[zaloguj się]
[pdf]

OPIEKAĆ SIĘ (76) vb impf

sie (70), się (6).

o, e oraz a jasne.

Fleksja
inf opiekać się
indicativus
praes
sg pl
1 opiekåm się
2 opiekåsz się
3 opiekå się opiekają się
praet
sg pl
3 m opiekåł się m pers opiekali się, opiekali się są
n opiekało się subst
fut
sg pl
1 m będę się opiekać m pers
3 m będzie się opiekåł m pers będą się opiekać
imperativus
sg
2 opiekåj się
3 niechåj się opiekå
conditionalis
sg pl
1 m bych się opiekåł m pers
2 m byś się opiekåł m pers
3 m by się opiekåł m pers by się opiekali

inf opiekać się (25). ◊ praes 1 sg opiekåm się (1). ◊ 2 sg opiekåsz się (2). ◊ 3 sg opiekå się (17). ◊ 3 pl opiekają się (1). ◊ praet 3 sg m opiekåł się (6). n opiekało się (1). ◊ 3 pl m pers opiekali się (3), [opiekali się są]. ◊ fut 1 sg m będę się opiekać (1). ◊ 3 sg m będzie się opiekåł (2). ◊ 3 pl m pers będą się opiekać (2). ◊ imp 2 sg opiekåj się (3). ◊ 3 sg niechåj się opiekå (1). ◊ con 1 sg m bych się opiekåł (1). ◊ 2 sg m byś się opiekåł (1). ◊ 3 sg m by się opiekåł (3). ◊ 3 pl m pers by się opiekali (4). ◊ part praes act opiekając się (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.

1. Troskliwie zajmować się kimś, bronić, doglądać, strzec kogoś lub czegoś; curare Mącz [kim, czym] (59): Poleć mi dzieći przyglądáć/ Będęć ſie nimi opiekáć. BierEz Nv; RejRozpr A3v; A iż też kápłan/ zwłaſſczá ktory ſye ludem yákim opyeka/ yakoby ſtraż nád onym ludem dźyerży KromRozm III I2; KrowObr 123v; RejWiz 59v; BielKron 158v; Ego istuc moveo ac curo? Mniemáſz ábych ſie ya tym opiekał? Mącz 233d; Quando ego tuum non curo, non cura meum, Gdyż ſie ya twoyim nie opiekam/ nie opiekay ſie też ty móyim. Mącz 338a; [A vslissawssi tho vcznye, ys tho stalo ssie, y wonyą wielka vczvwszy, ys opiekaly ssie są vbostwem y myloscz myely knyemv, ossvnely ssie, rzekacz, y czemv straczona yest tha mascz, Bo mozona [!] barzo lyepiey przedacz y dana bicz vbostwv. SprChęd 10].
W przen (2): Nie był zadnym vrzędnikiem był wolnym człowiekiem Bo ſie barzo then cznotliwie opiekał ſwym wiekiem RejJóz M3v; Gdyż iáwnie przez Proroká [Bóg] ná tákie nárzeka/ Kto ſie iego poſelſtwy omylnie opieka. Grożąc okrutną pomſtą/ záprzał ſie káżdego/ Ktoryby ſie śmiał ważyć co nád wolą iego RejWiz 189v.
a. Dotyczy opieki nadprzyrodzonej Boga, aniołów [kim (46), czym (2)] (48): Y błogoſláwiony to będzie národ ktorem ſie on będzie opiekał/ á ſſczęſliwy to lud w ktorem on ſwe kochánie pokłáda RejPs 48; Z Dawnych wiekow to ieſt vrząd twoy naſz miły panie: tu vpadłemi vdręczonemi a vciſnionemi ſie opiekac RejPs 123v; A tenżeć też to pan opieka ſie wſſemi niebeſpiecznie pielgrzymuiącemi wdowę y ſierotkę vdręczoną przymuie w obronę ſwoię RejPs 215v, 33, 37v, 80v, 97v, 213 (9); RejJóz M2v; Bo yuż wſyczko złe vcieka Gdy ſię Pan kiem ten opieką. RejKup n8v; BielKom G5; Bo to błogoſłáwyony kim ſie ty opyekaſz/ A iż mu w ſwym przybytku przemyeſſkáć dopuſſcżaſz. LubPs P2v, Kv, aa6v marg; Iuż y ini duchowie co tám przed nim ſtoią/ Będą ſie wnet opiekáć każdą ſpráwą twoią. RejWiz 186v, 187; Y náucża cie tu Pan/ iáko to ſobie zyednáć maſz/ áby do ciebie przyſzedł/ á tobą ſie opiekał/ á s tobą mieſzkánie vcżynił. RejPos 144v; á będzie ſie tobą opiekał Bog Ociec/ iżeś náznácżon ieſt á odkupion krwią iedynego Syná iego RejPos 150v, 44, 82, 115, 144v, 146v (15); A zátym niechay ſie thobą y káżdym wiernym opieka ten Pan przed ktorego ręką drżą wſzytki moczy zyemſkie y niebieſkie y piekielne Amen. RejZwierc 206v 194; MycPrz I A4; Pánie Iezu Chriſte przyimi to dziećię/ á opiekay ſię tą málucżką corecżką moią: bo ćiebie widzę prágnie. SkarŻyw 224, 141; SkarKazSej 699a.

opiekać się w czym (3): Tu wtem pſalmie dziękuie prorok pánu bogu iż ſie niem miłoſćiwie opiekáć raczi wniebeſpieczeńſtwie żywotá iego RejPs 80, 109v; á on nie tylko thymi wiecżnemi zapłátámi opátruie wierne ſwoie/ ále y thu w tym nędznym żywocie dziwnie ſie opieka imi RejPos 30.

W charakterystycznych połączeniach: opiekać się (opuszczonym, upadłym) człowiekiem (4), sierotami (3), wiernymi swymi; opiekać się miłościwie.

Szeregi: »chować i opiekać się« (1): Bog mię ſam, Chowa y opieka ſię mną. CiekPotr 81.

»paść i opiekać się« (1): Boże ktory páſieſz mnie/ á opiekaſz ſie mną od młodośći mey áż do dniá dziſieyſzego. RejPos 150.

»strzec i opiekać się« (2): ſám ich Bog ſtrzeże y opieka ſie imi BielKron 43; RejAp BB4v.

b. O opiece szatańskiej (3): Bo rozumiey ieſliż odſtąpiſz tákiego Páná á tákiego opiekálniká twoiego/ nielza iuż iedno on ciemny á márny opiekálnik iuż ſie thobą opiekáć musi. RejPos 180.

W połączeniu szeregowym (1): on Lew rycżący/ thák iáko gi piſmá názywáią/ iuż może iáko chce hárcowáć około niego/ á iuż wedle myſli ſwoiey może ſie im beſpiecżnie opiekáć/ á iáko chce thák może nád nim vżywáć zwirzchnośći ſwoiey. RejPos 330.

Szereg: »harcować i opiekać się« (2): Cżwarte/ iáko dyabeł ludźmi bez zakonu żywiącemi hárcowáć y opiekáć ſie vmie. RejPos 44v.
2. Sprawować kuratelę, zastępstwo, nadzór prawny nad osobą niezdolną do samodzielnych działań ze względu na wiek, płeć, stan zdrowia i inne okoliczności; gerere tutelam alicuius, administrare tutelam, esse tutorem alicuius Cn [kim] (17): Tu by przyſtáło ná ty kthorzy ſye opiekáią śierotámi zábiegáć y rádźić pilnie około tego/ áby pieniądze gotowe y wſzytki rzeczy ruchome/ po śmierći zmárłego zoſtáłe/ zupełnie á ſpráwiedliwie były popiſáne. GroicPorz ee3v; Nie bez przycżyny Rzymiánie tákie zwáli Patres/ tho ieſt oycowie/ álbo dla wieku ſtárego/ álbo dla prace iż ſie innemi iáko oycowie ſyny opiekáli. BielKron 334v; Na to wm pomni zem ci ia wm nie synowieć, ale brat, choćby opieka isc miała, tedy by rowna przyszła pokim tedy zyw, niebierz się wm opiekac mną. ActReg 163.
a. Sprawować nadzór, kuratelę nad niepełnoletnim władcą i jego krajem; habere tutelam regni, esse tutorem regis Cn [kim (9), czym (1)] (10): ALexándrowá żona Roxaná/ corá krolá Perſkiego/ po śmierći mężá ſwego byłá brzemienna. A gdy inego dzyedzicá nie było/ wiele ich ná to przyzwaláło áby tego cżekáli ieſli ſie ſyn vrodzi áby był dzyedzicem/ á do tego cżáſu kſiążętá Rzecżpoſpolitą ſpráwowáli/ ktorzy ſie im będą opiekáć. BielKron 127; Olexy/ opiekáiąc ſie ſynem Mánuelowym zábił go/ á ſam zdrádliwie vcżynił ſie Ceſárzem. BielKron 169v; Láthá 1259. Przemyſław Poznáńskie Kſiążę dobrego żywotá/ vmárło/ w Poznániu pochowán/ ktorego ſie dziećmi ſtriy Boleſław pius Kſiążę Káliſkie opiekáło. BielKron 362v, 179v, 182v, 233v, 258, 356 (10).
b. Mieć pieczę nad czymś, zawiadywać czymś; curare Mącz [czym] (4): Horrearius, Ten który ſie żytem ſzpichlierzem opieka/ ſpichlerznik. Mącz 158b, [269]b; Bo ſie tám náucżyſz goſpodárſtwá/ bo ſie iuż ſwym ſtanem thám/ nie inácżey iáko we wśi goſpodárſthwem/ muśiſz opiekać. RejZwierc 26.
W przen (1): Nam Gręci habebant huiusmodi magistratum, qui legum et morum etiam curam agebant. Którzy ſie opiekáli vſtáwámi/ á obyczáymi ludzkiemi. Mącz 249d.

Formacje współrdzenne cf PIEKAĆ SIĘ.

Cf OPIEKANIE, OPIEKANIE SIĘ

TG