[zaloguj się]
[pdf]

PRZYPRAWIONY (123) part praet pass pf

przyprawiony (107), przyprawion (8), przyprawiony a. przyprawion (8).

a jasne (w tym 3 r. błędne znakowanie); w formach złożonych -on- (16) Mącz (15), GosłCast (1), -ón- Oczko (2); formy niezłożone z tekstów nieoznaczających ó lub oznaczających niekonsekwentnie.

Fleksja
sg
mNprzyprawiony, przyprawion fNprzyprawionå, przyprawiona, przyprawion(a) nNprzyprawion(e)
Gprzyprawion(e)go Gprzyprawion(e)j Gprzyprawion(e)go
Aprzyprawiony, przyprawion(e)go Aprzyprawioną A
Iprzyprawionym Iprzyprawioną I
Lprzyprawionym, przyprawion(e)m Lprzyprawion(e)j Lprzyprawionym
pl
N m pers przyprawi(e)ni
m an przyprawion(e)
G przyprawionych
D przyprawionym
A subst przyprawion(e)
I m przyprawion(e)mi
n przyprawionymi
L przyprawionych
inne formy
pl N subst m i f - przyprawioné; pl N subst n - przyprawion(e), przyprawiony

sg m N przyprawiony (21), przyprawion (5); ~ (attrib) -ony (8); ~ (praed) -on (5), -ony (4); -on FalZioł (2), MurzHist; -ony LatHar (3); -on : -ony BielKron (2:1). ◊ G przyprawion(e)go (4). ◊ A przyprawiony (5), przyprawion(e)go (1). ◊ I przyprawionym (4). ◊ L przyprawionym (2) BielKron, StryjKron, przyprawion(e)m (1) RejPs. ◊ f N przyprawionå (8), przyprawiona (2), przyprawion(a) (8); ~ (attrib) -å (5); ~ (praed) -å (3), -a (2); -å BudBib, GosłCast; -a Mącz; -å : -a BielKron (1:1). ◊ G przyprawion(e)j (8). ◊ A przyprawioną (1). ◊ I przyprawioną (1). ◊ L przyprawion(e)j (1). ◊ n N przyprawion(e) (7). ◊ G przyprawion(e)go (3). ◊ L przyprawionym (1). ◊ pl N m pers przyprawi(e)ni (4). m an przyprawion(e) (1) [cum N pl: konie]. subst m i f przyprawioné (13); -é (1), -(e) (12). n (attrib) przyprawion(e) (1), (praed) przyprawiony (1). ◊ G przyprawionych (6). ◊ D przyprawionym (2). ◊ A subst przyprawion(e) (6). ◊ I m przyprawion(e)mi (2). n przyprawionymi (1). ◊ L przyprawionych (3).

Składnia dopełnienia sprawcy: przyprawiony przez kogo BielKron (2), od kogo (1) Mącz.

Sł stp s.v. przyprawić, Cn notuje, Linde XVIII w. s.v. przyprawić; poza tym w objaśnieniu s.v. przyprawny.

1. Przymocowany, przytwierdzony; dodany; insertus Vulg; afficticius Mącz (5): Abowiem czás naſz trudno ſie dáley nád lat oſmdzieſiąt może wyćiągnąć [...]/ á drudzy ieſſcze w kwitnącey młodoſći ſwey nieináczey iedno iáko ſprziprawionymi ſkrzydły wylecą vięc bez czaſu [= przedwcześnie]. RejPs 135; Leop Ex 26/5; Afficticius apud Varronem, Przipráwiony/ Przicziniony. Mącz 127c.

przyprawiony do czego (1): które to Ducie/ złáćinſkiégo/ álbo włoſkiégo ięzyká/ nic inſzego nie ieſt/ iedno ſtrumiéń do głowy przypráwióny Oczko 15v.

przyprawiony komu (1): á wáſſy bogowie z złotá vczynieni/ nic nieſą iedno báłwáni ręką człowieczą ſpráwieni. Acz kolwiek iem ſą vſtá przypráwiony á wſſákoż niemi nic mowić niemogą RejPs 169v.

2. Przygotowany do użytku, sporządzony, skonstruowany, zbudowany, zwłaszcza w sposób wymagający specjalnych umiejętności; aptus BartBydg; apparatus Mącz (65): Aptus, przipravyony, godny BartBydg 12b; HistAl F4; Więc chłodnicżki ná rogoch pięknie rosſtáwione/ A náwſzem wielkim koſztem dziwnie przypráwione. S Cypryſu rzezánego á s kośći Słoniowych/ Rozlicżnie vtocżonych dziwnych kſtałtow nowych. RejWiz 24v; [Bóg mówi do Mojżesza:] Kortyn wſzytkich będzye ſto łokći wzdłuż á ná ſzerz pięćdzyeſiąt/ z miękkiego biſu dzyáłáne/ tymże obycżáiem ſtroná połnocna ma być przypráwiona. BielKron 33v; áż Grákus Kſiążę roſkazał w wywnątrzonym ćielęćiu ſiárki/ ſmoły/ á ſáletry z ogniem przypráwionym zádáć/ zápráwiwſzy/ á przećiw iámie iego [smoka] położyć/ ktory gdy vźrał mnimáiąc by ćielę pożárł: A gdy w nim tláło pił wodę áż ſie roſpukł. BielKron 340v, 273, 320v, 331; Pigmentum, Barwká/ przipráwiona fárbá. Mącz 300a, 279d; BielSpr 74; Byłá tedy ná tymże Seymie vchwalona Koronácia Bárbáry Rádziwiłowny/ ktora tegoż Roku w tydzień po S. Bárbárze byłá koronowána w Krákowie ná Zamku w Kościele S. Stániſłáwá ná Máieſtacie według zwyczáiu przypráwionym StryjKron 762.

przyprawiony z czego (2): Mącz 367a; VCżyli ſie też ná on cżás v Rzymian ná koń wſiádać nie tylko młodźi/ ále y śrzedniego wieku mężowie: tym obycżáiem. Byli konie z drzewá przypráwione [...]/ ná ktore vcżyli ſie wſiádáć po obu ſtron/ z lewey y s práwey ſtrony BielSpr 5.

przyprawion komu (1): [Ludwik Węgierski] Iechał potym do wielkiey Polſki do Gniezná/ tám mu był przypráwion ſtolec krolewſki przes Arcybiſkupá/ ná kthory nie chćiał wſtępić/ zowąc to śmiechowiſkiem. BielKron 377.

przyprawiony k czemu (4): takowi nic ſie niedzielą od onych ktorzy okazuią comedie [...] na mieſtczu ktemu przyprawionym BielŻywGlab nlb 10; BielKron 232v, 414v; Y vbrawſzy ſie Popowie y Diakonowie w ornaty ſtali ná łáwkách k temu przypráwionych ná Dnieprze rzece/ á ludzie gromádámi wchodzili w rzekę/ iedni po pás/ drudzy po ſzyię/ á Popowie dawáiąc káżdey gromádzie z oſſobná imię [...]/ polewáli ich wodą StryjKron 140.

przyprawiony na co (3): A gdyby ty lekarzſtwa nicz nie pomogły: tak Iżeby płod vmarły nie chciał wynidz. Tedy iuż więtſzey pracze y pilnoſci potrzeba y nacżynia na tho przyprawionego. Iako ſą Haki, Kleſzcże, y inſze takowe. FalZioł V 33v; BielKron 457; Salagma, Wſzelákie konfekty z owoców vczinione/ álbo ſamy owoce/ yáko yábłká/ gruſzki/ yágodi/ wiśnie/ rzepá/ orzechy/ ná długie chowánie vłożone y przypráwione. Mącz 365a.

przyprawiony z czym (1): W nocy [w czasie koronacji Henryka Walezego] kule/ y race miſterne puſzcżáno/ Dwá ſłupy przypráwione s prochy zápalono. StryjWjaz C3v.

przyprawiony na czym (1): Wźięto im [Wołochom] w ten cżás pięćdzieſiąt dźiał śpiżánych/ pobrano im theż wſzyſtki hákownice żelázne/ kthorych było w iednym łożu po ſześći y w drugim po ośmi ná dwu kołkách lekkich przypráwione BielSpr 69v.

Wyrażenie: »misternie przyprawiony« (1): Były w then cżás [na koronację Zygmunta Augusta] ná zamku Krákowſkim rozmáite krotofile ſpráwowáne/ zwłaſzcżá gonitwy/ kolby miſternie przypráwione/ kuńſzty puſzkárſkie/ tháńce/ y wſzelkie inne ktorych tákowy cżás potrzebuie. BielKron 421v; [BielKron 1551 10].
Szereg: »przyprawiony, (a) przygotowany (a. zgotowany)« [szyk 1:1] (2): Mącz 414d; áby doſzedł y doſthąpił obiecánego á z dziwnemi roſkoſzámi przypráwionego á zgotowánego mieyſcá ſwoiego [w niebie]. RejPos 330.
Przen [na co] (1): Iż Bog znośił w wielkiey ćierpliwośći naczynia gniewu/ ná ſtrácenie przypráwione [Cf naczynia gniewu ná ſtrácenie zgotowane Rom 9/22]. WujNT 557.
a. Przyrządzony w celach leczniczych (26): Też troia [rodzaj lekarstwa] poſpolitym obycżaiem przyprawiona vrinę pobudza y rzecży przyrodzone białem głowam wywodzy FalZioł I 57b; Wezmi prochu Senes przyprawionego w aptecze czo złoty zaważy/ prochu drugiego z ſoſnki też przyprawionego w aptecze/ czo trzy pienądze zaważy/ zmieſzay ty prochy ſpołem: á day ie wypić na ſwitaniu niemocznemu FalZioł V 75; Dobrze też pić miod pithy dobri rano y wiecżor iednę ſkleniczę, ktori miod ma być tak przyprawion Wezmi gębki modrzewowey iako poł pięſci, y ſkraiać na kielko kąſkow włożyć w garniecz miodu FalZioł V 94v, I 81b, III 21b, V 101v; iż ſnać choroby w ćiele niemáſz/ (chybáby iéy przyczyná ludźiém nieznáióma byłá) któreyby tákowe wody [tj. ciepliczne]/ mówię porządnie przypráwióné/ pómocné nie były Oczko 25v.

przyprawiony z czego (1): miodunka/ wrotycż/ bylicza/ Izop/ lebiodka miękka/ ſtego ma być vanna prziprawiona/ [...] barzo ieſt rzecż dobra paniam FalZioł I 57d.

przyprawiony na co (1): Dáley Pan powiádać racży: Doſtańże theż ſobie wodki ná ocży przypráwioney/ á námaſz ocży ſwoie ábyś przeyrzał. RejAp 45.

przyprawiony z czym (12): Też koriander przyprawiony ſ czukrem iako bywa w aptecze, ieſt dobry naprzeciwko głowy zawraczaniu FalZioł I 28c; Theż wanna z zielem prziprawiona/ cżyſci maciczę z oſtatkow niecżyſtoſci FalZioł I 57d; Theż woda Poleiowa ſtuciją przyprawiona/ bolenie ocżu ſpądza FalZioł I 101a; Piecżona czebula zamorſka [...] z ocztem bywa przyprawiona dla tego iż ſnadniey wyciąga niecżyſtoſci z dalekich á głębokich mieſtć. FalZioł I 133a; Layno tego zwierzęcia [dzikiej kozy] z oliwą przyprawione/ włoſy mnoży y naprawia. FalZioł IV 9a, I 28a, 68b, 75c, 118c, III 12c [2 r.], V 19c.

przyprawiony na czym (2): Wino Cubebow ieſth dobre tym ludziem ktorzy kordijakę maią/ y też naprzeciwko rzuczawce y naprzeciw zimney remie/ á to Cubeby na czukhrze przyprawione (w aptekach naydzieſz) y ſama wonia ieſt vżyteczna naprzeciw tym chorobam FalZioł III 16d, I 58b.

przyprawiony w czym (2): Thakież Imbier w miedzie przyprawiony/ zagrzewa żołądek/ flegmę j inſze wodnoſci w nim wyſuſza FalZioł V 82v, V 104v.

b. Przyrządzony do spożycia (11): Po niektorym cżáſu będąc weſoł z gośćmi ſwoiemi/ [...] kazał przywieść Sedechiaſzá/ roſkazał theż ſłogom [!] ſwoim krol Bábilońſki/ áby mu [Sedechiaszowi] dáli trunek potáiemnie przypráwiony coby mu żywot rozwiązał. BielKron 95v; HistRzym 97; Iuż przyſzedſzy do domecżku áno chędogo/ áno wſzytko miło [...]. Iuż obruſek biały/ łyżecżká miſecżká nadobnie vchędożona/ chleb nadobny/ iárzynki pięknie przypráwione/ krupecżki bieluchne á drobniucżko vſiane/ kurecżki tłuſciuchne. RejZwierc 32v, 202v.

przyprawion(y) z czym (3): iż kiedy komu iad będzie z iaką karmią przyprawion/ á gdy then kamień będzie włożon w on pokarm/ takiego pokarmu cżłowiek połknąć niebędzie mogł FalZioł IV 48c, V 64. Cf Wyrażenie.

przyprawiony w czym (3): Riby z wod ciekączych, Iako ſą mrzane [!], pſtrągi/ lipienie/ kiełbie/ vkleie/ y thakowe wſzytki/ á zwłaſzcża w oczcie przyprawione, ſą dobre. Niektorzi też ſzcżuki z limunijami przyprawuią: ieſt dobrze. Piecżone á w oſtrey iuſze przyprawione, ſą dobre. FalZioł V 64, I 6d.

Wyrażenie: »potrawy przyprawione« [w tym: z czym (1)] (2): BielKron 258v; A gdyż ták myſlił [kupiec] przynieſiono potráwy/ a przed pánią y przed niego dobrze przypráwione w głowie trupiey/ ále przed iną cżeladź ná ſrebrnych miſách HistRzym 52v.
3. Do którego dodano przyprawy dla nadania smaku lub poprawienia jakości; conspersus, mixtus, permixtus, unctus PolAnt; conditus, medicatus Cn (14):

przyprawiony czym (1): Záś ieſli przynieſieſz dar obiáty piecżony wpiecu/ (tedy ma być) plácek zbiałey mąki/ przaſny/ oliwą rozmieſzány/ álbo kreple przáſne oliwą przypráwione. BudBib Lev 2/4.

przyprawiony z czym (5): A rzekſzy to dáłá ſie im nápić miodu z rozmáitym źielem przypráwionego/ kthorym ſie nátychmiaſt popiły BielKron 320, 454v. Cf Wyrażenia.

przyprawiony w czym (8): A oſmego dniá wezmie dwa bárány doſkonáłe/ y owcę iednę łońſką doſkonáłą/ y trzy dzieſiąte cżęśći (efy) białey mąki ná obiátę przypráwioney w oliwie BudBib Lev 14/10, Lev 2/5, 14/21, Num 7/13, 19, 25, 31, 37.

Wyrażenia: »[z czym] wino przyprawione« [szyk 2:1] (3): Marathritos vinum, S włoskim koprem przipráwione wino. Mącz 209b, 1c, 16d.

»z korzenim przyprawiony« (1): Aromatices, Wino s korzenim przipráwione. Mącz 16d.

Szereg: »naczyniony, przyprawiony« (1): Abrotonites, Wino z Bożim drzewkiem naczinione/ przipráwione/ korzenne wino. Mącz 1c.
4. Przysposobiony do spełnienia określonej funkcji, przyuczony (6): Abowiem ku czemuſz ſię inſzemu śćiągało ono wychowywánie [...] dziatek Lacedęmońskich? [...] ktorzi ſie w ſpoſobili byli/ yż w biedzeniu a wſtarciu zrownymi takową ćierpliwość miewali/ yże chociay też mocą byli o zięmię vderzeni/ albo z przigody w biedzeniu vpadli/ tedyby woleli być zábitemi y krom duſze/ niżby zwyćięſtwá pozwolić mieli. [...] Atak doma przyprawiona młodź/ takowymi Xtałty gdy było potrzeba na woynę poſtępowali KwiatKsiąż N2v; LatHar 686; A on [Jan] w przod poydźie przed nim [Chrystusem]/ w duchu y mocy Eliaſzowey [...]: iżby zgotował Pánu lud doſkonáły (marg) przypráwiony. G. (–). WujNT Luc 1/17; [BudUrzęd 74v].

przyprawiony k czemu (2): [królowa] poſłáłá po Dobieſzá [...] y roſkazáłá áby go [Piotra] poimał żywo á przynioſł [...]. Y tráfiło ſie iż dziewkę wydawał zá mąż Piotr we Wrocłáwiu/ zá Iáxę Kſiążę Serbſkie/ proſił Dobieſzá by mu ku poććiwośći ná oſtre gonił w weſele. Iechał Dobieſz przypráwiony ktemu/ poimał Piotrá ná drodze y pzynioſł [!] krolowey BielKron 354v. Cf Wyrażenie.

Wyrażenie: »misternie [k czemu] przyprawiony« (1): By też miał nádzieię wnabronnieyſſem koniu/ miſternie ktemu przypráwionem/ to będzie bárzo rzecz omylna ſiedzącemu nániem nád wolą iego [Boga]. RejPs 48.
Przen (1):
Szereg: »gotowy, przyprawiony« (1): Otrząśni ſie myśli ma/ á ſtóy vzbroiona/ Gotowa bądź ku boiu/ iuż bądź przypráwiona. GosłCast 63.
5. Ozdobiony, upiększony, przystrojony; fucatus, pigmentatus, redimitus Mącz (22): Fucatus, Przipiękrzony/ Przipráwiony. Mącz 138c, 349a.

przyprawiony k czemu (1): ći wſzyſcy s krolem Polſkim przeciw Kárłowi Ceſárzowi milę od Krákowá wyiecháli z iego małżonką młodą Elżbietą/ ktemu rządnie y ozdobnie przypráwioną BielKron 375v.

przyprawion(y) w co (1): [ieſzcże ten nowy Rycerz nie we wſzytko przypráwion iákoby miálo być/ ábowiem mu zgotowánych oſtrog nie przypięto HistOtton 69v.] Cf Wyrażenie.

przyprawiony czym (2): Topiarium [...], Gruba z darnów vczyniona/ yátá ogrodek/ letnie ſiedzenie/ máyem/ zielem á kwieciem rozmáyitym przypráwione. Mącz 458c, 300b.

przyprawiony z czym (3): BielKron 78; Mącz 21c; Tedy dniá iednego gdyſz ſzłá krolewná z kośćiołá w ſzátách ze złotem koſztownie przypráwionych/ á słonecżny promień odrażáiąc ſie od złotá vderzał iey ná oblicże/ á roſkwitnełá ſie iey twarz/ ták iże byłá podobnieyſza ku Anyołu niżli ku cżłoweku. HistRzym 8.

W połączeniu z przysłówkiem dodatkowo podkreślającym znaczenie (12): á gdyż nad nimi [Scipio nad Kartagińczykami] zwycięſtwo odzierżał, miedzi innymi więzniami vzrzał iednę pannę piękną y pięknie przyprawioną BielŻyw 116; Miedzy gorámi ná cżyſtym błoniu bliſko S. Witá kośćiołá w wále/ ieſt kámień wielki mármurowy/ ná ktorym chłop máiąc z ſobą drugie chłopy w grubym odzieniu ſiędzie/ ná ktorego też to ſpada práwem przyrodzonym [...]. Przećiw ktoremu prziydzie Kſiążę wybráne z wielkośćią pánow/ ták Kſiążąth iáko Grábiow/ z chorągwiámi ochędożnie przypráwieni. BielKron 275; Sam wielki kniáź ſiedźiał ná Stolicy przy śćienie chędogo przypráwioney BielKron 435, 375v [2 r.], 414, 423v; HistRzym 8; RejZwierc 68; Lud pieſzy ſwe Namioty miewáią/ miedzy ktoremi Namiot Ceſárſki będźie rozbit/ gdzie ſwą głową przebywa z dźiećmi y z ſłużebniki/ Nád to pięknie koſztownie y miſternie przypráwiony BielSpr 54v, 52; BielSen 8.

W porównaniu (1): Niewierna á pſotliwa/ przypráwiona żoná/ By też ná ſwiniem pyſku/ leżáłá zaponá. BielKom B8.

Wyrażenie: »przyprawiony w szaty [jakie]« (1): Przyiechawſzy/ Pariſowi powiedzyano o iey [Heleny] przyiechániu/ vbrał ſie w krolewſkie odzyenie/ á gdy było ráno ſzedł do kościołá/ tám ſie oboie przypráwionych w ſzáty koſztowne przywitáłó z rádoſcią BielKron 56.
Przen (2):

przyprawiony w co (1): a iz proſtota człowieczenſtwa naſſego ktemu bez łaski a bez nadchnienya twego ſwiętego wto [w prawdę, miłość, sprawiedliwość] nigdy niemoze byc przyprawiona proſimy pokornie ſwietego miłoſierdzia thwoiego aby [...] RejPs 188v.

przyprawiony czym (1): RejWiz 104; [nad pannÿ wſzÿtkÿ ÿne cznotamÿ przÿprawÿone obraſz twoÿ ÿeſt czvdnÿeÿſz TekstyPol 36/153].

W połączeniu z przysłówkiem dodatkowo podkreślającym znaczenie (1): Tákże my cudzą wełną przypráwieni pyęknie/ Chodzimy iáko żacy RejWiz 104.

6. Z którym coś się stało (10):
a. Z którym stało się coś złego [o co] (6): ktorzy tego żałowali/ że ſtrádny ſpiéra/ ich złością ieſt ku odprzyśiężeniu práwdy przywiedźion/ i temże o tak cięſzkié piekło przyprawion MurzHist T3.
Wyrażenia: »o niełaskę przyprawion« (1): KOlumbus gdy ták był o niełáſkę Krolewſką przez niekthore towárzyſze ſwoie przypráwion/ Piotr Alonſus wychowániec iego/ vmyſlił z drugimi thowárzyſzmi puśćić ſie ná morze/ ſzukáć nieznáiomych Kráin BielKron 443v.

»o rozpacz przyprawiony« (2): Pokaż miłoſierdźie nam y wſzelkim ludźiom w grzechách ponurzonym/ błędy rozlicżnemi vwikłánym/ iákożkolwiek ná rozumie záſlepionym/ ná woley zátwárdźiáłym/ y nákoniec o roſpácż przypráwionym. LatHar 30, 560.

»o śmierć przyprawiony« (2): Wſpomni y ná wielkość niepoiętą zmiłowánia twego/ ktorymeś ſię nád námi o śmierć przypráwionemi/ y w roſpácż przywiedźionemi grzeſznikámi wzruſzył LatHar 294, 278.

b. Który jakoś postąpił a. może postąpić (4):

przyprawiony do czego (1): day nam to/ prośimy ćię/ ábyſmy iey [Maryi] obroną będąc opátrzeni/ zá twoią záraz ſpráwą do weſołego obchodzenia náwiedzenia iey byli przypráwieni. LatHar 407.

przyprawiony o co (3): Dni tego cżáſu krotkie ſą y złe/ pełne boleśći y vćiſku: gdźie cżłowiek rozlicżnemi grzechámi bywa oſzpecony/ rozmáitemi żądzámi vśidlony/ cżęſtą boiáźnią przeráżony/ [...] o wiele błędow przypráwiony LatHar 601. Cf Wyrażenie.

Wyrażenie: »o grzechy przyprawiony« (2): W Trzećim [rozdziale] pokutę przekłádáią/ y modlitwy/ ludziom o grzechy przypráwionym ſłużące LatHar [+12], 133.
7. Który coś stracił, został czegoś pozbawiony (1):
Wyrażenie: »o gardło, [o żywot] przyprawiony« = zabity (1): Medusa, Dźiewká Phorci która miáſto włoſów węże ná głowie miáłá tá yeſt od Perſeuſa o gárdło przipráwioná. Mącz 213c; [GilPos 308v].

Synonimy: 1. przytwirdzony; 2. okraszony; 3. naczyniony, nagotowany, narządzony, przygotowany, sporządzony, sprawiony, zgotowany; 4. przysposobiony, przyuczony; 5. ochędożony, okraszony, ozdobiony, przybrany, przystrojony, upiększony, wystrychniony; 7. pozbawion.

Cf NIEPRZYPRAWIONY, PRZYPRAWIĆ

AĆ