[zaloguj się]
[pdf]

OMYĆ (141) vb pf

o (24), ó (1); o : ó BiałKat (1:1; 21).

Fleksja
inf omyć
praet
sg pl
1 m omyłem m pers
2 m -ś omył m pers
f -ś omyła m an
3 m omył m pers omyli
f omyła m an
n omyło subst
imperativus
sg
2 omyj, om(e)j
3 niechåj omyje
conditionalis
sg pl
1 m bych omył m pers
2 f byś omyła m an
3 m by omył m pers by omyli
f by omyła m an
n subst by omyli
impersonalis
praet omyto
participia
part praet act omywszy

inf omyć (24). ◊ fut 1 sg omyję (3). ◊ 2 sg omyjesz (7). ◊ 3 sg omyje (9). ◊ 1 pl omyjém (1). ◊ praet 1 sg m omyłem (3). ◊ 2 sg m -ś omył (1). f -ś omyła (1). ◊ 3 sg m omył (25). f omyła (3). n omyło (1). ◊ 3 pl m pers omyli (1). ◊ imp 2 sg omyj (39), om(e)j (1); -yj : -(e)j Leop (2:1; Ps 50/4). ◊ 3 sg niechåj omyje (1). ◊ con 1 sg m bych omył (1). ◊ 2 sg f byś omyła (1). ◊ 3 sg m by omył (8). f by omyła (1). ◊ 3 pl m pers by omyli (1). subst by omyli (1). ◊ impers praet omyto (1). ◊ part praet act omywszy (7).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVII w.

1. Uczynić czystym za pomocą wody lub innej cieczy; lavare Vulg, Mącz, PolAnt; abluere PolAnt [w tym: kogo, co (40)] (42): Ezop blády bárzo znędzon/ Ledwie przed krolá przywiedzion [...] Vźrzawſzy Krol y zápłákał/ Nátychmiaſt go omyć kazał BierEz F4; FalZioł V 29; Mącz 171a; BudNT Ioann 9/16[15]; WujNT Act 9/37.

omyć czym (5): FalZioł V 35; KrowObr 143; day mu [koniowi] śiáná pokropiwſzy winem/ á nogi mu y lędźwié gorząłką omyy SienLek 189v; KuczbKat 145; BudBib Lev 1/9.

omyć w czym (7): Natychmiaſth baba omywſzy palcze w Lilijowym/ albo w Migdałowym oleyku/ albo też w proſtey oliwie: Ma leguchno nogę ktorą ſie dziecię pocżęło rodzić: zaſię w matkę wepchnąć. FalZioł V 21c, I 142a, II 3d, V 44, 68, 112v; BudBib Lev 1/13; Oczko 32.

W charakterystycznych połączeniach: omyć gorzałką, wodą (4); omyć w ługu, w occie, w olejku, w winie (2), w wodzie (2); omyć w wannie.

Szeregi: »oblać, omyć« (1): Obláwſſy omywſſy ony nogi przenáſwiętſſé/ ięla ie wloſy ociératz OpecŻyw 46.

»omyć, ochędożyć« (1): Byli przyięći iáko inſzy pielgrzymowie ze wſzeláką ludzkośćią/ vſłużono im/ omyto/ ochędożono ReszHoz 125.

»omyć i wyczyścić« (1): owies dobrze płokáć ze czterzy przygárśni/ á omyć dobrze y wyczyśćić co nalepiey. SienLek 190v.

W przen (1):
Zwrot: »prożne ręce omyć« = uczynić coś niepotrzebnie (1): Nie barżo bys tam vtyła Prożne bys ręcze omyła RejJóz D3v.
a. Rytualnie, symbolicznie lub w celach magicznych: uczynić coś czystym w sensie fizycznym i metafizycznym jednocześnie; lavare Vulg, PolAnt; abluere PolAnt [kogo (6), co (14)] (20): [Piłat] wziąwſſy wodę omyl ręce ſweé pzzed [!] wſſytkim ludem OpecŻyw 132v; PatKaz III 136; WróbŻołt 25/6; MurzNT Matth 27/24; Omyyę ręce ſwoye myedzy nyewinnemi LubPs G2; Pokropże mię Pánie Izopem á będę ocżyśćion: omyieſz mię/ á będę bielſſy niżli ſnieg. Leop Ps 50/9, Lev 8/6, 14/9; KochPs 76; ArtKanc E8; LatHar 83, 165.

omyć czym (5): Nad tho wzyacz ſzwyeczoney wody ſ ſſyedmy koſſcziolow y omycz yą diſchell wozowy, woſz, Bothi y konye pokropicz, thedi kupczow doſſicz bąndzie. LibMal 1549/149; BibRadz Lev 8/6, 15/13, 16; BielKron 38v; RejPos 153.

omyć w czym (2): áż przydzye ten ktory ma poſłan być/ á on będzye ocżekawánie narodom [...] omyie w winie ſzátę ſwoię/ á we krwi iágod płaſzcż ſwoy [Gen 49/11] BielKron 18v; WujNT Apoc 7/14.

W charakterystycznych połączeniach: omyć ciało (4), nogi (2), ręce (3), szatę (szaty) (2), twarz; omyć wodą (4); omyć we krwi, w winie.

Szeregi: »omyć i wybielić« (1): Cić ſą ktorzy przyſzli z vćiſku wielkiego/ y omyli ſzáty ſwoie/ y wybielili ie we krwi báránkowey. WujNT Apoc 7/14.
2. Uczynić niewinnym; lavare Vulg [kogo, co] (40): BierRaj 20; RejKup m7v; BiałKat 263v; Rzekł Piotr: Nie chcę byś nogi mył/ [...] Ale mu Pan odpowiedźiał/ iż obmyćia potrzebował. Bo ieślibych ćie nie omył/ vcżeſtnikiem byś też nie był/ Kroleſtwá mego wiecżnego ArtKanc E7v; LatHar 164 marg.

omyć od czego (8): OpecŻyw 161v; LubPs N4; Národzenie Máryey dziewice/ ktore nas omyło od zmázy grzechow KrowObr 177; Leop Ps 50/4, AAA4v; RejPosWstaw 22v; BiałKaz B3v; y ten nas od náſzych grzechow krwią y wodą omył/ á od wſzyſtkich nieprzyiaćioł śmierćią ſwoią wyſwobodźił. LatHar 464.

omyć z czego (10): KromRozm III Bv; KrowObr 51v, 52v, 53; Omyj ze złośći ſerce twoie Ieruzálem/ chceſſli być zbáwione Leop Ier 4/14; RejPos 98; KochPs 76; ArtKanc L20v; LatHar 164; WujNT Apoc 1/5.

omyć czym (14): KromRozm III Bv; KrowObr 51v, 52v, 53, 53v; RejAp 7v, 8v, 9v; A gdy mie omyieſz (to ieſt/ oną wodą ktora miáłá być z boku twego wypuſzcżona) thedy iáſniey niżli ſnieg będę wybielon. RejPos 47v; RejPosWstaw 22; BiałKaz B3v; ArtKanc E7v; LatHar 71, 464.

omyć w czym (4): Leop AAA4v; Ale odpuśćiſz/ z grzechu ocżyśćiſz/ dla Syná ſwego/ we Krwi iego/ omyieſz mnie wierzącego. ArtKanc L10; LatHar 677; y omył nas z grzechow náſzych we krwi ſwoiey/ y vczynił nas kroleſtwem y kápłany Bogu y Oycu ſwemu WujNT Apoc 1/5.

W połączeniach szeregowych (2): muſyał ye krwyą ſwoyą naſwyętſſą z grzechu omyć/ a ſmyerćyą ſwą nyewinną od nyewoley czártowſkyey wykupić y wyzwolić/ y przeyednawſſy im gnyew boży/ zmartwywſtánim ſwym vſpráwyedliwić KromRozm III Bv; przez święte Sákrámentá y świątośći twoie omyię/ poświęcę/ cnotámi ozdobię/ y iákokolwiek zá grzechy moie vcżynię doſyć LatHar 146.

W charakterystycznych połączeniach: omyć od grzechow (5), od nieprawości (2), od złości, od zmazy grzechow; omyć z grzechu (grzechow) (6), ze złości i plugawości; omyć duszę (2), serce, wnętrzności serca; omyć krwią (12), krwią i wodą, wodą; omyć we krwi (4).

Szeregi: »omyć a ochędożyć« (2): Owdzie nas obiecuie wierne ſwoie omyć á ochędożyć/ nie liedá cżyni/ ále oną przenadroſzſzą krwią ſwoią RejAp 9v, 8v.

»omyć, (i, a) oczyścić« = lavare et mundare Vulg [szyk 7:1]: KrowObr 176v; Leop Ps 50/4; RejAp 158v; RejPosWstaw 22, 22v; Omyy mię/ oczyść z moich wſzetecznośći. KochPs 76; LatHar 148, 164.

»omyć a odkupić« (1): otoż on kreẃ ſwoię wylał/ áby nas z grzechu omył/ á thą krwią ſwą ſwiętą nas odkupił. RejPos 98.

»omyć i opłoknąć« (1): Niechay mnie omyie/ ſtudnicá lutośći/ Y z płácżu opłoknie/ moie nieprawośći GrabowSet C3v.

»pokropić a omyć« (1): Ale ieſliże thy mnie pokropiſz á omyieſz/ tedy iáſniey niżli ſnieg będę wybielon. RejAp 8v.

»omyć, poświęcić« (1): BAdź/ krwi Páná mego Chryſtá/ pozdrowiona/ Z boku naświętſzego/ ſrodze roztocżona/ Co ſtáry y nowy zakon/ płocżeſz z złośći/ Omyi/ poświęć duſzę mą k wiecżney rádośći GrabowSet P2. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

3. Uczynić mokrym, zmoczyć [w tym: co (8)] (9):

omyć w czym (1): Też w teyże niemocy dobrze ieſt warzyć kapłona/ albo kokoſz/ albo iarząbka/ albo kuropatwę Ale ie pierwey omyć w oczcie FalZioł V 67v.

W przen (3): Omyłem łożnicżkę ſwoyę płácżem w mey żáłośći/ Przez cáłą noc ocży moye nigdy nye oſchnęły/ Ná poſcyel mą obficye z nich me złzy wypłynęły LubPs B5.
Zwrot: »omyć łzami« = opłakać [szyk zmienny] (2): A gdy powiém/ czyy piérwéy płácz mam omyć łzámi? [...] (–) Czyykolwiek żal od ćiebie opłákány będźie/ Káżdy ná moim ſercu głęboko vśiędźie. GórnTroas 69, 72.
a. W celach leczniczych; lavare Vulg (5): omył rány ich WujNT Act 16/33.

omyć czym (4): vwarzywſzy Rumnu w wodzie/ z bazyliją/ omyy tą wodą ocży. FalZioł V 40v, I 129b, V 29, 101.

W charakterystycznych połączeniach: omyć oczy, rany; omyć wodę, wodę hałunową.

4. Usunąć coś za pomocą wody lub innej cieczy (13): Spongia deletilis, Gębká którą może nieco zmázáć/ Omyć. Mącz 189a; SienLek 134, 170v.

omyć co (4): ſzli pieſzy y iezdni do rzeki Tybru vcżyli ſie pływáć/ gdzie dwoy pożytek otrzymał/ y pot s ſiebie omył y pływáć náwykł dla przygody ták iezdni iáko y pieſzy. BielSpr 5; CzechRozm 34v; KochPieś 38; PudłFr 73.

omyć z czego (1): Sen z ſwoich oczu omyy: iedno żeby czyſtą Z rźéki ćiekącéy wodą/ ktemu przeźrzoczyſtą. PudłFr 73.

omyć czym (8): á potym z ſytą barzo ſlodką vcżyń iakoby rzadkie ciaſto/ albo gęſtą gruczę á tym na nocz twarz, na kthoreyby były blizny: pomazuy/ á nazaiutrz cżym chczeſz: omyy/ ieſt doſwiadcżone lekarzſtwo. FalZioł V 89, III 26d, IV 5c; SienLek 47, 80v, 181v; KochPieś 38; PudłFr 73.

W charakterystycznych połączeniach: omyć pot, zmazę; omyć krwią, ługiem (2), moczem, wodą (3).

Przysłowie: A ták to ieſt trudna/ iáko Murzynowi omyć cżárność ſwoię. CzechRozm 34v.
W przen (1): Iákobyć ſzkody nieprzyiaćiél twoie Krwią ſwą nágrodźił/ y omył tę zmázę Którą dźiś nieśieſz prze ſwéy źiemie ſkázę. KochPieś 38.
5. Usunąć brud moralny; abluere Vulg; lavare Mącz [co] (37): Ty Ráfáelu [...] grzechy Omyi/ y nas vtzyń błogoſláwionymi. KrowObr 174, 152v, 173v, 217v; Wſtań á okrzći ſie/ y omyj grzechy ſwoie wzywáiąc imieniá iego. Leop Act 22/16; Lavare paccatum suum, Omyć ſwóy grzéch. Mącz 185d; RejPos 153v; RejPosWstaw [213]v; BiałKaz B2v; CzechRozm 257v; Krew święta iego/ omyłá grzech cżłowieká wſzelkiego. ArtKanc F10, H13v; GrabowSet K4v, S4; LatHar 24, 98, 387; WujNT Act 22/16, s. 489; WysKaz 34 [2 r.].

omyć z kogo (2): BielKron 214; Otho ſłyſzyſz iż zálał [Jezus Krystus] rány twoie winem á oleiem/ to ieſt/ iż iuż omył s ciebie ony ſproſne blizny twoie rozlicżnych grzechow twoich/ ktoremi ſrodze byłá zránioná nędzna duſzá twoiá/ niewinną á przenadroſzſzą krwią ſwoią. RejPos 210v.

omyć prze(z) co (2): Thomaſzu ſwięty/ omyi náſze złośći przes twoie modlitwy, (marg) Tomasz omywa złośći v papieznikow. (–) KrowObr 162v; GrabowSet P.

omyć czym (8): KrowObr 172, 192v, 217; cośkolwiek vcżynił myſlą/ kochánim/ przyzwalánim/ omyj ſpowiedzią HistRzym 57; RejPos 327; BiałKat 21; ArtKanc I3v; WujNT 878.

omyć w czym (2): Slącżyla ſie cerkiew ſwięta/ bowiem w Iordánie Kriſtus omyl grzechy iey. OpecŻyw 36v; LatHar 387.

W charakterystycznych połączeniach: omyć blizny grzechow, bluźnierstwo, czyn złośliwy, grzech(y) (17), krew, nieprawość grzechow, nieprawość, plugastwa, złośc(i) (3); omyć krwią (6), spowiedzią, wiarą i wyznaniem; omyć w Jordanie, we krwi.

Szeregi: »omyć a ochędożyć« (1): omył/ á ochędożył ono márne á ſproſne záráżenie twoie onego trędu twego á grzechu twoiego/ á włożył ná cię znák y piątno ſwoie/ iżeś iuż ieſt wierna owiecżká iego RejPos 216.

»zgładzić a omyć« (1): Pan Bog grzechy odpuśćił/ y zgłádźiłá ie/ á práwie doſkonále omyłá/ nieprzepłácona krew [...] Páná Iezuſá/ zá grzechy świátá wſzytkiego wylana. LatHar 132.

»omyć i zmazać« (1): iż Rzym Chrześćijáńſki/ ono ſtáre bluznierſtwo báłwochwálſkie ná czele iego nápiſáne/ omył y zmázał wiárą y wyznániem Chriſtá Páná. WujNT 878.

Synonimy: 1. opłokać, umyć, uprać; 2. oczyścić, odkupić; 3. zmoczyć, zwilżyć; 4. zmazać; 5. zgładzić.

Formacje współrdzenne cf MYĆ.

Cf OBMYĆ, OMYCIE, OMYTY

MMk