[zaloguj się]
[pdf]

PRAĆ (23) vb impf

a jasne; w tematach praes o jasne, e prawdopodobnie jasne (tak w prać się).

Fleksja
inf prać
indicativus
praes
sg pl du
1 piorę, pierzę pierzemy pierzewa
2 pierzesz pierzecie pierzeta
3 pierze piorą, pierzą
praet
sg pl
3 m pråł m pers prali
f prała m an
fut
sg
3 f będziesz prała
impersonalis
praet pråno
con by pråno
participia
part praes act piorąc, pierząc
part praet act pråwszy

inf prać (7). ◊ praes [1 sg piorę, pierzę. ◊ 2 sg pierzesz.] ◊ 3 sg pierze (3). ◊ [1 pl pierzemy. ◊ 2 pl pierzecie.] ◊ 3 pl piorą (3), [pierzą]. ◊ [1 du pierzewa StatorGramm I. ◊ 2 du pierzeta StatorGramm I.] ◊ praet 3 sg m pråł (1). f prała (2). ◊ [3 pl m pers prali.] ◊ fut 3 sg f będziesz prała (1). ◊ impers praet pråno (1). ◊ con by pråno (1). ◊ part praes act piorąc (2) Oczko, SkarŻyw, pierząc (1) LibMal. ◊ part praet act pråwszy (1).

Sł stp notuje, Cn s.v. pierzę, Linde także XVII (z Cn) – XVIII w.

1. Usuwać brud z tkanin, zwykle przy pomocy wody (czasem z dodatkami rozpuszczającymi brud) i z zastosowaniem środków mechanicznych, jak uderzanie, tarcie itp.; lavare Vulg, Calag, Cn; elutriare Cn [w tym: co (19)] (22): Iſch przed trzema nyedzielamy Zophia Sebastianowa yego Goſpodiny pyerzacz chuſthi wnoczi yeſth go wiwabila powode LibMal 1554/186v; Izali kthory Apoſtoł kiedy wodę z winem mieſzał? ſzerzynki álbo korporały prał? KrowObr 123, 122; Mifibozeth też ſyn Saulow/ wyſſedł w drogę przećiwko krolowi nieumywſzy nog: áni oſtrzigſſy brody: y chuſt ſwoich nieprawſſy Leop 2.Reg 19/24; RejFig Aa4v; (marg) Od vśikánia wpośćieli. (–) [...] iż ich wiele pośćiel moczą choć iey práć niemyſlą/ thym też rády potrzebá SienLek 107v; wſzyſcy ſie temu dźiwowáli/ że oná koſzulá záwżdy biała byłá/ á nie káźiłá ſie/ gdy oney koſzule nigdy nie prano. HistRzym 107v, 107, 107v [2 r.]; Waſchen. Myć. Prać. Lavare, abluere. Calag 557b; [dziewka u wody płacząca] powie: rąbekem mátce piorąc zdárłá/ boię ſię gniewu iey SkarŻyw 411; ReszList 172; [On [cesarz Heliogabalus] napierwey w iedwabney ſzáćie iął chodzić/ płotná ſye żadnego ktore raz prano niedotykał/mieniąc iákoby to byłá żebrácża rzecż ſpieránego płotná vżywáć. LorichKosz 106v (Linde); Piorę/ Pierzeſz/ Pierze. [...] Pierzemy/ Pierzecie/ Piorą/ et Pierzą. Pierzewá/ Pierzetá. StatorGramm I, H8; Niechayże tedy vwiną sobie głowę dobrze, á ćiepło ią chowáią, [...] w báwełniáną [czapkę], pierząc ią, pomniąc, że tá głowá źródłem a minerą fluxóm OczkoPrzymiot 429; Volck Qqq3v].

prać komu (2): VYrzał ieden á dziewká pierze ſobie chuſty RejFig Aa4; HistRzym 107v.

prać czym (1): [gębka] dźiuráwemi ſtrzewy iáycá pije/ á w ſobie iáycá cżyśći/ á Pánná ie ná to puśći/ gdy tymi iáycy ſwoyce [tj. ubióry] pierze. HistRzym 25.

prać przy czym [= wykorzystując co] (1): PRacżkę węglarz námawiał/ áby z nim mieſzkáłá/ Bo ia mam węgla doſyć/ będzyeſz przy nim práłá. RejZwierz 121v.

prać w czym (3): W tym ługu iaczy ſwe koſzule prać/ ale koſzul od pań ſpodnich: nie prać/ bo ſą niecżyſte FalZioł V 65; ſtrzegąc niemniéy tego/ áby wodá czyſta byłá brána/ to ieſt/ áby iéy nieſplugáwił nikt/ álbo co w niéy nieczyſtégo piorąc/ álbo plugáwé ćiáło w niéy płócząc Oczko 26.

prać z czym [= z dodatkiem czego] (1): Piſzą też iż arſenik z rtęcią vmorzoną/ wſzy traci gdy ſtym chuſty piorą. FalZioł IV 16c.

W charakterystycznych połączeniach: prać chusty (3), co nieczystego, koszulę (8), korporały (2), płotno, pościel, rąbek, swojce, szerzynki (2).

Przen (1):
Zwrot: »sucho kożuch prać [komu]« = bić kogoś (1): Kiedy mię [łyżkę] kto ſkryie Bárzo moy pan bije. Sucho kożuch piorą/ Tym co mię więc biorą [tj. kradną]. RejZwierc 239.
2. Bić, uderzać, zadawać razy; compilare, concipilare, impingere Cn [co, [kogo]] (1): Orzech ieden podle drogi ſtał/ Kożdy z niego orzechy rwał: A kto iedno ſzedł ten go bił/ [...]. Niewiáſtá gdy to widziáłá/ Zá głupość mu wielką miáłá: Iż im go kto więcey pierze/ Tym z niego zyſk więtſzy bierze. BierEz P3; [á oni dobywſzy miecżow práligo [!] áż vpadł FlawHist 100].
a. [Zwyciężać, pokonywać: Mindog [...] pierze krzyżakow y Pruſkich StryjGoniec O4 (Linde)]

Synonimy: 2. bić, tłuc, uderzać; a. zwyciężać.

Formacje współrdzenne: doprać, poprać, prać się, sprać, uprać, wyprać, zeprać; pierać, pospierać.

Cf PIERZĄCY, PRANIE, PRANY

MC