[zaloguj się]

BŁĄD (1303) sb m

błęd- (883), błąd- (18); błąd- BierRozm, KlonFlis; błęd- : błąd- OpecŻyw (1 : 1), RejKup (20 : 8), KromRozm I (31 : 1), BielKom (4 : 1), LubPs (9 : 1), RejWiz (22 : 1), OrzRozm (4 : 1), OrzQuin (1 : 2). ◊ błąd (399), błąnd (9).

Fleksja
sg pl
N błąd błędy
G błędu błędów
D błędowi, błędu błęd(o)m, błędum
A błąd błędy
I błęd(e)m błędy, błędami, błędmi
L błędzie błędziéch, błędåch
V błędzie

sg N błąd (201).G błędu (172).D błędowi (15), błędu (6); -owi KromRozm III, OrzQuin, KuczbKat, BudNT (2), CzechRozm (2), NiemObr, ReszHoz, BielSjem, WujNT, SarnStat (2), KlonWor; -u BielŻyw, BiałKat, WujJud, BudBib; -owi : -u BielKron (1 : 2).A błąd (202).I błęd(e)m (33); -(e)m (32), -ęm (1) MurzHist.L błędzie (84).V błędzie (3).pl N błędy (75).G błędów (243); -ów (21), -ow (4), -(o)w (218); -ow MurzHist (2); -ów : -ow MurzNT (2 : 1), Mącz (3 : 1).D błęd(o)m (35), błędum (1) MurzOrt.A błędy (197).I błędy (13) RejKup, GrzegRóżn, GórnDworz, WujJud (5), SkarŻyw, NiemObr, LatHar (2), SkarKaz, błędami (5) CzechRozm (2), CzechEp, WujNT, SkarKazSej, błędmi (1) RejPs.L błędziéch (16), błędåch (3); -åch SkarŻyw, PowodPr; -ech : -åch WujJud (2 : 1); -éch (1), (e)ch (15).

stp, Cn notuje, Linde XVIXVIII w.

1. Bezdroża, manowce (19): KromRozm II b; BielSpr 27; Przeklęty záwodzący wbłąd ſlepego ná drodze BudBib Deut 27/18; MWilkHist E4; KochSz Bv; W okrutnych puſzcżách/ w leśiech ledá kędy/ Gdźie Lwow/ Pánter przechodźi/ Płomiennych Smokow błędy GrabowSet Vv.

W porównaniu (1): ktoryby gi przywiodł do zyemie obiecáney/ áby nie byli w błędzye/ iáko owce bez páſterzá ſwoiego. BielKron 43v.

Wyrażenie: »labiryntowy błąd«: Y wyſzedł z wielką ſławą po nići rozwitéy/ Z Lábirintowych błędów/ y zdrády zákrytéy KochPam 82.
W przen (8): Myſl ludzſka od przyrodzenia z żądzi ſwey kudobremu ſie zchyla, ale błąd ſzcżeſcia onę omyla y żądzą też zwodzi. BielŻyw 170; RejFig Dd6; KochMuza 26; WisznTr 23; Aby w błąd nocy ćiemnéy nie były wiedźioné. Od tego/ ieśli czuieſz żeś ieſt odwiedźiony/ Y ná niepewnéy dródze w błędźie poſtáwiony: Wróć ſye. ZawJeft 34, 35; GrabowSet L.
Szereg: »labirynt i błąd«: Bo ſię w dźiwny Lábyrint/ y błąd wda tákowy/ Zkąd żadna Ariádná/ żadné kłębki tylné Wywiéść go móc nie będą/ ták tám sćiéſzki mylné. KochFr 107.
Przen: Wieczne potępienie (2): Y tam y ſam winienes dać Niechczes ly ſie wblądzie tulać. RejKup 17; Z onych go powinnośći pocżćiwych vwiedli/ A w wiecżny błąd poſpołu y s ſobą przywiedli. Ze ſtráćił niebożątko łáſkę Páná ſwego/ Kiedy w Ráiu przeſtąpił przykazánie iego. RejWiz 86.
2. Odstępstwo od prawidłowości, chybienie, fałszywe mniemanie, omyłka, pomyłka; error Mymer1, Mącz, Cn; menda Mącz; erratum, erratio, vitium Cn (126): BierEz Dv, E2v, K2v, N4v; Przeto proſimy cie/ każ ſtrzédz grobn/ [...] Botz by byl bląd poſledni/ gorſſy niż pirwſſy. OpecŻyw [162]; Mymer1 12; BielŻyw 88, 97, 103, 144; BierRozm 4, 5, 23; RejJóz C8, Q3v; aby śię [...] zabieżeć mogło roznęmu wyrozumięniu rzeczy/ i błędum ktoré ſtąt poſpolicie pochodzą. MurzOrt B; muſyáłáby ſpráwyedliwoſć krzywdźye/ á prawdá błędowi vſtęmpowáć KromRozm III N4v; DiarDop 102; BielKom F3v; GliczKsiąż H8, I7, K7v, P7; Ku zábieżeniu tedy tákich y innych wiele błędow/ ktore ſye w Miáſteczkách zá nieznáiomoſćią Práwá [...] dźieią: Nápiſałem then Porządek Sądow. GroicPorz B4, A4, v3v; BibRadz Matth 27/64; BielKron 26v, 46, 121v; KwiatKsiąż D4, K4; Liber scatet mendis, Ty xięgi pełne ſą błędów. Mącz 371a, 127d, 140a, 166a, 215d [2 r.], 339b, 346a; Gromádá błądowi wiáry nie dáie. OrzQuin F2v marg, F3, O3v marg; GórnDworz D4v, N, Nv, Ee3v, Ee5v [2 r.]; GrzepGeom K3; HistLan D; KuczbKat 395; BielSpr 14v; BudBib b4; tedy tákowe wyklády albo znaczenia oni to piſarze/ nierozumieiąc iych/ do tekſtu wpiſowali. ktorym ſwoim głupſtwem ták wiele ſzkodliwych błędow námnożyli/ że ie trudno y wylicżyć. BudNT b5; Wiem że świeże á mnieyſze błędy oni to drukarze (iako mi ſámi powiedáli) ſtárych kśiąg napráwili BudNT c6, a6, b4; CzechRozm 51, 235, *4v; PaprPan M3, Sv; ModrzBaz 47v, 56 [2 r.], 135v; SkarŻyw 243; Zywem? czy mię ſen obłudny fráſuie? Który kośćiánym oknem wylátuie/ A ludzkié myśli tym y owym báwi/ Co błąd ná iáwi. O błędźie ludzki/ o ſzałoné dumy: Iáko to łácno/ piſáć ſye z rozumy KochTr 15; MWilkHist Bv, B2v; tám obaczyſz wielki błąd Hiſtorikow y Poetow Greckich StryjKron 16, A [2 r.], 146, 380; CzechEp 171, [401]; BielSjem 19; ZawJeft 26; KochFrag 52; LatHar 703; WujNT przedm 10, s. 98, Matth 27/64; Dla tego chcąc poſtánowić/ áby ná przyſzłé czáſy o płacéy Złotégo Czérwonégo błędy niebyły/ vſtáwiamy SarnStat 926, 352, 368, 381, 463, 541 (11); SkarKaz Oooo2b; A ieſli ieden nád wſzytkimi kántor táktu im nie dáie: błędow wiele y omierzłe wrzaſki/ wſzytkę wdźięczność śpiewánia popſuią. SkarKazSej 676b, 700a; Y owſzem práwo ſtáre á nieſpráwiedliwe/ Ieſt ſtáry błąd/ y iakmiarz báłámuctwo żywe. KlonWor 66, 22, 63, 68, 80.
Fraza: »w błądzie prawdy nie szukaj«: Przeto téż w błądźie/ iáko prawdy/ ták téż áni zgody nigdy nieſzukay. OrzQuin F3.
Zwroty: »być w błędzie« [szyk zmienny] (6): BierRozm 5; Toto caelo errare, Być w wielkiem błędzie/ Nierozumieć nic. Mącz 108a; GórnDworz H5v, X5; Naprzod tu ná ſie wyznawam/ żem długo wtem błędzie był/ mnimaiąc żeby Greckie kśięgi były ze wſzech na prawdziwſze BudNT c3v; BielSjem 3.

»błędu uchronić się«: piſmá piſmem wyłożyć nyemoże/ álbo wykłádáyąc trudno ſye błędu vchronić KromRozm II r4.

»w błąd wdać się«: Tu dopiero gdi obaczil Yſz ſie wten bląd tak wdacz raczil RejRozm 403.

»w błąd wprawić, wwieść«: Mącz 346c; Coć potym, o bogini, że mie w błąd chcesz wprawić KochMon 33.

»wywieść z błędu« [szyk zmienny] (3): RejJóz Iv; Mącz 191b; Páui [!] [...] Wyzwáłá Narew chcąc ią wywieść z błądu/ Pozwem do ſądu. KlonFlis G4.

Szereg: »omyłka i błąd; błąd i omyłka« (2 : 1): Mącz 215d; Wiele tym obyczáiem/ to ieſt zkráiu/ omyłek y błędow do piſmá ś. wlázło. BudNT b6, b5.
W przen (2): RejJóz I; A ieſliże ſie iakowycb błędow nápiją/ tedy takowym potrzeba będzie dwoiakiego cżaſu KwiatKsiąż K4.
a. Błąd drukarski (2): Castigare librum, Polepſzić xiąg/ błędy wyrzućić. Mącz 415c; Błędy ták popráwuy. ZawJeft 48.
3. Odstępstwo od wiary, odszczepieństwo, herezja, kacerstwo; falsz, złe, mylne, niezgodne z prawdą rozumienie spraw (dotyczy religii) (886): niedopuſcil vcżniow ſwych trwatz dlugo w blądzie OpecŻyw 168v, 168v; RejRozpr B4v; A wſzelke blędy przeciwne prawdzie bożei y piſmv ſwiętemv (by naſtarſze były) precż odrzuczali SeklWyzn 2v, 2v [2 r.]; SeklKat F3v, O4 [4 r.], O4v [3 r.]; Tam zgyneło nabożenſtwo [...] A tego ſyę namnożiło Ktore łudzy wbłąd włożiło RejKup y2v, b6v, G, i4, i6, 12v [2 r.] (22); RejKupSekl a3v; iż od tyſyącá lat y dáley poczęły ſye błędy wkoſćyele krzeſćiyáńſkim. KromRozm I E4v; yákoż łácnyey błędu początek niż konyec náleſćKromRozm I F2, D4v, E3v, E4v, Fv [2 r.], F2 (30); MurzHist C, H2v, K2v [2 r.], M4, M4v [2 r.], Rv [2 r.]; MurzNT 43v, 91 [2 r.], 108v; Ták że y o duſſy człowyeczey rozumyał/ iż yeſt ćyeleſtna/ Co oboye wyelki błąd. KromRozm II q, a3v, b4 [2 r.], e3, e3v (19); y na puſſczy/ to yeſt wſpuſtoſſáłych błędźyech [... ] Żydow y ſtárych kácyrzow [...] Kryſtuſá y náukę yego nąm pokáżuią. KromRozm III E4v, A4, C2, C6v, C7 [2 r.], D3 (21); DiarDop 103; LubPs C2v; Heretykowie [...] ieſli by ſye chćieli błędu ſwego odprzyſyądz/ vchodzą karánia. GroicPorz ii4v; To piſmo Mniſzy podpieráiąc błędu ſwego przywodzą/ y ludzmi proſtymi mamią KrowObr 140, B2, 1v, 50, 70, 112v (15); RejWiz 161v, 164, 183; OrzList b2v, e4, fv, g4v, h, i3; OrzRozm G2, I4v; BibRadz I 2v [2 r.], Is 30/10, Apoc 2/24; BielKron 83, 83v [2 r.], 84 [3 r.], 96v, 98 (37); GrzegRóżn Gv, M3v [2 r.], N, O2; Początek tedy wſzyſtkich błędów y roſtyrków kácérſkich/ inſzy nie ieſt/ iedno wzgárdá Kápłaná naywyżſzégo OrzQuin L4, O3v; Prot A4, E2; SarnUzn Bv, F2, H2v, H4; RejAp 11v, 66, 75, 89, 168; Pirwſze mniemánie ábo błąd/ wſzcżął ſie ieſzcże zá cżáſu Páná Kryſtuſá/przy kázániu iego. RejPos 97, 50v, 97, 97v, 99, 121 (11); BiałKat 36, 136 [2 r.], 181, 248v, 298v [2 r.]; KuczbKat a2 [2 r.], 365, 405; RejZwierc A4v, 266, Aaav; ábychmy iáwnego przećiw Pánu Bogu bluźnierſtwá/ á vpornych błędow ludzkich nie ſłucháli WujJud A5v, A6 [2 r.], A6v, A7 [2 r.], A8, A8v (39); WujJudConf 10, 221v, 243v [2 r.], 246v; BiałKaz H; BudNT a4, a6, c2v, c4v, Bb3; Otoż tu iuż maſz błąd gruby/ ktory ſie y Kálwinowi ſámemu/ chociaż Troycżakowi wielkiemu/ namniey nieſpodobał CzechRozm 15; Vkazałeś iuż błąd/ y złe wyrozumienie żydowſkie o koło Moyżeſzá y iego zacnośći CzechRozm 107, A3v, A6v, A8 [3 r.], 1v, 6v (77); PaprPan Eev; Artykuły błędow tych/ ktore ſię w Ruſkim nabożeńſtwie náyduią. SkarJedn A*v, 44, 105, 108, 134, 141 (30); Oczko 30; KochPs 144; SkarŻyw 74, 126, 277, 278, 299 (20); MWilkHist B; Sproſny błąd żeby po cżątek stárego y nowego Testámentu wćielenie miał opiſowáć. CzechEp 158 marg, 11, 6, 9 [2 r.], 10 [3 r.], 26 (75); CzechEpPOrz 2v, 3; Nákoniec iáwny błąd/ y rozmáite omylnośći Papieżow Rzymſkich/ zſtąd ſię pokázáć muſzą/ gdy iedni drugich dekretá pſowáli NiemObr 178, 4, 7 [2 r.], 44, 48, 58 (31); ReszPrz 37, 41, 57, 65, 68, 92; ReszList 142; WisznTr 32; ArtKanc I16v, K14v, K17v, K18v, K20, M18v, Q3; Kocháli ſye w fałſzywych Bogów próznéy chwale/ Y poznawſzy iáſny błąd/ trzymáli go ſtále. ZawJeft 5, 26, 33; LatHar 420, 620, 621 [2 r.]; ſtąd znamy duchá prawdy/ y duchá błędu. WujNT 1.Ioann 4/6, ktv, przedm 5, 8 [2 r.], s. 5, 11 (27); PowodPr 26, 37, 38, 55, 56; SkarKaz 43a [2 r.], 210b, 382a [2 r.], 549a, b, 578a [3 r.], 635b; Niemcy błędámi ſwoich doktorow giną SkarKazSej 663b, 681b, 684b, 686b, 698a; SzarzRyt A3.

Połączenia z nazwą sekty lub jej twórcy [cum G] (18): Tákże Eutychianow/ tákże y Aryanow błędu przed thym bárzo ſye ony ſtrony imowáły KromRozm III L7, Ov; BielKron 7v; RejPos 99; BiałKat 93v; Wyznánie o ſynu Bożym Jezuſie Chriſtuſie/ z okázánim błędow/ troiákich Troycżakow. CzechRozm Av, 150v marg, 157v, *v; SkarJedn 134; CzechEp 10v, 181, 195. Błędy Nowowiernikow około krztu S. WujNT 13 marg, 27, 541 marg, 603 [2 r.].

Połączenia z przymiotnikiem oznaczającym sektę [w tym: z przymiotnikiem dzierżawczym od imienia czy nazwiska twórcy (28); z przymiotnikiem oznaczającym nazwę kraju,miasta lub narodu (9)] (37): KromRozm I E; KromRozm III P4v; LubPs M4; OrzRozm Cv; BibRadz II 2b marg; wyele tych ieſth/ ták duchownych iáko ſwieckich/ ktorzy ſie ſkárżą ná Rzymſkye błędy w wierze krześćiáńſkiey BielKron 199, 205; GrzegRóżn N3v; RejPos 294v; BiałKat 178v; GrzegŚm 33; Ktora to Confeſsia [...] wielkie á záráźliwe iády/ y ſproſtne Luterſkie y Hugonotſkie Szwáycárſkie błędy w ſobie záwiera. WujJud A6v, 113v [2 r.]; BudNT c2v; żem iuż z onego głębokiego morzá błędow Antychriſtowych wyſzedł ná brzeg beſpiecżny zbáwienia CzechRozm 20v, A4, 15v, 42v, 157 marg, 222v, ++; był Synod w Hieruzálem/ [...] gdzie Ormiáńſkie błędy zgánione ſą SkarJedn 252, 251, 306, 316, 342; SkarŻyw 337, 455; CzechEp 10, 11, 11v, 95, [406]; WujNT 21, Aaaaaa2v; Stáry to błąd potępiony Wigiláncyuſzow/ y niektorych nowych Grekow SkarKaz 635b.

błąd czego (5): BiałKat 248v marg; Heretyk ten ieſt; ktory poięty nowego błędu niewiáry vpornie broni. WujJud 20, 1; SkarŻyw 337; CzechEp 6.

błąd około czego (9): KromRozm II c4v; KromRozm III C4 [2 r.]; BielKron 205v; CzechRozm 223; v Ruśi iákie ſą błędy około wiáry. SkarJedn [d9], 144; StryjKron 457; WujNT 288.

błąd o czym (10): RejPosWiecz2 94v; RejPosWiecz3 97; A then błąd o ſámey wierze vſpráwiedliwiáiącey nie dopiro/ ále ieſzcże zá Apoſtołow náſtał WujJud 103v; CzechRozm 223, *, **2v: CzechEp 254 marg, 322; WujNT 783, Zzzzz3v.

błąd w czym: daleko więtſzy vnich pocżynał ſie błąd w wierze krześćiáńſkiey niż w Niemcech BielKron 213.

W charakterystycznych połączeniach: błąd gruby (12), jawny (7), nieznośny (5), rozliczny (9), sprosny (16), stary (zastarzały) (15), wielki (25).

Zwroty: »w błędzie być, przebywać« [szyk zmienny] (11): RejKup Q; KromRozm I F2, L; KromRozm II o3v; TAkli Bráćie miły/ w Bábyloniey/ wbłędźie/ bez Krztu/ bez Wieczerzey/ y bez Pogrzebu/ ſą ludźie? OrzList a4; BielKron 160v, 188; SarnUzn F2; RejPosWiecz3 97; CzechRozm 39.

»błędy (na-,roz-)siać, rozsiewać« (12): KromRozm I M4; KromRozm II v4; OrzRozm F3v; iákoby Luter [.,.] ſwoich błędow przeſthał rozſiewáć/ á odwołał ie BielKron 193v, 83, 196 [2 r.], 218; Heretykowie [...] Prżeto błędy śieią/ ludzie zwodzą do roznych wiar SkarJedn 35, 306; MWilkHist D2; NiemObr 147.

»w błąd (przy)wieść itp., w błąd uwiedziony, zawiedziony, ku (od) błędu odwieść, przywieść« [szyk zmienny] (21): OpecŻyw 52; KromRozm II a2; KromRozm III B5v, G4, L6v; To máią Obrázy/ iż ludzi przywodzą w błędi KrowObr 116v; BielKron 11, 83v, 218; O nędzni ludkowey W ten błąd ták záwiedźieni GrzegRóżn Ov; RejPos 78v, 115v [2 r.]; KuczbKat 65; CzechRozm 48v, 69, 146, 204v; CzechEp 323; GrabowSet N3; WLádyſław będąc Chrztem przyozdobiony [...] Odwiodł poddáne od błędu pierwſzego KlonKr E3v.

»być wolen (od) błędu« [szyk zmienny] (4): Ktorego błędu ći wolni mogą być/ ktorzy wzywáiąc Bogá ſámego/ wzywáią też Iezuſá CzechRozm 199, A6v, 157v; áby kośćioł powſzechny záwſze miał Duchá prawdy/ á był wolen od wſzego błędu WujNT 375.

»w błąd wpaść, upadać, wypadać« [szyk zmienny] (9): KromRozm II r4; KromRozm III A2; Kſiążętá iż mogą Lutera zwyćiężyć [...] ieſli tego nieucżynią iż w padną w błąd wielki iáko Cżechowie BielKron 198v; RejPosWiecz3 96v; SkarJedn 145, 207; SkarŻyw 299; A ći ſzátáńſcy Hetmánowie [...] z błędu w błąd iáko mowią/ ze dżdżá pod rynnę wypadáią/ z Lutrowego woyſká do Kálwinowey roty ReszList 183.

Wyrażenia: »błąd nad błędy«: powyáda/ iż to błąd nádewſſyſtkye błędy. KromRozm I I2.

»błąd heretycki, heretykow; heretykow błąd« (5 : 3): SkarJedn 53; SkarŻyw 31; CzechEp 262; Błędámi haeretykow/ iákoby ćierniem iákim/ ſynowie kośćiołá Kátholickiego ze ſnu ſię obudzáią. WujNT 607, 164, 310; Dźiśieyſzy Kálwiniſtowie ſtáre błędy heretyckie około tego wznawiáią. SkarKaz 607a, 276b.

»kacerski, kacerza błąd; błąd kacerski« (9 : 9): KromRozm I [H3]v; KromRozm II ſ4, v4v; OrzList fv; BiałKat 363v; WujJud 51, 199v; SkarJedn 198, 209; SkarŻyw 58; ále wedlá kácerſkich błędow/ żydowſkich vporow/ wedle Tureckiego zuchwálſtwá/ y wedla ſámego Lucyperá dekretow rozumieią. ReszPrz 53; gdyż w niey [w konfesji] nie máſz nic inſzego iedno ſtárych kácerzow błędy ReszPrz 70, 39, 41, 107; SarnStat 119, 218, 220.

Szeregi: »błąd albo abuzus«: Yeſli błąd yáki/ álbo abuſus wkoſćyele. KromRozm I N3v marg.

»błąd i bałwochwalstwo; bałwochwalstwo i błąd« (3 : 3): KrowObr 194, 220; WujJudConf 243; Bo Rzym ze wſzytkiego świátá błędow y báłwochwálſtwá wśię był názbierał SkarŻyw 600; CzechEp 80; SkarKazSej 679a.

»błąd i bluźnierstwo; bluźnierstwo i błąd« (5 : 1): gdyż tho o pánu Bogu mówić hániebny błąd y bluźniérſtwo ieſt. BiałKat 216; WujJud A6; CzechEp 145, 173; WujNT 167, 602.

»błąd a (i) fałsz (fałszerstwo); fałsz a (i) błąd« (9 : 4): Boć prawdá prawdźye nye yeſt przećiwna/ále błąd á fáłſz prawdźye. KromRozm I Fv, K2v; MurzHist C4v; KromRozm II ſ3; KrowObr 148v; OrzRozm K3v; RejAp 77v; IVDICIVM Albo. Rozſądek niektorych Kátholikow o Confeſſiey Sędomierski[ey] Roku 1570 wydáney. W ktorym ſie fáłſze y błędy tey to Confeſsiey poproſtu pokázuią WujJud kt; CzechRozm 17v, 265; WujNT przedm 5, 9, s. 748.

»błąd i fałeszna chwała«: waſzą mową abo obecnością błędy i fałeſzné boże chfáły/ pocwierdźácie MurzHist H3v.

»błąd ani (i) heretyctwo« (2): iż odſzcżepieńſtwo od kośćielney iednośći/ bez wielkich błędow/ y heretyctwá y zbáwieniu ſzkodliwych zabobonow/ być nie może. SkarJedn 342, 394.

»błąd i (a, abo) kacerstwo; kacerstwo i błąd« (22 : 7): SeklWyzn c3v, O4, O4v; KromRozm I G2, L4v; Abowim Philip/ Ozyánder/ Elácius Lutherowey náuki ſye dźyerżąc/ przedſye yeden drugyemu błąd y kácyrſtwo przypiſuye KromRozm III C2; KrowObr A2v, 36, 41, 112v; GrzegRóżn G3v; OrzQuin T2v; SarnUzn A2v; WujJud A5, A7v, Bv, 2v, 16v, 19, 170v; SkarJedn 308, 342, 343; SkarŻyw A2; ReszPrz 27; która [Biblia Brzeska] iáko gładkośćią Polſkiey mowy przechodźi Krákowſką/ ták ieſt błędow y kácerftwá pełná WujNT przedm 1, s. 762, 859; SkarKaz 40a.

»błąd i matactwo« (2): A ták ſyn więtſzy ieſt y zacnieyſzy niż Bog: [...] Ale to błąd y pewne mátáctwo CzechRozm 64v; SkarŻyw 545.

»błąd i nieprawda«: Ale błąd y nyeprawdá ſlowki pyęknemi á lubyeżnemi przyſmáki ozdobyona y ocukrowána/ niż ſye obaczyſz/ w ſerce ſye wkráda. KromRozm I N2v.

»nieumiejętność i błąd«:Stąd nieumieiętność y błędy bez końcá powſtáią/ gdy ſlepi ſlepe wodzą. SkarJedn 361.

»niewiara i błąd«: tylko ſam ieden był y ieſt Kośćioł Rzymſki/ do ktorego niewiárá y błędy (iáko ś. Cypryan piſze) nigdy przyſtępu mieć niemogły WujJud 121.

»błąd i (a) odszczepieństwo (odszczepienie); odszczepieństwo i (albo) błąd« (3 : 2): KromRozm III E3; GliczKsiąż L5v; WujJud 27, 242v; á vpominał ich/ áby vpor burzliwych á nie poſłuſznych Grekow vznawſzy/ odſzcżepieńſtwá y błędow ich nie náſládowáli SkarJedn A4v.

»błąd i omyłka« (3): KromRozm II c4v; niechże ſobie/ chceli obácżyć błąd y omyłkę ſwoię/ cżyta ſwe Patreſy CzechEp 291, 103.

»błąd, (i) prawda; prawda a błąd« (2 : 1): Nie ieſtći rzecż áni powinność żadna Krolá Iego M. te wáſze Confeſſie rozbieráć/ y ſędźić o wierze co błąd co prawdá WujJud 3v; WujJudConf 38v; CzechEp 94.

»błąd i sekta; sekta i błąd« (3 : 3): WujJud A4, 2; Przetoż brzydźimy ſie wſzyſtkiemi Sektámi y błędy Artemoná/ Mánicheuſzow/ Wálentinianow/ Cerdoná/ y Márcyánitow: WujJudConf 31, 29v, 73v, 129.

»błąd i ślepota«: oprocż ktorego by nie miáło być inſzego Bogá będąc. Co ieſt wielki błąd y gruba ślepotá. CzechEp 286.

»błąd a (i) wątpliwość; wątpliwość i błąd« (2 :1): KromRozm II e; Tym wątpliwoſći y błędy około wyáry/ ktore przez wſſeteczne ludźye á kácyrze z poduſſczenya czártowſkyego wnoſſone bywáły zrażáło/ y zraża. KromRozm III C4, C4.

»błąd i wymysły; wymysły i; błąd« (2 : 1): Aby krzeſciyánye wtym báśni żydowſkich/ álbo blędow y wymyſlow kácerſkich [...] nyenáſládowáli. KromRozm II dv; CzechEp 44, 131.

»zła wiara i błąd«: cżemuſz dla iednego Artykułu zgodnego/ złą wiárę y błędy cudze prziymuiećie? WujJud 216v.

W przen (9): przetomi ſię niechce/ ſurdos et mortuos frustra alloqui, y z głuchymi y iuż w błędźie pomárłymi [zatwardziałymi] bez pożytku mowić. CzechEp 319, 183, 236; Przez tę gwiazdę ktora ſpádłá z niebá/ ácz ſię może rozumieé y dyabeł/ ktory ſpadſzy z niebá/ zá dopuſzczeniem Bożym dymy błędow z ſtudnie/ y roie ſzáráńczy [...] wypuſzcza. WujNT 859.
Zwrot: »(na)pi(ja)ć się błędu, z błędem« (5): Bos ſie był ſnacz barzo napił Luczkych błędow/ a Cżart kwapił Aby ćzię był tak wnich zaſtał RejKup ſ3, q7; KromRozm I M2v; tu ná tem ſwyecye nápiwſſy ſie odſſcżepyeńſtwá álbo błędu zá inſſemi Heretykámi isć myał GliczKsiąż L5v; CzechEp 65.
α. O innych religiach lub wierzeniach (34): Rzymiánie [...] Piſáli rzecży vcżone y mądre/ [...] á ſámi w wielkim błędzye mieſzkáli BielKron 25; to ieſt gdyby ſwoich błędow ktore wam vſtáwił fáłſzywy prorok Machomet przeſtał BielKron 254v, 24v, 25v, 46v, 139v, 254v, 459; á zá poraſzką pogáńſką wyſzło by ták wiele tyſięcy Turkow/ Sárácenow/ z błędu/ á s ciemnośći Máchometowey GórnDworz Ii4v, ReszPrz 44; KlonKr B4v; SkarKaz 518b.
Zwroty: »w błędźie być«: Látá 1387. Włádźisław Iágiełło Krol Polski/ nie chcąc áby Litwá dáley w błędzye byłá/ wezbráł ſię do Litwy z młodą krolową/ wzyąwſzy s ſobą Arcybiſkupá BielKron 381v.

»wpaść w błąd«: wſzákże z nawodu pogan wpadł był w błąd/ to ieſt/ w ſektę Mánicheow BielKron 160v.

Wyrażenia: »błąd pogański, poganow; pogański błąd« (16 : 1): BielŻyw nlb 13; á chcząc błąd poganſki iawny vkażać y wykorzenić/ przeto na onym mieſtczu gdzie ogien vſtawno goraiąci chwalon był, dał poſtawić wielki ołtarz na cżeſć Panu Bogu. MiechGlab 87; WróbŻołt kk4v, kk5v, Kk6; BielKron 20; SkarŻyw 30, 208, 273, 398; CzechEp 79, 80; Przećiwko błędowi pogánow y Sáduceuſzow [...] tu Páweł diſputuie. WujNT 616 marg, 17; Naiáſnieyſzé Kśiążę Páná Włádyſłáwá Królá Polſkiégo [...] z pogánſkich błędów wywiódſzy/ zá Królá y Páná ſobie wźięli. SarnStat 993, 8, 195.

»błąd stary« = pogaństwo (2): Nábyłám inſzych ſynow Kryſtuſowey wiáry/ Co Krzeſt święty przyięli/ zrzućiwſzy błąd ſtáry. BielSat G4v; wzywáiąc nas do towárzyſtwá ſpólnégo z ćięmnośći błędu ſtárégo przez przyięćié świętéy wiáry prawdźiwéy nas przyięli SarnStat 993.

»błąd turecki« = mahometanizm: Gdy tedy wierzyſz vmárłego/ przećiwiaſz śie błędu Tureckiemu á náuce Máchometowéy BiałKat 88v.

4. Świadomie niewłaściwe postępowanie, oszustwo; vitium Modrz (36): Przedſie nam grzywny ſmákuią Tenże dziś błąd co y łoni Káżdy ná ſwe ſkrzydło goni A prze nász właſny pożytek Ginie poſpolity vżytek RejRozpr F4, C2v, D2, K3v; RejJóz G, G5, N5v, N6v; RejKup e5; KromRozm I D3; Diar 34; BielKom Dv, D6v, F3v; RejWiz 69, 74v, 77v, 102, 161v; BielKron 187; KochZg A3; GórnDworz E4v; BielSat D, H2; RejZwierc B4v, 245; MycPrz I B3v; StryjWjaz C4; KochPs 108; ODpuść prze Bóg Márſzałku: á ſwégo vrzędu Nie rośćiągay nádemną/ dla moiégo błędu. KochMarsz 153; KochMRot A3v, B4v; ReszHoz 128; Cżwarći Ambitioſi kupuią vrzędy/ Skąd roſtą w rzecżách ludzkich niepobożne błędy KlonWor 9.
Szeregi: »błąd i nierząd«: á przetoż też w Práwiech wiele przewrotnośći/ á w rzecżáchpoſpolitych wiele ſię błędow y nierządu náyduie. ModrzBaz 17.

»błąd i swawola«: oni oſobnymi ſwymi namowámi wiele błędu y ſwey woley przez niekárność miedzy poſpolitym ludem náśiali. BielKron 204.

5. Grzech; świadome przekraczanie nakazów i przepisów religijnych; error Mącz, Cn; delictum Calep; erratum Cn (152): A potym wołali ku bogu gdi byli w zaſmuceniu Czuſz vznawſzy ſwoy błąd. WróbŻołt kk5; RejPs 85v, 121, 141, 158, 215v; Bo jeſli mie wtim nierządzie Tak zaſtanieś/ a wtem błądzie Strach mie twey ſprawiedliwoſczij RejKup p3v, b7, d3, d7v, F, N (14); KromRozm I D2v; MurzHist D2v; Kto nie dufa miłoſierdzyu iego/ Ten ſie z błędu nie wyplecie tego. BielKom G5; GliczKsiąż D7; Y dla tego ći złoſnicy prze ſwoy vporny błąd/ Nie powſtáną miedzy wierne ná ſpráwiedliwy ſąd LubPs Bv, B4v, G, I4, P5v, Z4v, bb, ccv; BibRadz 1.Reg 26 arg; s. 183d marg, Eccli 51/25; Albo tákież wzywáć Bogá ná pomoc á wątpić w nim/ też to błąd BielKron 98, 98 [2 r.], 132v, 216v, 474; Errorem expiare, Błąd ſwóy odpokutowáć. Mącz 301d, 176d; SienLek T4v; RejPos C4v, 143v; y duſze ſwé ſzátánowi zá obiátę dáią/ w błędźiéch rozlicznych mieſzkáiąc BiałKat 168v, 76; BudBib I 254a marg, Prov 19/27, Eccli 15/12; MycPrz I [D]v; BudNT Iac 5/20; CzechRozm 188v [2 r.], 267v; PaprPan R4; áby ſię znał być cżłowiekiem: to ieſt źwierzęćiem poddánym błędom. ModrzBaz 101, 2 [2 r.]; SkarJedn 358; Wtymże cnotá zgáſłá błędźie/ A nierządu pełno wſzędźie. KochPs 79, 18, 73, 146, 180, 181; SkarŻyw 369; CzechEp 50, 78, 85, 139, 207, 233, 354; ReszPrz 35; WerGośc 220 [2 r.]; ArtKanc B3v, K13, N14v, Q3v; GrabowSet Q [2 r.], S2, Tv, T4, X3, V3v; LatHar 601, 673; zápalili ſię w ſwey pożądliwośći ieden ku drugiemu/ mężczyzná z mężczyzną ſromotę płodząc/ á zapłátę (ſłuſzną) błędu ſwego ná ſobie odnoſząc. WujNT Rom 1/27, s. 576, 655, Eph 4/14, 2.Petr 2/18; Iam grzeſzny y błędom podległy SkarKaz 515a, 382a; CiekPotr 48, 52; SzarzRyt A3v, C2v.
Zwroty: »w błędźie chodzić«: Zrządzenie [...] Dáło ludziem tu dwie drodze: Ktorzy ich nie dobrze wiedzą/ W błędzie wielkim záwżdy chodzą. BierEz F.

»w błędzie umrzeć«: Tak wtym blądzie vmrzecz muſſe. RejKup g3.

»w błąd wpaść, wpadać« (2): SkarJedn 309; A źli ludźie y zwodźce pomnożą ſię w gorſze: w błąd wpadáiąc/ y drugie w błąd wwodząc. WujNT 2.Tim 3/13.

»w błąd (przy-, w-, za-)wieść; w błąd (za)wiedziony« [szyk zmienny] (10): RejKup b8v, ee4v; MurzNT Matth 24/4, 5, 11; Leop 2.Tim 3/13; ábowiem duch cudzołoſthwá w wiodł gi w błąd BibRadz Os 4/13; Szczęśliwi ludźie/ którzy głos páńſkich trąb znáią: [...] W żadny błąd niemogą być nigdy záwiedźieni KochPs 133; ZawJeft 35; WujNT 2.Tim 3/13. Cf »w błąd wpadać«.

»z błędu wywieść« [szyk zmienny] (3): ktory nas wywiodſſy z błędu przywiodł ná roſkoſſne páſtwiſká vznánia y zbáwienia náſſego. RejPs 183; RejKup n7; ArtKanc D20.

Wyrażenia: »sprosny błąd; błąd sprostny« (2 : 1): RejKup O; LubPs P5; w ktorego [urzędu] poſłuſzeńſtwie byś był trwał/ nigdyby był w ták ſproſny błąd nieprzyſzedł: kthory ták wielki ieſt/ iżeś śmiał ná koniec ná przybythek Páná [...] twego/ ięzyk ſwoy [...] podnieſć. OrzList c3. Cf »błąd świata tego«.

»błąd świata tego« (3):ſwięći mieli ozdobić kroleſtwo Páná Kriſtuſowe s. ſłowem iego/ á iák zátłocżyli ciemne błędi ſwiátá tego. LubPs P5 marg; A ony cyemne ſproſſne ſwyátá tego błędy/ Muſſą vſtępić wáſſey tu iáſnośći wſſędy. LubPs P5; RejAp 186.

»błędem uwikłany«: Pokaż miłoſierdźie nam y wſzelkim ludźiom w grzechách ponurzonym/ błędy rozlicżnemi vwikłánym LatHar 30.

»wielki błąd« (2): Tento zakon zły grzechow/ duſſy zawydzy przeciwy/ we wſſech ſię członkach nayduie/ dobroć wnych każdą pſuie. [...] pſuie w nas każdy dobry rząd czynić wtym wielky bląd. SeklPieś 31v; SkarJedn 357.

Szeregi: »błąd, (a, albo, i) grzech; grzech, (a, i) błąd« (8 : 4): Gdyż s krewkośći káżdy cżlek żywie w grzechu á w błędzye. LubPs cc3v; BielKron 176v; RejAp 186; BiałKat 363v; ArtKanc K3v, O16v, S4v; LatHar 567, 663, 674; WujNT 527; W czym potrzebá ná ſię pierwey weyźrzeć/ ieſli ty ſam w tákim błędźie y grzechu nie leżyſz. SkarKaz 279a. Cf »błąd świata tego«.

»błąd i nierząd«: Dość miedzy chrześćiány błędow y nierządow. BielSen 10.

»błąd a upadek«: kto ſie kolwiek obroći do Páná tego/ vznawſzy ſie z omylnego błędu á vpadku ſwego/ iż ſie Pan ſnádnie też obroći do niego RejAp 14.

»błąd, (i) występ(ek); występek a błąd« (4 : 1): GliczKsiąż I2v; ále przedśię białe głowy były/ to ieſt/ źwierzętá słábe/ á ktore do błędu y do wyſtępku (iáko Páweł świádcży) ſkłonnieyſze ſą. ModrzBaz 49; SkarŻyw 457; Calep 301b; WujNT 529.

»błędy i zabobony; zabobony i błędy« (2 : 1): KromRozm II a2; ktorzy w ćiemnośćiách zrodzeni/ [...] lubuią y ſmákuią ſobie/ w zwierzchownym pełnym błędow/ y zabobonow nabożeńſtwie NiemObr 16, 72.

W przen (4): RejKup g4v; Nędzniku/ z twémi obietnicámi. Czarna mgłá błedu [!] ćię záślepiłá. ZawJeft 37, 37; A ia co dáley/ lepiey ćień głęboki Błędow mych widzę: ktore gęſto iędzą Strwożone ſerce vſtáwiczną nędzą SzarzRyt A.
6. Utrata panowania nad rozumem; głupie, nierozsądne postępowanie; deliramentum BartBydg, Mącz; error Mącz, Cn; furor Mącz (44): MurzHist E3; GliczKsiąż P2; Iż widziſz iż ſwiát mieſza rozmáite błędy/ A przed iego ſzaleńſtwem/ do niebá nie kędy. RejWiz 177v, 3v, 11, 29, 41, 46 (13); Deliramentum, Błąd/ błądzenie rzeczą/ Szaleńſtwo/ Głupſtwo. Mącz 195c; Cum lacte nutricis errorem suxisse videtur. Zda ſie że ſie weſpołek s mlekiem błędu tego nápił. Mącz 428a; SienLek 14v; RejAp 200; A iż ſámi ći pánowie ſmyſłowie ſą fáłſzywi/ one theż fáłſzem á błędy nápełnią. GórnDworz Ll2; Gdzie przyſpiáłe látá/ y tákowa miłość ſámey cudnośći/ nigdy ná ten błąd/ á zámieſzánie głowy nie podwiedzie GórnDworz Mm4; RejZwierc 28v; BudBib Ier 10/15; KochPs 20; KochFr 109; KochPieś 27; BielRozm 23; Którému ſrogi błąd ſwé okowy Ná nogi włożył. A rozum zdrowy Odiąwſzy: rádźi ZawJeft 29; GrabowSet X; RybGęśli Dv; WitosłLut A6.
Wyrażenia: »błąd głupich«: Przebiegłem wiele rzecży rozumem/ chcąc náleść mądrość y rozum/ ábych poznał nielitość/ błazná/ błędy głupich BielKron 81.

»Wenusowy błąd« = szaleństwo miłosne: Bo co ieſt iż kto piſał Wenuſowe błędy/ Kupidowe zaſtrzały Paryſowe ſądy. RejWiz 5v.

Szeregi: »błąd i błazeństwo«: Obroćiłem ſie ábych ſpátrzył mądrośći/ błędow/ y błázeńſtwá/ y rzekłem w ſobie: Coż ieſt cżłowiek? BielKron 79v.

»szaleństwo i błąd« (2): Rozmyſlałem w ſercu ſwym/ [...] ábych theż wiedźiał złość ſzaleńſtwá y głupſtwo błędu. BibRadz Eccli 7/26; BielKron 79.

a. Obłęd, niepoczytalność; delirium, Murm, Mymer1, BartBydg; dementia, fatuitas BartBydg (8): Murm 75; Mymer1 38v; BartBydg 40 [2 r.]; Liſcie Bielonowe iedzone od ludzi/ błąd á nieiakhie odeſzcie od rozumu cżyni. FalZioł 65c; BielKron 192v; Captus furore est, qui furit, Błąd się go yął szalenie. Mącz 35a.
Szereg: »błąd albo szaleństwo«: vcżynił ſie ſzalonym/ orał á ſol ſiał/ gdy vſłyſzał o zbierániu Grekow do Troiey. Poſłáli do niego Pálámedá áby go námawiał ku tey potrzebie/ a wywiedzyał ſie przycżyny iego błędu álbo ſzaleńſtwá. BielKron 56.
7. Marność, ułomność, nieszczęście, los, wada; menda Mącz; error, vitium Cn (28): Iezu ienżes przez proſte ich wiary przepowiadanie/ z błędu ſmierci Rodzay ludzki wyzwolił. TarDuch B2v; RejJóz G7, M4v; RejKup d6, e7v, f5; GliczKsiąż F4; RejWiz 92v, 123v, 124v; Mącz 215d; Ano ſię nam dáły znáć nie raz tákie rządy/ A wiele kroć Koronę záwodziły w błądy. RejZwierc 249v, 236v, 237; PaprPan Ff4v; Wſzytko prozno: mácamy gdźie miękcéy w rzeczy/ A ono wſzędy ćiśnie: błąd wiek człowieczy. KochTr 3; O nieſzcżęſny ludzki błędźie/ ktoż kiedy śmierci zbędźie? ArtKanc R20; BielRozm 4; Phil S3; GrabowSet F4; (Puśćił miedzy nie P. Bog Duchá wártogłowá/ y byli przyczyną błędow Egiptu/ w wſzytkich ſpráwách iáko pijáni.) SkarKazSej 675b; KlonWor 42; SzarzRyt C3v, D4v.
W przen (4): Błąd (mogę rzéc ſpráwiedliwie) Błąd ieſt cżłowiek: á co żywie/ Podobno to ku márnemu Snu nocnemu/ nieznácznemu. KochPs 57, 58 [2 r.].
8. [Błądzący w sprawach wiary: Heretykiem go uczynią i rzeką mu: ten błąd nie wie, co czyni MurzNT 61 (Linde).]
*** Bez wystarczającego kontekstu (12): Erratum, idem quod error, Chybá/ Błąd Grzech. Mącz 108b; Soloecismus per translationem, pro errore, Miaſto błędu. Mącz 400a, 108a, 139d, 167b, 310c, 505c [2 r.]; Mendosus ‒ Błedov pełen. Calep 651b, 372a, b, 651b.

Synonimy: 1. manowiec; 2. chyba, chybienie, fałsz, myłka, omyłka, uchybienie; 3. abuzus, bałwochwalstwo, myłka, omyłka, heretyctwo, herezyja, kacerstwo, odszczepieństwo; 4. uchybienie; 5. grzech, występek; 6. obłąd, szaleństwo.

Cf BŁĄDZENIE, BŁĘDLIWOŚĆ, BŁĘDNOŚĆ

DM