Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: OMYT

Następne hasło: OMYWAĆ »

OMYTY (46) part praet pass pf

o- (7), ó- (1); o- : ó- BiałKat (2:1; 211).

Fleksja

sg
m	N	omyty, omyt	f	N	omytå, omyt(a)	n	N	omyté, omyto
	G	omyt(e)go		G	omyt(e)j		G
	A	omyty		A			A	omyt(e)

pl
N	m pers	omyci
N	subst	omyt(e)
G		omytych
A	m pers	omyte

sg m N (praed) omyty (6), omyt (5); omyty Leop, BiałKat (2), WujJudConf, Calep; omyt PatKaz III, TarDuch, WujNT; omyty : omyt FalZioł (1:2). ◊ G omyt(e)go (1). ◊ A omyty (1). ◊ f N omytå (1), omyt(a) (3). ◊ G omyt(e)j (3). ◊ n N omyté (2), omyto (1); -é (1), -(e) (1); ~ (attrib) -é (1); ~ (praed) -(e) (1), -o (1) PatKaz I (1:1). ◊ A omyt(e) (4). ◊ pl N m pers omyci (12). subst omyt(e) (5). ◊ G omytych (1). ◊ A m pers omyte (1).

Składnia dopełnienia sprawcy: omyty od kogo (1).

Sł stp s.v. omyć, Cn notuje, Linde XVI w.

Znaczenia

1. Uczyniony czystym za pomocą wody lub innej cieczy (29)
- a. Uczyniony czystym w sensie fizycznym i metafizycznym jednocześnie (10)
2. Uczyniony niewinnym, bezgrzesznym (16)
3. Usunięty, zgładzony (1)

1. Uczyniony czystym za pomocą wody lub innej cieczy; ablutus; lotus Vulg; lautus Cn (29): PatKaz III 136; FalZioł IV 52d, 55c, 59c, V 100v, 109; WujJudConf 204; CzechRozm [A6]; dni kilká w wodźie ſye párzą/ áby ćiáło omyté/ á iákoby kęs zmiękczóné/ tym ſnádniéy błotem okłádáné być mogło Oczko 18; Perlutus – Dobrze omiti. Calep 784b; Ktoć omyt ieſt/ ten nie potrzebuie iedno nogi vmyć: ále ieſt czyſt wſzytek. WujNT Ioann 13/10.

omyty czym (1): gdy rana będzie tą wodką omyta/ niedopuſci być fiſtule/ ani dziwę mięſo vroſcie. FalZioł II 9b.

omyty w czym (7): Iezu ienżes w kąpieli niewieſcią poſługą omytes był. ſmiłuy ſie nadna. TarDuch B; Wezmi terpentiny omytey w winie, cżterzy łoty, żółtek iaiowy/ oleum de tricito, Z tego vcżyń maſć FalZioł V 100, IV 48a, 49d, V 110v; RejKup M; BielKron 362v.

W charakterystycznych połączeniach: omyty(-a, -e) blajwas, ciało, kośći, miedź, popioł, rana, świnie, terpentyna (2); omyty wodką; omyty w kąpieli, w winie (2), w wodzie.

a. Uczyniony czystym w sensie fizycznym i metafizycznym jednocześnie (10):

omyty czym (5): Ale ieſlim y tak ieſt niecnotliwym/ cżemużem dármo vśiłował? bym też był omyty y ſnieżną wodą/ y łſnęłyby ſie iáko nacżyſthſze ręce moię: Przedſie ty mnie w ſmrodziech ponorzyſz/ będzie ſie mną brzydzić odzienie moię. Leop Iob 9/30, Hebr 10/22; NiemObr 84; przyſtąpmyſz z prawdźiwym ſercem w zupełnośći wiáry/ máiąc ſercá pokropienim oczyśćione od ſumnienia złego/ y ćiáło omyte czyſtą wodą WujNT Hebr 10/22 [przekład tego samego tekstu NiemObr, WujNT s. 12], s. 12.

W połączeniach szeregowych (5): WujJud 101v; áleśćie omyći/ áleśćie poświęceni/ áleśćie vſpráwiedliwieni w imię Páná náſzego Iezu Chriſtá/ y w Duchu Bogá náſzego. WujNT 1.Cor 6/11, s. 12, 580, 591 [zawsze przekład tego samego tekstu].

W przeciwstawieniu: »omyty ... ponurzony« (2): Byliśćie kiedyś grzeſznemi/ áleśćie omyći (nie ponurzeni) áleśćie poświęceni/ ále vſpráwiedliwieni. WujNT 12, 12.

W charakterystycznych połączeniach: omyte ciało (4); omyty wodą (5).

2. Uczyniony niewinnym, bezgrzesznym (16): yſz ſpokorą poſelſthwo anyelſzkye przyyąwſzy ſyna bozego omytha {ot wekv} (y) począta {przeſz grzechv} PatKaz I 8v.

omyty od czego (2): BiałKat 263v, 266. Cf Wyrażenie.

omyty z czego (1): OrzJan 39. Cf Wyrażenie.

omyty przez co (2): á ten pokarm v nas zową Euchariſtia: którego pokármu żadnému ſye pożywáć nie godźi/ iedno ónemu: kthóry [...] ieſt omyty do żywotá wiecżnégo przez omyćie Chrztu BiałKat 273v; CzechEp 169.

omyty czym (8): PatKaz I 6v; MurzHist C2; KrowObr 117; RejPosWiecz² 94v; Lecz który ſye kolwiek nie okrzći/ á tą świątośćią ómyty nie będźie: nie może Bogá oycá wzywáć BiałKat 211, 225; Páweł záś opiſuie Páná Chriſtuſá iáko iednego małżonká: á Zbor iego/ od niego kąpielą wody przez ſłowo omyty/ iáko małżonkę CzechEp 169; OrzJan 32.

W charakterystycznych połączeniach: omyte(-a) ciało, dusza.

Wyrażenie: »omyty od grzechu, z grzechu omyty« (2:1): poſłuſzéńſtwo temu Pánu: kthórego imieniem/ y mocą/ omyći ſą od grzéchu/ thakże y Kośćiołowi iego vſtmie [!] wyznáwáiąc BiałKat 266, 263v; ći/ co ſą ludźie dobrzy/ y mężni/ nigdy przepomnieć niemogą/ iż to ieſt ich oyczyzná/ w któréy národzeni/ z grzéchów omyći/ y Pánu Kryſtuſowi oddáni OrzJan 39.

Szeregi: »omyty i czysty« (1): Bądźćie omyći/ y ſtańćie ſię cżyſtemi. PowodPr 66.

»omyty i oczyszczony« (1): Grzech nie tylko nie bywa poczytány ále prawdziwie bywa odpuſzczány/ y duſzá omyta y oczyśćiona. WujNT Yyyyy4.

»pokropiony i omyty« (1): Potrzećie to wadzą Obrázy/ iż ludzie krwią Páná Iezu Kryſtá pokropieni/ y omyći/ to coby ná żywe Obrázy nákłádać mieli/ ná ſlugi Boże/ ná vbogie żaki/ ná śiroty/ ná wdowy/ to nákłádáią ná martwe pniaki/ ná kije/ ná deſki ku nitzemu niepożythetzne KrowObr 117.

»poświęcony i omyty« (1): [Ciało Panny Maryjej] poſzwyączono y omyto [było] yſz byla godna przyyącz ſwą oną duſzą ſzwyątą PatKaz I 6v.

3. Usunięty, zgładzony [przez co] (1): A co ſie Mſzey dotycże/ [...] powiedáią/ [...] że wſzyſtkie niecżyſtośći y plugáwośći náſze przez nię bywáią omyte. WujJud 223v.

Synonimy: 1.a. poświęcony, usprawiedliwiony; 2. oczyszczony; 3. zgładzony.

Cf NIEOMYTY, OBMYTY, OMYĆ

MMk