Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: MYCKA

Następne hasło: MYĆ SIĘ »

MYĆ (57) vb impf

Fleksja

indicativus
inf	myć
praes
	sg	pl
1	myję	myjemy
2	myjesz
3	myje	myją

praet
	sg
3	m	mył
3	f	myła

fut
	sg
2	m	będziesz mył

imperativus
	sg
1	niech myję
2	myj

conditionalis
	sg
2	m	byś mył

inf myć (15). ◊ praes 1 sg myję (2). ◊ 2 sg myjesz (3). ◊ 3 sg myje (8). ◊ 1 pl myjemy (1). ◊ 3 pl myją (6). ◊ praet 3 sg m mył (1). f myła (1). ◊ fut 2 sg m będziesz mył (2). ◊ imp 1 sg niech myję (1). ◊ 2 sg myj (14). ◊ con 2 sg m byś mył (1). ◊ part praes act myjąc (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

Znaczenia

1. Oczyszczać za pomocą wody ewentualnie z dodatkiem środków chemicznych (55)
- Przen: Wymyślać, dokuczać komu, poniewierać kim (5)
- a. Oczyszczać lub tylko moczyć chore lub zagrożone chorobą miejsca roztworem środków leczniczych, a zwłaszcza wywarem z ziół (29)
2. Oblewać, podmywać (1)
3. Uciekać (1)

1. Oczyszczać za pomocą wody ewentualnie z dodatkiem środków chemicznych; lavare Calag, Calep, Cn; abluere Calag, Cn; colluere Calep; (e)luere, mundare, perluere, interluere Cn [w tym: kogo, co (51)] (55): SienLek 47, 63; W łáźni myiąc w Sobotę [matka córkę]/ miotełką vpierze/ A w Niedźielę do tańcá/ w Axámit vbierze. BielSat D2 [idem BielRozm]; Waschen. Myć. Prać. Lavare, abluere. Calag 557b; BielRozm 26; Calep 216a, 586b, 1090a; ma bydź dawano [,..] temu/ który myie Miſki/ dwá groſzá SarnStat 377. [Cf W przen KochFr 113].

myć komu (1): Gdy przyſzedł [Jezus] nogi myć Piotrowi/ tám ſię zniżył z ſwey pokory ArtKanc E7v.

myć czym (2): Z wody y z Popiołu bywa vdziałan ług ktorim głowy myią. FalZioł IV 52c; Zęby bieluchne będą/ tylko ie piaſcyſtą/ Oſłą trzebá zráná trzeć/ záś myć wodą czyſtą. PaxLiz D2v.

myć w czym (1): Grátiie [...] Ná wiecżny cżás obráły Orchomeńſkie zdroie/ A w nim vſtáwnie myią białłe eiáłá [!] ſwoie. WitosłLut A4v.

Przysłowie: Dobrać oná przypowieść/ poſpolita byłá/ Bielſza ręká gdy iedná drugą ſpołu myłá. RejZwierz 121; ModrzBaz 10v.

Zwrot: »nogi myć« = przez tę czynność okazywać pokorę, poddaństwo (4): ArtKanc E7, E7v [2 r.]; Iuż niewo1nicze iárzmo włóż ná tę cną ſzyię/ A ia w téyże niéwoli/ niech twé nogi myię. GórnTroas 51.

W przen (3): Bo zda mi ſie chędoſzſzy/ ten co cnotę myie/ Abowiem brud ná ciele/ ledá cżym zákriye. RejZwierz 136; LAźiebnicy/ á kurwy iednym xtałtem żyią/ W téyże wánnie y złégo/ y dobrégo myią. KochFr 113.

Zwrot: »gębę myć« = pić (1): Iáko pies ná piecu tyieſz Siedząc w kárczmie gębę myieſz RejRozpr E4.

Przen: Wymyślać, dokuczać komu, poniewierać kim; accusare, arguere, atterere aures alicui, (con)castigare, confricare, corripere, incessere, increpare, increpitare, obiurgare, redarguere, verberare Cn (5): BielKom G3; A ſam chłop iáko ſtándar/ co im pale biyą/ A iáko go náchyliſz/ to go wſzyſcy myią. RejZwierz 88v; Ludzie młodzi ſwowolni/ nie cżuią kárnośći/ Wyrządza ieden drugim nád obycżay złośći. Kto kogo może zchylić ten tego wnet myie/ Będzie z nim cudnie mowił/ w ſercu niechęć kryie. BielRozm 4.

Zwrot: »bez ługu myć« = sprawiać ból, przykrość, postępować bezceremonialnie (2): RejWiz 75v; Lecż látá y ſtárym nieginą. Bo żelázną przyłbicą ſzedźiwość kryiemy: Przeto też nie iednego bez ługu myiemy. ModrzBaz 110.

a. Oczyszczać lub tylko moczyć chore lub zagrożone chorobą miejsca roztworem środków leczniczych, a zwłaszcza wywarem z ziół (29): FalZioł V 35v; Rumien theż warz w ocćie/ á głowę myy kroſtáwą. SienLek 49, 48v, 55.

myć czym (21): gdy to korzenie vwarzyſz z otrębami pſzenicżnemi w wodzie, á tem licze będzieſz mył/ ogorzelinę y inſze niecżiſtoſci zlicza zgania. FalZioł I 15d, I 1c, 8c, 12d, 20b, 27a (11); Náwárzyć mu boraku/ Senáſu z miodem álbo z cukrem [...] á ogoliwſzy mu głowę myć tąż wodą. SienLek 53v, 47, 48, 48v [2 r.], 52v, 53v (9); Białkiem z wodą myć lice/ ſtánie ſie wnet bielſze. PaxLiz D2v.

myć w czym (4): Też dziewanna w wodzie vwarzona/ Myć cżęſto w thym vkropie dziecię/ barzo pomaga. FalZioł V 38v, I 141d, 151b, V 65v.

W charakterystycznych połączeniach: myć członki, głowę (16), lice (2), nogi (2), parch(y) (3), twarz; białkiem z wodą myć, ługiem (5), wodą (3).

2. Oblewać, podmywać [co] (1): Przez ktorą [łąkę] ćichy ſtrumień idąc białłe myie Brzegi WitosłLut A3v.

3. Uciekać (1): WOłoſzyn to chłop ſproſny/ ácż ſie iednák bije/ Ale kiedy nam przykro/ też do láſá myie. RejZwierc 242v.

Synonimy: 1. chędożyć, kąpać; 3. bieżeć, dunąć, uciekać.

Formacje współrdzenne: myć się, namyć się, obmyć, obmyć się, odmyć, odmyć się, omyć, omyć się, podmyć, pomyć, przemyć, umyć, umyć się, wymyć, wymyć się, zmyć, zmyć się; mywać, obmywać, obmywać się, odmywać, omywać, omywać się, podmywać, pomywać, poumywać, przemywać, umywać, umywać się, wymywać, zmywać; myjać, myjać się, zmyjać.

Cf MYCIE, MYTY