[zaloguj się]
[pdf]

OSZUKANIE (93) sb n

o oraz a jasne, e pochylone.

Fleksja
sg pl
N oszukanié oszukaniå
G oszukaniå
D oszukaniu
A oszukani(e) oszukaniå
I oszukanim, oszukaniém
L oszukaniu oszukaniåch

sg N oszukanié (30); -é (5), -(e) (25). ◊ G oszukaniå (30); -å (28), -(a) (2). ◊ D oszukaniu (9). ◊ A oszukani(e) (7). ◊ I oszukanim (5) SeklKat, KrowObr, SkarŻyw, WujNT, SkarKazSej, oszukaniém (3) GórnDworz, WujJudConf, SarnStat; ~ -ém (1), -(e)m (2). ◊ L oszukaniu (2). ◊ pl N oszukaniå (4). ◊ A oszukaniå (2); -å (1), -(a) (1). ◊ L oszukaniåch (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII(XVIII) w. s.v. oszukać.

Świadome, podstępne wprowadzenie w błąd, nieuczciwe zadziałanie na czyjąś szkodę moralną lub materialną; zakpienie, zażartowanie z kogoś; fallacia BartBydg, Mącz, Calep, Vulg, Cn; impostura Mącz, Modrz, Calep, Cn; circumventio Mącz, Calep, JanStat; fraudatio, fraus, fmstratio Calep, Cn; dolus Vulg, JanStat, Cn; circumscriptio Mącz, Cn; deceptio BartBydg; manticulatio, praestigiae Mącz; pellacia, pellax Calep; captio, fraudulentia, fucus, perfolia, techna Cn (93): Fallacia, deceptio, oszhukanye BartBydg 55b, 60b; BielKron 353v marg; Niewiem co to zá mądrość/ iabym rzekł iż tho ieſt oſzukánie/ á podchodzić tym ſpoſobem ludzye/ nie przyſtoi cżłowiekowi pocżćiwemu. GórnDworz N5; tákież y owego oſzukániem w.m. nie názowieſz/ kiedy dobry złotnik/ wziąwſzy Rubin/ kthory ſycz był piękny/ oſádą foremną/ folgą/ przyſtrychnieniem/ ſmelczem/ vcżyni gi dobrze czudnieyſzy GórnDworz N5v, N5 [2 r.]; ModrzBaz 86v; SkarŻyw 328; CzechEp 204; Fuco – Fałſzuię, farbuię dlią oſzukanią. Calep 438b, 200a, 406a, 434a [2 r.], 438a, 513a, 769b; WujNT Hebr 3/13, s. 812 marg; Zapiſy ku oſzukániu czyiemu vczynioné, iáko máią bydz dowodzoné. SarnStat 760; A ma ſie dźiać wſzyſtko bez oſzukánia. SarnStat 1270, 142, 399, 684, 689, 760, 1241, 1294 [2 r.]; A wſzákże te wſzytkie rzecży záśiádły ná oſzukániu/ y grzeſzą contra Iuſtitiam KlonWor ded **2.

oszukanie kogo, czego (20): aby oſſukanie poſpolitego dobra niebelo. ConPiotr 32v; SeklKat M4; GroicPorz kk3v, 11, mm3v; KrowObr 241v; Circumscriptio adolescentium, Oſzukánie młodźieńców. Mącz 374d; WujJudConf 204v; Cokolwiek ſię dźieie/ bądź słowy/ bądź poſtáwą/ bądź mrugnieniem/ bądź iákim inſzym ſpoſobem dla oſzukánia kogo [fallendi alicuius causa]/ że to wſzytko miedzy wády ma być pocżytano. ModrzBaz 86v, 86v, 94; Gdzie iesli oſobá y ſmák chlebowy ginie/ pewna rzecż ieſt iż tám ćiáłá Bożego nie máſz/ y ieſt ſzcżere báłwochwálſtwo/ y chorych oſzukánie. SkarJedn 346; CzechEp 38, 205, 206; LatHar +++2; SkarKaz 519a; ktorzy [ludzie źli] poſmákowawſzy ſobie interregna, w ktorych mogli o kroleſtwo tárgowáć/ y pożytkow ſwoich/ z oſzukánia miłey oyczyzny y rozerwánia iey/ ſzukáć/ ieſzcze nie przeſtáią SkarKazSej 659a, 701a, 705b marg.

oszukanie w czym (2): GroicPorz f4; vćiśnienie vbogich y śirot: á nákoniec robotników náiętych w zapłáćie oſzukánie. LatHar +++2.

W połączeniach szeregowych (19): Dobrym obyczaiem gdi tak pożądamy dobra bliznego naſzego krom zadnego oſzukania/ zdrady/ y ſkody iego. SeklKat M4; GroicPorz kk3v; Praestigiae, Zmamienie [...] yáko kuglarze y czarnoxiężnici czinią. Methaph. Zdrádi/ oſzukánie podeście. Mącz 319a, 208d, 311a, 482c; Zdrádę/ oſzukánie/ zbytnie pićie/ obżárſtwo/ wſzetecżeńſtwá/ y wſzeláką niemierność zá pochwałę ſobie mamy. ModrzBaz 56; CzechEp 143; PaprUp Kv; O świecie: o ſtáránia: Goſpodo złośći/ zdrad/ oſzukánia. GrabowSet I3v; OrzJan 86; Abowiem nápominánie náſze nie było z oſzukánia/ áni z nieczyſtośći/ áni w zdrádźie WujNT 1.Thess 2/3; A záśię dla nieſpráwiedliwośći/ krzywd/ potwarzy/ y rozmáitych zdrad ábo oſzukánia/ bywáią kroleſtwá z narodu ná narod przenoſzone. PowodPr 64, 66; SkarKaz 241b; Proſtoty y ſzczerośći miedzy ludźmi nie máſz/ zdrad y oſzukánia y pokrytośći pełno SkarKazSej 675b; A kto wyliczy náſze potwarzy v práwá/ w pozwách/ y zdrády w ſpráwách/ y w ſądách/ y oſzukánia/ y obłudnośći/ y pokrytośći miedzy námi? SkarKazSej 705a; Nie vſłyſzyſz tám nigdy by chwalono cnotę/ Abo ſpráwę vcżćiwą: bo tám [u łotrów] trudno o tę. Ale chwalą ſzálbierſtwo/ łeż y oſzukánie/ Do niecnoty podniátę y też ponukánie. KlonWor 8, 70.

Wyrażenia: »chytre oszukanie« (1): Astutia fallatia, Chytre oſzukánie. Mącz [18]c.

»jawne oszukanie« (1): kto roſpraſza ná nędznych wſpomożenie/ ſkárbi ſobie wniebie/ y lichwi Bogu: ieſli to nieieſt iáwne oſzukánie? SkarŻyw 102.

»oszukanie przyjacielskie« (1): Y powiedam iż żárt/ ábo kuńſztowna poſługá nic inego nie ieſt/ iedno iákieś oſzukánie przyiacielſkie/ w rzecży áni ſzkodliwey/ áni obráźliwey: á ieſli czo/ tedy nie bárzo. GórnDworz S3v.

bibl. »skutek (albo moc) oszukania« = działanie błędu (5): Bo ony co iuż od Antychriſta vćiekáć myslili ten ſkutek oſzukánia y záhámował/ y wbłędźiech ſtwierdził. BudNT przedm a3v, przedm a3v [3 r.]; Dla tego pośle im Bog ſkutek oſzukánia/ áby wierzyli kłamſtwu [Ideo mittet illis Deus operationem erroris, ut credant mendacio]: iżby byli oſądzeni wſzyścy ktorzy nie vwierzyli prawdźie/ ále przyzwolili ná niepráwość WujNT 2.Thess 2/11.

»oszukanie słowki (I)« (1): Pellax – Oſzukánie łagodnie ſłowki. Calep 769b.

»szczyre oszukanie« (1): Ktemu zapiſy/ obligácie/ wárunki/ ktore vrząd zá prawdźiwe do kśiąg przyimuie/ ſą ſzcżyre oſzukánia. PowodPr 65.

»zdradliwe oszukanie« (1): [ustawili je mieczem karać] niemniey dla niezliczonych złych rzeczy/ ktore s tąd pochodzą/ to ieſt [...] zdrádliwe oſzukánia prawdźiwych dźiedźicow/ porubſtwá/ nierządy/ y innych wiele złych rzeczy GroicPorz kk3v.

Szeregi: »oszukanie, (a, i) chytrość« [szyk 2:2] (4): GroicPorz mm3v; CzechEp 117; Abyſmy więcey nie byli dźiećmi/ kołyſzącymi ſię/ y chwieiącymi/ káżdym wiátrem náuki przez ludzkie oſzukánie/ przez chytrość/ ku podeśćiu błędem NiemObr 44; rozumieiac owas ze iego chitroſci y oſzukania niebatzicie PaprUp K.

»fałsz (a. fałszowanie) a (i, abo) oszukanie« (5): Aby fáłſz á oſzukánie w niwczem nie było GroicPorz f4; IZ niekárność wielka dáłá ludźióm ſkłonnym do złégo/ ku dopuſczeniu fáłſzów y oſzukániu [ad falsitates et collusiones JanStat 441] śmiałość SarnStat 761, 570; PowodPr 63; Nie odkrył ſię fałſz y oſzukánie Rzymſkich biſkupow przez ták długi czás? SkarKaz 550a. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»szatańskie igrzysko i oszukanie« (1): Rozumiemy tákowe okázowánie być ſzátáńſkiem igrzyſkiem y oſzukániem ludźi WujJudConf 204v.

»oszukanie i omylność« (1): A tym więtſzy ieſt ich [tych, co oszukują] grzech/ że Kupcy z ich oſzukánia y z omylności przycżynę wźiąwſzy/ z wielką ſzkodą mieyſcką/ wſzyſtki rzecży drożey przedáią KuczbKat 330.

»podeście a oszukanie« (1): Sophisticus, Chytry/ oboyętny/ wykrętny ku podeściu á oſzukániu. Mącz 402c. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»oszukanie i szkoda« (2): SeklKat M4; A też poſpolićie táka świecka mądrość/ wſzytek ſwoy dowćip dobr tych świeckich doſtáiąc/ ná oſzukánie y ná ſzkody ludzkie obraca. SkarKazSej 658b.

»śmiech a oszukanie« (1): ieſli iákie cudo vyrzyſz/ ábo ſtrách ná ćię pádnie/ nie boy ſię/ á nieżegnay ſię krzyżem: bo krzyſz nic niepomoże/ ieſt tylo śmiech/ á oſzukánie Chrześćiáńſkie. SkarŻyw 171.

»bez winy i bez oszukania« (1): iż ſye tho bes winy iego y bes żadnego oſzukánia sſtáło. GroicPorz r2.

»oszukanie i zdrada« (2): ktora pánowánie ſwoie vmocniłá [...] fáłſzywymi wykłády piſm Swiętych/ oſzukánim y zdrádą/ ludzi proſtych KrowObr 241v; Chcemy y obiecuiemy ie [pograniczne kraje królestwa] bez oſzukánia y zdrády [sine dolo et fraude JanStat 4] [...] wedle możnośći náſzéy y máiętnośći zgodnie bronić. SarnStat 5. [Ponadto w połączeniach szeregowych 15 r.]

Synonimy: fałsz, matactwo, nieszczerość, obłudność, okłamanie, omamienie, omylenie, omylność, oszydzenie, podeście, pokrytość, zawiedzenie, zdrada, zdradliwość, zwodztwo.

Cf OSZUKAĆ, [OSZUKAŁOŚĆ], OSZUSTWO

IM