[zaloguj się]

OMYLNOŚĆ (147) sb f

omylność (145), omyłność (1) PaxLiz Ev.

Oba o jasne.

Fleksja
sg pl
N omylność omylności
G omylności omylności
D omylności omylnościåm
A omylność omylności
I omylnością omylnościami
L omylności omylnościåch

sg N omylność (9).G omylności (24).D omylności (2).A omylność (15).I omylnością (2).L omylności (31).pl N omylności (8).G omylności (13).D omylnościåm (1).A omylności (19).I omylnościami (5).L omylnościåch (18); -åch (17), -ach (1) LatHar.

stp, Cn brak, Linde XVI i XVIII w.

1. Błąd, pomyłka, pobłądzenie; skłonność do błędu i pomyłki; w niektórych przypadkach możliwa interpretacja: grzech (51): Iſcieciem ia nie ſtraćił oney ſwey bacżnoſći Bych miał ktorą rzecż ſędzyć w iakiey omylnoſći RejJóz I3; Ale mi ſie wſzytko widzy z iakieys omylnoſći Teraż ſie nam przytrafuią takie przypadłoſći RejJóz N7; RejKup c3v; Szalonego zeznánie też nic nieważy. Item/ Z omylnoſći iákiey vczynione/ á s tądże czáſem przed ſkázánim może być odmienione. GroicPorz y2; ſtoili to zá to/ Tu ſie broić ná ſwiecie w rozlicżnych trudnoſciach/ A ná Páńſki ſąd przypáść w ſproſnych omylnoſciach. A nie vmieć licżby dáć/ co tu ſpráwowáli RejWiz 178v, 33v, 52, 87; Ten ſie nie mogł náſyćić ſwiátá ſzyrokośći/ A potym nędznie zginął/ w márney omylnośći. RejZwierz 41v; RejPos 181v; CzechRozm 102v; SkarJedn 198; modlił ſię pilnie/ áby Piotr S. popráwił wnim [w liście] tego co by było potrzeba: á niedopuſzcżał ná niegodnego potomká ſwego żadney omylnośći/ w ták rzecży trudney á ſkrytey á kośćiołowi Bożemu do vſpokoienia potrzebney. SkarŻyw 318, 455.

omylność czyja [w tym: pron poss (14), G sb (3)] (17): Myſlę czo mam vczynić w tey mey omylnoſći A iakoby doſwiadcżyć w tym ſprawiedliwoſći RejJóz I2; RejWiz 119; Tákżeć ſie z námi dzyeie/ prze náſzę omylność. RejZwierz 116v; RejAp D3v; iż iſliże [!] thu nie znaydą zá żywotow ſwoich łáſki á miłoſierdzya iego/ [...] á záſtánie ie ták cżás ich w tey omylności ich/ iáka thám będzye ſrogość á okrutność nád nimi cżáſu ſwiętego przyścia iego RejPos 222v, 192v, 286, 341, 354v; CzechRozm 107v; Y bárzom ſie záwſtydził ſwey omylnośći/ á iegom ſię cnoćie wielkiey zdziwował: y prośiłem áby mi przepuśćił on grzech/ w ktorym przez niewiádomość wpadł. SkarŻyw 99, 453; áby ich [ludzi Bogu miłych] przygody nam były ku przeſtrodze/ ich niemocy ku zdrowiu/ ich omylnośći ku náſzey beſpiecżnośći ſłużyły ReszList 143; áby ći ktorzy ſię błędem rozlicżnym vplątáli/ w omylnośćiách ſię ſwych obacżyli/ vpor kácerſki wſzelki złożyli/ á do iednośći prawdy twoiey znowu ſię przywroćili. LatHar 621. Cf »omylność człowieka«, »omylność świata«, »omylność tłumacza«.

W charakterystycznych połączeniach: omylność [komu] przypić; z omylności się [co] przytrafuje, [co] uczyniono; [co] się dzieje przez omylność; w omylności(ach) broić się, się obaczyć (nie baczyć na omylność) (2), szcześć, zginąć; przywodzić [kogo] w omylności (2); omylności (swej) zawstydzić się, żałować.

Zwroty: »omylność czynić [komu w czym]« = wprowadzać kogoś w błąd (1): iż gdy [uryna] godzinę poſtogi/ tedy ſie iuż mieni/ á thák omylnoſć cżyni Doctorowi w poznaniu niemoczy przez nię. FalZioł V [1].

»omylność [komu a. czemu] przyczytać« (3): tedy przyſtoyniey ludziom omylność niż piſmu przycżytáć CzechRozm 152, 140v.

Wyrażenia: »ciemna omylność« (1): Byś do końcá dopłynął do portu onego/ Gdzie maſz wdzięcżnie vżywáć weſela wiecżnego. A myſl ſwą poſtánowił w nadobney ſtałośći/ Aby cie nie vwiodłá w ciemne omylnośći. RejZwierc 180.

»omylność człowieka« (1): ieſzcże nam powiedáiąc o omylnośći cżłowieká káżdego/ [...] gdyż go ná inſzych mieyſcach piſmá ſwięte ieſzcże ktemu y łgarzem y náwſzem omylnym zową. RejPos 302v.

»duch omylności« (1): Ale iż ſie Pan gniewał/ zá ich wielkie złośći/ Dał w vſtá tym Prorokom/ duchá omylnośći. Ktory ie tám omamił/ iże to mowili/ Cżego zły duch náucżył/ ktorym ſie ſzalili. HistHel D2.

»dziwne omylnośći« (3): A nie wierny to ieſt ſtroz młodoſcz poczćiwoſći Dzywnie cżłeka przywodży w dzywne omylnoſći RejJóz Iv; RejWiz 92; RejZwierc 269.

»płocha omylność« (1): Tákżeć y dziś náſz Parys/ káżdy w ſwey młodośći/ Obmiya zacność/ rozum/ w płochey omylnośći. RejZwierz 43.

»prawne omylności« (1): Mow z nim co o Koronnych/ dziwnych doległoſciach/ Moẃże o záwikłánych/ práwnych omylnoſciach. RejZwierz 73.

»omylność świata« (1): A ták ten wſzechmogący Pan/ przeźrzawſzy omylność ſwiátá nędznego/ iż ſie záwżdy miał vnośić zá wymyſłem ſwoim/ [...] zá wielką pociechę nám tę ſwiętą Ewányelią zoſtáwić racżył RejPos 119.

»omylność tłumacza« (1): Pierwſza [przyczyna błędów] ieſt głupſtwo piſarzow/ Druga/ chytrość albo zdrádá Heretykow. A trzećia omylność tłumácżow. BudNT b4.

»urok omylności« (1): Bo vrok omylnośći [fascinatio enim nugacitatis]/ záćmiwa dobre rzecży Leop Sap 4/12.

Szeregi: »omylność abo błąd« (1): Wſzytko ná świećie idźie ſwym pędem/ Nie omylnośćią/ ábo zá błędem. KochFrag 52.

»burda i omylność« (1): Stárayże ſie corychley byś [...] Zył ſobie iáko cżłowiek żywotem pocżćiwym. A ták vydzyeſz ſwietkieh [!] burd y tych omylnośći/ Ktore iuż iákoś ſlyſzał przywodzą w trudnośći. RejWiz 44v.

»krewkość albo omylność« (1): nye z krewkoſći álbo omylnoſći yákyey/ ále vprzeymą złoſćyą á pychą Bogu ſye ſprzećiwili KromRozm III A8.

»nieumiejętność i omylność« (1): Abowyem ktożkolwyek/ á yákożkolwyek śwyęty/ vczony y mądry był álbo yeſt/ yednák człowyek yeſt álbo był/ á nyeumyeyętnoſci y omylnoſci/ ktora z przyrodzonego grzechu ná wſſyſtek rodzay ludzki przyſzłá poddan. KromRozm II p4.

»omylność i niezgoda [= niezgodność]« (1): chybáby też Prorokowi temu omylność y niezgodę przypiſáć ſmiał CzechRozm 141.

»omylność i obłędliwość« (1): wolę przy tákim wyrozumieniu tych lat Sáulowych/ przeſtáć á z dobrym ſumnieniem/ niżbym piſmu ś. omylnośći y obłędliwośći przycżytáć miał. CzechRozm 140v.

»omyłka abo omylność« (1): A ia też iákom pocżął/ omilnośći [errata zmienia: omyłki ábo omylnośći] ich y záwiedzenia pokázowáć będę CzechRozm 107v.

»przysada, omylność« (1): Gdiż w tych ſwiętich ſłowiech iego [Pana] iuż żadney przyſády/ iuż żadney omylnośći nigdziey nie zoſtawa. RejAp 44.

»omylność a ślepota« (1): A pewnie odpádną káżde łuſki od ocżu iego/ omylnośći á márney ſlepoty iego/ iż práwie pozna á práwie ſie przypátrzy możnośći á Boſtwu Páná ſwoiego RejPos 286.

»omylności a uniesienie« (1): á thy omylnośći twoie á vnieſienie twoie niechayći wneth omierznie RejAp 19v.

»upadek i omylność« (1): á on dopiero przemowił y odwołał błąd ſwoy/ żáłuiąc vpadku y omylnośći ſwoiey. SkarŻyw 453.

»zła sprawa a omylność« (1): wiedząc pewnie ná iákie ſrogie dekretá á ná iákie okrutne pomſty tám ſie poſtawić ma/ ieſli go znaydzyeſz w tey złey ſpráwie á w tey márney omylnośći iego. RejPos 192v.

Wyrażenie przyimkowe: »procz omylności« = nieomylnie, pewnie (1): Więc też dla nierządnośći/ ſproſney vſtrzeżenia/ [...] W wierze ſzcżyrey ziedna ſie/ iuż procż omyłnośći. PaxLiz Ev.
a. O druku (1): [Inſze omylnoſci lathwie pilny czytelnik obaczy do myſly ſie a poprawi ſobie. FlinsCunDzień E7v.]

omylność w czym (1): Omylnoſczi aczkolwiék niektore ſą w ſlowiech y wliterach takież też y wrymiech alie ſię pilny czytelnik łatwie oſtatka domyſli. RejKupSekl ee8.

Wyrażenie: [»omylności drukarskie«: Omylnoſci drukarſkie/ ktorich ſie trudno v wiarowac [!]/ bo nieumieią drukarze popolſku. FlinsCunDzień E7v.]
2. Fałsz, oszustwo, zdrada; matactwo, krętactwo; obłuda, chytrość, podstęp, przebiegłość, kłamstwo; fallacia Vulg, Mącz; mendacium Vulg; astutia PolAnt (74): Zaż dzis gdżie wierna przyaźń wſzytko w omilnoſći A żaſz iuż nie naſtały rozliczne chytroſći RejJóz I; Tu iuż obacż towarzyſzu miły Czo ſie dzieie w ſwieczkiey krotofili Dzywne błędy dzywne przewrotnoſći A ktoż wytrfa w takiey omilnoſći RejJóz Q3v, K4v; Wierz mi żeć dziwne kſtałty ſą w tey omylnośći/ Bo dziwne przyrodzenie wzruſza w nas chćiwośći. RejWiz 43v; Iam ieſt [...] cżłowiek ſwiátá tego/ Ktory iuż dawno ſzukam co ieſt przyſtoynego/ Abych tu żył pocżćiwie w tákich omylnoſciach/ Gdyż widzę ſwiát fáłſzywy w dziwnych przewrotnoſciach. RejWiz 85, 5, 18v, 37, 63, 71v, 81, 170; iżeſmy położyli omylność nádzieię [!] náſzę [quia posuimus mendacium spem nostram; boſmy położyli kłamſtwo nádźieią náſzą WujBib]/ y kłámſtwemeſmy záſſcżyceni. Leop Is 28/15, Ez 21/29, Os 10/4; BibRadz Eph 4/14; Mącz 117a; RejPos 100v, 105v, 176v, 265; żebyſmy iuż więcey nie byli [...] miotáni thám y ſám ledá wiátrem náuki/ przez chytrość ludzi/ y przez omylność/ ktora ieſt ná zdrádę poſtáwiona RejPosRozpr c [idem BibRadz Eph 4/14]; táć náuka/ omilność byłá/ Bo to mowyli/ áby śię pokazáli ſpráwiedliwymy przed liudźmi. BiałKaz B2.

omylność czyja [w tym: G sb (24), pron poss (10), ai (2)] (36): Chriſtus [...] Widząċ vpad ſwiata tego. Ktory przes ſwe omilnoſczy Vdal ſię był wielkie zloſczy. O ſlowo boże niedbaiaċ RejKup b2v; Leop Matth 13/22; BibRadz I *2v; SarnUzn G8; A tu iuż rozumiey omylność przyacielá kupnego/ iż poki vżywa dobrodzieyſtwá twoiego [...] pothy maſz przyacielá z niego/ á ſkoro przypádnie ná cię vpadek iáki/ nieſzcżęſcie iákie/ álbo przygodá/ iuż ſłyſzyſz iż ſtoi z dáleká RejAp 152v; Abowiem ieſliże ſie kto przypátrzy pięknoſciam/ bogáctwam/ ochędożnoſciam/ á rozlicżnym przypráwam ſwiátá tego iáko wiele roſkofſzy á bogáctwá znaydzye w tych márnych omylnoſciach iego. RejPos 292v, 65, 176v, 198, 251v, 349v; KuczbKat 330; RejZwierc 85, 92; NiemObr 170; SiebRozmyśl Mv. Cf »omylność ludzka«, »omylność świata tego«.

Wyrażenia: »dziwna omylność« (5): Anoby trzebá wierz mi/ káżdemu cżuynośći/ Widząc ták omylny ſwiát/ w dziwney omylnośći. RejZwierz 125v, [472]; Iednoby ſie trzebá pilnie pytáć/ Mądrze pływáć á brzegu ſie chwytáć/ A pilnowáć ſwoiey powinnośći/ Widząc tákie dziwne omylnośći. RejAp 200v, 198v; RejPos 209v.

»fałszywa omylność« (1): Ieſzcże y trzećim obycżáiem możemy pokazáć fáłſzywą omylność tey náuki SarnUzn G8.

»ludzka omylność« (1): Bo prożno yeſt myeć nádzeyę w ludzkyey omylnośći/ Wſſák wyemy nicżemne ſpráwy cżłowyeká káżdego LubPs Y6v.

»marna omylność« (1): A coż też záſię rzecże oná nędzna duſzá onego złośćiwego cżłowieká/ ktora tu w złey wierze á w márney omylnośći odbieżáłá ſproſnego ćiáłá ſwego RejPos 128.

»omylność świata tego, świecka« [szyk 18:1] (18:1): A nie dáy ſie vwodzić ſwieckiey omylnośći/ Ktora wſzytki przywodzi ná dziwne chćiwości. RejWiz 56, A4, 5; Słuchayże coć ieſzcże drugiego ten Pan obiecowáć racży ieſli go nie odſtąpiſz w omylnoſciach á w tym záburzeniu ſwiátá tego y fáłecżnych wymyſłow iego RejAp 28, 20v, 198v; thy náſze nędzne vſzy thák ſą twárdo zátłocżone omylnoſciámi ſwiátá tego/ omamione od cżárthá ſproſnego/ iż nie mogą prziymowáć do ſiebye głoſu ſwięthego iego RejPos 203, 7v, 163v, 217v, 226, 237 [2 r.] (13).

»wielka omylność« (1): Gdy vważy odmienność dziſieyſzego ſwiátá/ Ktora ſie ách nieſtotyſz w teráznieyſze látá/ Ták ſzyroce roznioſłá w wielkiey omylnośći/ Ze prawdá potłocżona buiaią chytrośći. RejWiz 3v.

Szeregi: »błąd i omylność« (1): Nákoniec iáwny błąd/ y rozmáite omylnośći Papieżow Rzymſkich ztąd ſię pokázáć muſzą/ gdy iedni drugich dekretá pſowáli/ y ábrogowáli: á ſwoie onym przećiwne wyſtáwiáli y zálecáli. NiemObr 178.

»burzki, (a. zaburzenia) a omylności świata tego« [szyk 1:1] (2): RejAp 28; kthorzy przetrwawſzy w ſtátecżnoſciách ſwoich przy nim/ iáko przy wiernym Pánu á przy Páſterzu ſwoim/ przetrwáli y ty wſzytki burzki á omylnośći ſwiáthá thego. RejPos 263.

»ciemność a omylność« (2): ktorzy omacnie á pokątnie á cáłą noc w ciemnoſiach swych/ á w onych omylnoſciach ſwoich miececie ony nędzne ſieci ſwoie ná ty niewinne rybki Páná ſwoiego/ odwodząc ie od niego [...] nic nie vłowicie RejPos 176v, 176v.

»fałsz (a. fałeszność) a (ani) omylność« [szyk 2:1] (3): A ták więc przychadzáią ku oney zacnośći/ W ktorey fáłſzu nie bywa áni omylnośći. RejWiz 7; Leop Matth 13/22; RejPos 251v.

»omylność i nieprawda« (1): Y náćiągnęli ięzyk ſwoj/ rownie iáko łuk omylnośći y nieprawdy [Et extenderunt linguam suam quasi arcum mendacii et non veritatis] Leop Ier 9/3.

»omylność a obłudność« (1): niedbáli nic o niebo/ iedno ſie ziemſkiemi omylnoſciámi á obłudnoſciámi paráli. RejAp 108v.

»oszukanie i omylność« (1): A w tym więtſzy ieſt ich grzech/ że Kupcy z ich oſzukánia y z omylnośći przycżynę wźiąwſzy/ [...] wſzyſtki rzecży drożey przedáią KuczbKat 330.

»omylność a pokrytość« (1): A tu ſie vcżmy pilnie s tych náuk [...] w iákiey pocżćiwośći á w iákiey ſławie mamy záchowywáć vſthá á ięzyki ſwoie/ á ſtrzedz ich od káżdey omylnośći á pokrytośći vnieſionego ſercá náſzego. RejPos 251v.

»pokusy a omylność« (2): RejAp 20v; [Pan takiemu obiecał błogosławić] ktory przebrnąwſzy ty wſzytki niebeſpiecżeńſtwá tego burzliwego morzá/ á tego zátrwożonego á nikcżemnego ſwiátá: á pokuſy/ á omylnośći iego s ſiebie złoży RejPos 187v.

»potwarz a omylność« (1): Dla tego iżeſcie wzgárdzili ſłowá prawdziwe/ á położyliſcie nádzieię w potwarzy á w omylnoſciach [speratis in extorsione et perversitate PolAnt Is 30/12]/ [...] przeto ſpuſzcżę ná was złość wáſzę RejPos 63v.

»omylność a przewrotność« (1): przypuſzcżam to do pocżćiwego bacżenia twego/ [...] co ſobie obráć á przy cżym ſnádniey zoſtháć maſz/ gdy ſie iedno pilnie przypátrzyſz dziwnym omylnoſciam á przewrotnoſciam ſwiátá teo. RejAp 198v.

»sprosna (a. zła) sprawa a (i) omylność« (2): A tu ſie s tey Ewányeliey pilnie vcżyć mamy/ [...] á iáka ſroga pomſtá vſtáwicżnie wiśi nád námi/ [...] ieſli w złey ſpráwie á w omylnoſciach ſwiátá tego tu ſtąd zeydziemy. RejPos 7v, 174v.

»omylność i wszeteczność« (1): á iż ſie go [człowieka, który złą sławę na sobie nosi] ludzie ſtrzegą doznawſzy omylnośći a wſzetecznośći iego. RejZwierc 85.

»złość a omylność« (2): wſzytkich złośći á omylnośći będzie pełen ſwiát. RejAp 68; RejPos 260.

3. Obłęd (1): Iuż cżáſy vpátruie iuż licży godziny. S czaſem ieść/ s cżáſem ſie kłáść/ á nigdy wolnośći/ Oney ſwiętey nie záżył nikt w tey omylnośći. RejWiz 91v.
4. Zmienność, niestałość (9): Bo wſzytki ine ſpráwy pełne omylnośći/ Iedno to ná wieki trwa co ieſt s pocżćiwośći. RejWiz 5; Niech was tá wtóra Ewá náuczy mądrośći/ Byśćie ſię nie chwytáły tákich omylnośći: A w czyſtośći/ y w cnotách świętych ſię kocháły SiebRozmyśl Mv.

omylność w czym (1): Będę ie kárał łáſkáwie/ [...] á wſſákoż práwie opuſćić niebędę mogł ich bo bych muſił [!] vkázáć omylnoſć iem wobietnicach ſwoich. RejPs 132v.

omylność czyja [w tym: G sb (3), pron poss (1)] (4): Gdyż ná ſwiecie nie máſz nic nigdy ták trwáłego/ Coby márnie nie zeſzło w omylnoſciach iego. RejWiz 64v, A6; omylność czáſu. RejZwierz 23v marg; SkarŻyw [223].

Tłumaczenie etymologii nazwy miejscowej: Hiericho (1): A [dusza] oblokſzy tym nędznym ciáłem onę niewinność ſwoię/ puśćiłá ſie do tego márnego Hierichá ſwiátá tego/ co to y przezwiſko iego iáwnye vkázuie: bo Hiericho wykłáda ſie omylność álbo nieuſtáwicżność. RejPos 210.

W charakterystycznych połączeniach: omylność czasu, żywota; sprawy pełne omylnośći.

Wyrażenie: »dziwna omylność« (1): Ktory [świat] ſie záwżdy mieſza w dziwney omylnośći/ A nic ná nim nie naydzye doſtoyney ſtałośći. RejWiz 177v.
Szereg: »krotkość i omylność« (1): rozmyſláiąc krotkość y omylność żywotá tego/ á zapłáty wniebie wielkie SkarŻyw [223].
5. Niepewność, wątpliwość (7): Gdy mie był Epikurus przywiodł w omylnośći Zem ſie máło nie vdał od cnoty we złośći. RejWiz 67v; gdyż on nigdy nie chciał zoſtáwić w żadney omylnosći nędznego cżłowieká RejPos 293v, 152.

omylność czyja [pron poss] (2): A ſkądże to ma przypáść dziś w twey omylnośći/ [...] Nielza iedno piſmá cżyść á ſpráwy brákowáć/ A tym co pocżćiwſzego záwżdy ſie ſpráwowáć. RejWiz 3v; RejPos 177.

W charakterystycznych połączeniach: w omylnośći [kogo] przywieść, nie zostawić; bez omylnośći [co] obiecać, [co na kogo] przyjść ma.

Szereg: »wątpliwości a omylności« (1): widziſz też y łodkę twoię/ iż vſtáwicżnie pływa w wielkich wątpliwoſciach á omylnościach cżáſow twoich/ á niewieſz kiedy ſie ochynąć á wywroćić z niey maſz. RejPos 177.
Wyrażenie przyimkowe: »bez omylności« (2):
~ Wyrażenie: »bez wszej omylności« = na pewno (2): Obyecáć to racżył bez wſſey omylnośći/ Iż błogoſłáwyeńſtwo yuż tám ſpráwi wdzyęcżnye LubPs dd3; Nic nie máiąc ná piecży tey przyſzłey ſrogośći/ Ktora ná wſzytki przydź ma bez wſzey omylnośći. RejWiz 83. ~
6. Zawiedzenie, rozczarowanie (5): Iuż niechay pán bog rządzy vmyſl twey ſtałoſći Nam ſię az łzy rzućiły ſtakich omylnoſći Iako każdy trudno ma dufać ſzczęſciu ſwemu RejJóz I5v; Iedno ſie dzierz poczćiwoſći wiary a ſtałoſći Nigdy na cię nie przydą żadne omylnoſći RejJóz L7; Boś tu iuż teraz przyſzedł ná wielkie pewnośći/ Iuż ſie tu możeſz nie bać żadney omylnośći RejWiz 180, 4v, 21.

Synonimy: 1. błąd, pobłądzenie, pomyłka; 2. chyba, chytrość, kłamstwo, matactwo, zdrada; 3. obłędliwość; 4. niestałość, zmienność; 5. niepewność; 6. zawiedzenie, zawod.

Cf NIEOMYLNOŚĆ, OMYLENIE, OMYŁ, OMYŁA, [OMYŁEK], OMYŁKA

IM