[zaloguj się]
[pdf]

OMYWAĆ (95) vb impf

o oraz a jasne.

Fleksja
inf omywać
indicativus
praes
sg pl
1 omywåm omywåmy
2 omywåsz omywåcie
3 omywå omywają
praet
sg pl
3 m omywåł m pers omywali
f omywała m an
n subst omywały
fut
sg
2 m będziesz omywać, omywać będziesz
3 m będzie omywåł
imperativus
sg
2 omywåj
conditionalis
sg
2 m byś omywåł
f by omywała
3 f by omywała
impersonalis
praet omywåno
con by omywåno
participia
part praes act omywając

inf omywać (6). ◊ praes 1 sg omywåm (6). ◊ 2 sg omywåsz (2). ◊ 3 sg omywå (29). ◊ 1 pl omywåmy (1). ◊ 2 pl omywåcie (1). ◊ 3 pl omywają (9). ◊ praet 3 sg m omywåł (1). f omywała (7). ◊ 3 pl m pers omywali (2). subst omywały (2). ◊ fut 2 sg m będziesz omywać (1), omywać będziesz (1) FalZioł (1:1). ◊ 3 sg m będzie omywåł (1). ◊ imp 2 sg omywåj (13). ◊ con 2 sg [m byś omywåł.] f by omywała (1). ◊ 3 sg f by omywała (2). ◊ impers praet omywåno (1). ◊ con by omywåno (1). ◊ part praes act omywając (8).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII w.

1. Czynić coś czystym za pomocą wody lub innej cieczy; abluere PolAnt, Cn; lavare Vulg; perluere Calep; elavare, luere Cn [w tym: kogo, co (46)] (53): Proſſę nie racż mie odpędzatz od ſiebie/ gdyż vciécżki niemám iedno k tobie anij chcę mietz/ a w tym vſtawno omywala nogi ſwięté. OpecŻyw 46; Też woda w koreyby [!] była Roża ciemno cżyrwona vwarzona/ omyway dziecię/ barzo pomaga. FalZioł V 39, II 9b; BibRadz Ez 40/38; SienLek 80, Xxx4v; Azaſz go [dom] nie lepiey omywáć álbo z nowu pomálowáć/ oblepiáć/ pobijáć/ áby przedſię ſtał w oney mocnośći ſwey poki może być? RejZwierc 172; Calep 784b.

[omywać z czego: Daremna to twa robota; Tak byś też omywał z błota Wieprza, kiedy się ukala Gdy sie zaś po błocie wala. DramStp I 644.]

omywać czym (27): OpecŻyw 46, [155], 156, 156v, 157; á potym w oſim godzin omywai onę fiſtulę wodą wkthorey by był miodek rożany FalZioł I 6b, I 22d, 23d, 97d, 121c, II 4c (12); Ciáło ſwe mocżem cżłowiecżym omywáią zá iedno lekárſtwo. BielKron 280v; SienLek 65, 67v, 118v, 135, 165 (7); RejPos 307; LatHar 519.

omywać w czym (6): a tamo byl ſtáw/ w ktorym omywáno barany albo owce ku ofiarowaniu. OpecŻyw 58; FalZioł V 43v, 116; LibMal 1544/89; Leop Apoc 22/14; LatHar [+9].

W charakterystycznych połączeniach: omywać barany, ciało (2), dziecię (2), fistułę, jelito, lice (2), łono, nogi (7), oblicze, oczy, ofiary, owoce, postrzelenie, rękę, skorę, świnie, wieprze; omywać ługiem, łzami (6), wodę (10), wodką (2).

Szeregi: »omywać albo maczać« (1): á tą wodą omyway/ albo macżay ielito wyſzło z niewiaſty FalZioł V 29.

»omywać i ocierać« (1): iednij drogié maſci wzięli/ drudzy iego omywali/ ij pięknie ociérali/ potym drogiémi maſciami mazali. OpecŻyw 156v.

α. Rytualnie, symbolicznie lub w celach magicznych oczyszczać coś za pomocą wody, aby stało się czyste także w sensie metafizycznym; chrzcić (13): LubPs Rv; Aby ty Wodo/ nietylko omywáłá ćiáłá/ ále teſz otzyśćiáłá zmyſly náſze KrowObr 73.

omywać czym (5): A omywala krowy cziſczem ſzwyączonym y woda ſzwyączona y prząſthalo LibMal 1544/89v; KrowObr 103; Turcy po iákichkolwiek grzechach wodą ſobie omywáią łono/ koláná/ głowę/ y ine cżłonki/ mnimáiąc áby/ tym grzechow zbyli. BielKron 165; RejPosWiecz3 [97]v; WujNT 12.

omywoć z czego (1): A iáko wodá widomy znák omywa widome ciáło s plugáwośći iego/ tákże niewidomie przez ſpráwę Duchá ſwiętego bywáią z nas omywány krwią páná Kryſtuſową wſzytki przeklęcthwá náſze. RejZwierc 196v.

W charakterystycznych połączeniach: omywać ciało(-a) (3), dzwon, głowę, kolana, krowy, łono, owieczki, ręce, szaty (2); omywać wodą (6); omywać we krwi, w sadzawce; omywać z plugawości.

Szeregi: »krzcić abo omywać« (2): iedno iż rzec nie mogli/ nurzał wodą: iáko my właſnie mowimy/ krzcził ábo omywał wodą? WujNT 12, 12.

»omywać i ocierać« (1): Potym Zwon omywaćie wodą y oćieraćie/ á ku temu tzterzy Pſálmy ſſemrzećie/ y mazidłem albo Oleiem wewnątrz ſterzy krzyże/ a zewnątrz ſiedm krzyżow/ tzynićie y ſmaruiećie. KrowObr 103.

»omywać i oczyszczać« (1): iáko tu ſámi mowićie áby tá wodá/ nietylko ćiáłá omywáłá y otzyśćiáłá/ ále teſz y zmyſly wáſze. KrowObr 73.

»płokać i omywać« (1): LatHar [+9] cf W przen.

W przen (3): Błogoſláwieni ktorzy omywáią ſzáty ſwoie we krwi Báránkowey Leop Apoc 22/14; w iákiey ſadzáwce płokáć y omywáć maſz te owiecżki duchowne LatHar [+9]; WujNT Apoc 22/14.
2. Czynić niewinnym, bezgrzesznym [kogo, co] (8): WróbŻołt I 7; RejPos Wiecz3 [97]v; mamy rożność miedzy krztámi Zydowſkimi/ á náſzymi: iż one omywáły plugáſtwá ćieleſne: ále náſz omywa ſumnienie. WujNT 804.

omywać od czego (1): BibRadz *6v. Cf omywać w czym.

omywać w czym (2): áby nam pokoy y łáſkę v Oycá ziednał/ omywáiąc nas od grzechow náſzych w ſwoiey krwi BibRadz *6v. Cf Zwrot.

W połączeniach szeregowych (2): WujJudConf 167; Krzeſt omywa, odradza y zbawia człowieká. WujNT 747 marg.

W charakterystycznych połączeniach: omywać od grzechu; omywać duszę (2), sumnienie (2); omywać w krwi.

Zwrot: peryfr. »omywać kąpielą wody w słowie żywota« = chrzcić (1): piſſe Páweł S. do Ephezow/ iż Kryſtus vmiłował koſćyoł/ y wydał ſye zan/ áby ij po ſwyęćił/ omywáyąc ij kąmpyelą wody wſlowye żywota KromRozm III C7.
3. Zwilżać, skrapiać [co czym] (2): A Mármor tákież záwżdy/ napięknieyſzy bywa/ Im go cżęſciey kropiámi/ deſzcż ſwymi omywa. RejZwierz 114.
W przen (1): TO mieyſce/ w którym ćiáło twoie pochowano/ Godna rzecz/ áby łzámi częſto omywano. PudłFr 13.
4. Usuwać coś z jakiejś powierzchni za pomocą cieczy; abstergere, pertergere Mącz [w tym: co (9)] (12): Abstergo [...] Omywam/ ochędożam. Mącz 449d, 450a; Iáko tedy one krzty Zydowſkie prawdziwie zmázy ćieleſne omywáły: nie tylko známionuiąc/ ále ſkutecznie ſpráwuiąc: ták też y náſz krzeſt prawdziwie omywa ſumnienie WujNT 804, 804.

W charakterystycznych połączeniach: omywać plugastwa, zmazy.

a. W celach leczniczych (8): pomáż mu onym ćiáſtem po wſzyſtkiéy plecy/ y około ſtáwow wſzędy/ á nieomyway mu tego áż do trzećiégo dniá SienLek 170v.

omywać czym (2): FalZioł III 36a; Albo ſpal końſką kość ſtłucz ią ná proch/ nátłucz téż śiárki y grynſzpanu/ á zmiéſzay weſpół/ tymże záſypuy/ omywáiąc raz przez dźień wodką Poleiową. SienLek 182v.

omywać w czym (1): Potym/ to błoto kłádąc przez dni kilkánaśćie/ záwżdy w wánnie omywáią Oczko 18.

W charakterystycznych połączeniach: omywać bioto, nieczystości, zamulenia flegmiste; omywać wodą, wodką; omywać w wannie.

Szeregi: »ocierać (albo) omywać« [szyk 3:1] (4): Ozanka mała cżyſci wnętrznoſci omywaiąc y ocieraiącz zamulenia flegmiſte z żołądka y z wątroby y s ſledziony FalZioł I 37b, I 121c, III 36a, V 40.

»omywać i rozpędzać« (1): KOſaćczowego korzenia wodka ma mocz zagrzewaiączą y wyſuſzaiączą miernie/ omywa y roſpądza grube wilkoſci flegmiſte FalZioł II 6d.

5. Usuwać grzechy [co] (18):

omywać czym (5): KrowObr 153v, 218, 218v [2 r.], Ss2. Cf »grzechy omywać«.

omywać w czym (2): BiałKat 241; WujNT 537. Cf »grzechy omywać«.

Zwroty: »grzechy omywać« [szyk zmienny] (16): I kiedibj oná [P. Maryja] omywáłá grzechy náſze/ y oná ſwiát odkupiłá: tedyćby tym obytzáiem P. B. muſiał kłąmcą zoſtać KrowObr 155; Krwią Wincentego y Bártłomieiá/ Papieznicy grzechy ſwoie omywaią. KrowObr 218v marg, 153v [2 r.], 218 [2 r.], 218v, Ss2, Vu3 [2 r.]; W pośrzodku wieże ieſt ſtok głęboki/ tą wodą ludzie polewáią grzechy ich omywáiąc/ iáko oni mnimáią. BielKron 264; BiałKat 241; LatHar 207; gdyż on ieſt báránek ktory głádzi grzechy świátá/ y ktory omywa grzechy náſze we krwi ſwoiey. WujNT 537, 489, Zzzzz3v.

»omywać złości« (2): Tomaſz omywa złośći v papieżnikow. KrowObr 162v marg, Vu2.

6. Otaczać wodą, oblewać (2): Alluo – Płinacz ſzie oczieram, Omiwąm. Calep 54b; Circunluo – Wkoło cziekacz omiwąm. Calep 198b.

Synonimy: 1. maczać, płokać, prać; 2. oczyszczać, odnawiać, odradzać, zbawiać; 4. ocierać, zmazować; 5. zgładzać; 6. oblewać.

Formacje współrdzenne cf MYĆ.

Cf OBMYWAĆ, OMYWAJĄCY, OMYWANIE, OMYWANY

MMk