[zaloguj się]

BAŁWOCHWALSTWO (334) sb n

bałwochwalstwo (317), bałwofalstwo (17): bałwofalstwo SeklKαt (12), MurzNT, bałwofalstwo : bałwochwalstwo SeklWyzn (4 : 1).

bał- (305); boł- (1); bał- : boł- SkarŻyw (42 : 1); bał- (305), båł- (7); bał- : båł- KrowObr (16 : 2), BibRadz (20 : I), BielKron (28 : 2), SkarŻyw (41 : 1), NiemObr (11 : 1); -chwal- (294), -cbwål- (15); -chwal- : -chwål- KrowObr (16 : 1), OrzList (10 : 1), BibRadz (20 : 1), BielKron (28 : 6), Mącz (2 : 1), CzechRozm (10 : 1), SkarJedn (7 : 1), SkarŻyw (40 : 3); oba o jasne.

Fleksja
sg pl
N bałwochwalstwo bałwochwalstwa
G bałwochwalstwa bałwochwålstw, bałwochwalstw
D bałẃochwalstwu
A bałwochwalstwo bałwochwalstwa
I bałwochwalstwem bałwochwalstw
L bałwochwalstwie bałwochwalstwach

sg N bałwochwalstwo (51).G bałwochwalstwa (113).D bałẃochwalstwu (16).A bałwochwalstwo (61).I bałwochwalstwem (47).L bałwochwalstwie (13).pl N bałwochwalstwa (6).G bałwochwålstw (2), bałwochwalstw (1); BielKron (2 : 1).A bałwochwalstwa (18).I bałwochwalstwy (3).L bałwochwalstwach (1).

stp brak, Cn notuje, Linde XVIXVII w.

Cześć boska oddawana bałwanom, kult bałwanów; wielobóstwo, pogaństwo; idololatria Mącz, Calag, Calep, Cn; superstitia Calag (334): Ia w zarań pobiłem wſzytki grzeſzniki thego ſwiata. w zarań, to ieſt gdym przyſzedł na ſwiath skaziłem bałwochwalſtwo WróbŻołt hh; SeklWyzn 2v, 3, 3v; Gniewa ſię welmi o Bałwophalſtwo pan y dał przeklęſtwo rzekąć/ przekletyto człowiek ktori chwali za boga vczinek rzemieſnika/ y poklada w nym nadzieię ſwoię. SeklKαt Ev, Ev [2 r.]; MurzNT 116; KromRozm II i3v, ſ4v; KromRozm III F6; LubPs D3 marg, D3, Sv marg, Y3 [2 r.]; KrowObr A3v, 63v; O ſrogim kárániu ludu Zydowſkiego y miáſtá Ieruzálem/ tudzieſz y wſſech ludzi bezbożnych/ prze Báłwochwálſtwá ich Leop Soph 1 arg, Deut 12 arg, 4.Reg 21 arg, Ier 16 arg, Os 10 arg, Act 17/16 (7); Bałwochwálſtwo Izráelitow około ćielcá złotego BibRadz Ex arg, I 108d marg, Iudic 3 arg, Is 19 arg, Os 3 marg, 4 arg (22); A Gdy náſtáło było báłwochwálſtwo ogniá w Káldeiey BielKron 11, 9, 10, 25, 34v, 45 (36); Hinc lararium sacrarium domesticum in quo lares suos colebant antiqui, Domowa kápliczká w którey pogáńſtwo ſwe boskie báłwochwálſtwo zwykło miewáć. Mącz 184c, 164c; OrzQuin N4 [2 r.]; RejAp E3, 28v, 30v, 122, 180, Ff4; Ten był bárzo vſtáwicżny w miłoſiernych vcżynkách/ ále chwalił Báłwochwálſtwo. HistRzym 126v; RejPos 226; BiałKat 131 [2 r.]; GrzegŚm 32; KuczbKat 285; RejZwierc 125; WujJud 48v, 54, 60; WujJudConf 12v, 137; BudBib 1.Reg 15/23, Is 2/6; CzechRozm 81, 95 [2 r.], 187v; SkarJedn 28, 86; Calag 2b; pomagali znowu Pogáńſtwu báłwochwálſtwá SkarŻyw 558, 25, 274, 341, 357, 402 (37); StryjKron [145], 148, 542; CzechEp 57, 86; KłonŻal B3v; przenieśli ſię z pogáńſkiego báłwochwálſtwá/ do Papieſkiego rzkomo nabożeńſtwá NiemObr 15, 179; ArtKanc O16; Calep 500b; LatHar 376, 497; Tu widziſz/ że pokłon y vpadánie v nog/ może być czynione nie tylko Pánu Bogu/ ále y ániołom/ y ludziom świętym/ bez báłwochwálſtwá: byle nie było z táką czćią y chwałą/ ktora ieſt Pánu Bogu właſna. WujNT s. 848, s. 16, s. 462, s. 470, s. 479, Gal 5/20 (12); MIeczyſław pierwſzy pan náſz Chrześćiáńſki, [...] Ná tychmiaſt zniſczył wſzytkie Bozki one, Ku báłwochwálſtwu od Pogan ſpráwione. KlonKr C; PowodPr 4, 19, 28; Zadna religia ták wiele báłwochwálſtwá nie obáliłá y ono ze wſzego świátá nie wypędźiłá/ iedno tá Chrześćijáńſka. SkarKaz 277a, 116b, 119a, 275a, 277a, 487a [3 r.]; SkarKazSej 679a.

W charakterystycznych połączeniach: brzydzić się bałwochwalstwem, chwalić, cirpieć bałwochwalstwo, dopuszczać się bałwochwalstwa, ganić bałwochwalstwo, grozić o bałwochwαlstwo, iść do bałwochwalstwa, namawiać do bałwochwalstwa, nastaje bałwochwalstwo, naśladować bałwochwalstwa, nawrocić się, nawrocenie od bałwochwalstwa, niewolić do bałwochwalstwa, obalić bałwochwalstwo, obracać od bałwochwalstwa, obrocić wniwecz bałwochwalstwo, oddany bałwochwalstwu, odrzucić bałwochwalstwo, odstraszać od bałwochwalstwa, odwieść (2), odwodzić (2), odwracać od bałwochwalstwa, opuścić bałwochwalstwo, parać się bałwochwalstwem, poddany bałwochwalstwu, pomiotać bałwochwalstwo, (po-)przestać bałwochwalstwa, porzucić (2), postanowić, potępić bałwochwalstwo, przeczyściać od bałwochwalstwa, przymuszać do bałwochwalstwa, przywieść bałwochwalstwo, przywodzić ku bałwochwalstwu, przyzwolenie na bałwochwalstwo, puszczać bałwochwalstwo, rozmnażać bałwochwalstwo, rzucić się do bałwochwalstwa, skłonić się, skłonny do bałwochwalstwa, skłonny ku (2) bałwochwalstwu, stroić bałwochwalstwo, strzec się bałwochwalstwa, trwać w bałwochwalstwie, uciec, uciekać (2) od bałwochwalstwa, udać się do bałwochwalstwa, na (4), za bałwochwalstwo, za (2) bałwochwalstwem, ustawić bałwochwalstwo, ustaje bałwochwalstwo, winien bałwochwalstwa, wpaść w bałwochwalstwo (2), wybić bałwochwalstwo, wyczyścić od bałwochwalstwa, wykorzenić (5), wykorzenione bałwochwalstwo, wykorzenienie bałwochwalstwa, wymyślić, wymyślone bałwochwalstwo, wyrwać z bałwochwalstwa, wyrzucić precz bałwochwalstwo, wystrzegać się (2), zakazować (2) bałwochwalstwa, zarażony bałwochwalstwem, zarzekać się bałwochwalstwa, zasnąć w balwochwalstwie, zbrzydzić się bałwochwalstwem, zburzyć bałwochwalstwo, (z-, po-)mazać się (3), zmazany bałwochwalstwem, zostać w bałwochwalstwie; bałwochwalstwo brzydkie, dziwne, egipskie, izraelskie, Jeroboamowe, kaldejskie, (na-)pirwsze (2), ojcowskie, pogańskie (4), rozliczne, sprosne (5), szkodliwe, wielkie (2), zatwardziałe, żydowskie; bałwochwalstwo około cielca.

W przen (14): KrowObr 105; Ceſarz [...] roſkazał Sáſkiemu Kſiążęćiu/ áby ſzedł przed nim z miecżem/ [...] do kośćiołá [...] oni ſpytáli ſwych doktorow możeli tho być bez báłwochwálſtwá/ powiedzieli iż może BielKron 207v; GrzegŚm 21; KuczbKat 380; Zowie łákomſtwo báłwochwálſtwem/ ábowiem iáko báłwochwálcá cżći y dziwuie ſie/ á cáłuie báłwáná [...] tymże obycżáiem łákomy cżłowiek chwałę dawa/ dziwuie ſie/ y miłuie pieniądze RejPosWstaw [1103], [1102]; bo do tego końcá cżárt zmierza y dla tego ſzkody czyni, áby mu ſię ludzie pokłonili/ a iego o pomoc prośili/ y to z nim báłwochwálſtwo ſtroili. SkarŻyw 36, 36, 46, 173 [2 r.]; WujNT Eph 5/5, Col 3/5, Zzzzz4; Y gdy ná ſzyderſtwo Bogá práwdźiwego/ [Baltazar] pił z nich [statków z kościola izraelskiego] ſtroiąc Báłwochwálſtwo ſwoie PowodPr 75.
a. W polemikach religijnych katolików z innowiercami obelżywe przezwisko nadawane przez przeciwników zwalczanym odłamom chrześcijaństwa; fałszywa wiara, błędy religijne, odszczepieństwo, kacerstwo, herezja; superstitio Mącz, Calag (131): Ale przed obrazmy klękać/ ofiarować/ ſwiecżki ſtawiać/ na wſpomożenie ich wzywać/ w nich nadzieie mieć/ albo im pacierze mowić/ to ieſt pogańſkie/ a panv bogv barzo mierzione bałwochwalstwo SeklWyzn g2v; SeklKat E2 [2 r.], H3, K4, T2, Y2 (8); HistAl K; Yuż nas dáley ludzkimi vſtáwámi/ y Ancykryſtowemi á dyabelſkimi zabobony zá nos nyewodźćye/ ani w báłwochwálſtwo przywodźćye. KromRozm I B2, D4, G3v [2 r.], G4, O2v (8); Diar 139; LubPs A4, S2; KrowObr 98, 116, 117v [2 r.], 118, 187 (13); iż Mſza iego ieſt báłwochwálſtwo: iż we Mſzy Dyabłá/ nie ćiáło Boże podnośi. OrzList f2v, bv, d3v, e, e2 [2 r.], e3v [3 r.] (10); BielKron 205v [2 r.]; Mącz 139c; policzek ón/ ktorym policzkujemy [...] Cérkiéw świętą Krześćijáńſką/ Báłwochwálſtwo/ to ieſt cudzołoſtwo Duchowné iéy zádáiąc? OrzQuin Y2v, N4v; SarnUzn D4, H2v; RejAp E3, 175v; BiałKat 73v; WujJudConf 15, 213v, 241, 246, 248v; CzechRozm 7 marg, 7v, 67v, 175v, 223, 265v, xx4v; SkarJedn 91, 197, 345 [2 r.], 346, 377 (7); SkarŻyw 57, 189, 517; ktorzy z Kátoliki I. M. odſtępuią [...] świádomi będąc złey wiáry [...] złego też żywotá/ báłwochwálſtwá grubego/ kupiectwá duſz ludźi pomárłych obrzidłego/ y inſzych niezlicżonych niezbożnośći CzechEp 358, 51, 60, 64, 80, 82 (20); NiemObr 15, 23, 116, 120, 159 (10); niewiem by mogło być znácżnieyſze y właſnieyſze báłwochwálſtwo/ iáko ſłowo cżłowieká iednego/ zá ſłowo BOże prziymowáć ReszPrz 69, 16, 34, 46; ArtKanc Lv; Przetoż nieſłuſznie haeretycy Kátholikom báłwochwálſtwo przypiſuią WujNT 456, 424, 477, 679, 700, Yyyyy4v; PowodPr 28, 29; SkarKaz 276a [2 r.].

W charakterystycznych połączeniach: dzieje się, mnoży się (2) bałwochwalstwo; bawić się bałwochwalstwem (2), czynić bałwochwalstwo, mienić bałwochwalstwem, nawymyślać bałwochwalstwa (na-)zwać (8), parać się bałwochwalstwem, płodzić bałwochwalstwo, pomagać bałwochwalstwu, pomazany bałwochwalstwem, przeć się, przestać (2) bałwochwalstwa, przyciskać do bałwochwalstwa, przypisować bałwochwalstwo, przywodzić w bałwochwalstwo, schylać się do bałwochwalstwa, skłonny ku bałwochwalstwu (2), splugawio,ny bałwochwalstwem, sprzeciwiać się bałwochwalstwu (2) stroić bałwochwalstwo, śmierdzieć balwochwalstwem, uczyć bałwochwalstwa, upaść w bałwochwalstwo, uwiarować się bałwochwalstwa, wygładzić, wykorzenić (2) bałwochwalstwo, wyrwać od balwochwalstwa, wystrzegać się bałwochwalstwa, zada(wa)ć bałwochwalstwo (4), zakazować bałwochwalstwa (2), zamierzwiony bałwochwalstwem, zarzucać bałwochwalstwo; bałwochwalstwo antychrystowskie, ciężkie, grube (5), jawne (3), najwyższe, obmierzłe (3), obrzydłe, okrutne (3), papieskie (2), pogańskie (4), rozliczne (2), sprosne (7), srogie, stare, straszliwe, szatańskie, szczyre, szczere (3), szkodliwe, widziane, wielkie, własne, znaczne, zwierzchnie; bałwochwalstwo obcych bogów; głowa (2), lice bałwochwalstwa.

Szeregi: »bluźnierstwo i bałwochwalstwo; bałwochwalstwo (błąd) i bluźnierstwo« (4 : 2): A nákoniec wſzytko piſmo Swięte wątpliwym y podeyrzanym vtzynił/ Báłwochwálſthwá y bluznierſthwá nápłodził KrowObr 53v, 166v, 170; SarnUzn H3v; WujJudConf 243; WujNT 750.

»kacerstwo ani bałwochwalstwo«: okázuiąc/ że przy nas żadnego Kácerſtwá áni báłwochwálſtwá niemáſz WujJud 15.

»bałwofalstwo a niewierność«: Karze pan Bog ludzi dla takowego Bałwophalſtwa á niewiernoſci SeklKat D4v.

»bałwochwalstwo i odszczepieństwo«: [Bog] złemu człowiekowi dla grzechow iego/ á zwłaſzczá dla báłwochwálſtwá y odſzczepieńſtwá/ oſobliwą onę łáſkę odeymuie WujNT 526.

Synonimy: idolatryja, pogaństwo, a. bluźnierstwo, błąd, herezyja, kacerstwo, niewierność, odszczepieństwo, powiara.

ZZie