, blegot, klekot, klekotacz, mieligęba, nasieniemowca, plapacz, pletliwy, słowosiewca, szczebiot, świegot, świegotarz, wielomowca, wielomowny, żwawy.

Cf NIEPLOTKA, [PLECIANKA], [PLECIENIEC], PLECIONKA, 2. [PLEĆ], [PLETOMOWCA], [PLOTARZ], PLOTKARZ

DDJ