Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: POGMYRAĆ

Następne hasło: POGNAĆ SIĘ »

POGNAĆ (10) vb pf

o oraz a jasne; w formach fut o oraz e jasne.

Fleksja

inf	pognać

imperativus
	sg
3	niech pożenie

con praet
	sg
3	m	by był pognåł

impersonalis
praet		pognåno

inf pognać (2). ◊ fut 2 sg pożeniesz (1). ◊ 3 sg pożenie (1). ◊ 3 pl pożoną (3). ◊ imp 3 sg niech pożenie (1). ◊ con praet 3 sg m by był pognåł (1). ◊ impers praet pognåno (1).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde bez cytatu.

Znaczenia

1. Zmusić do posuwania się naprzód (8)
- a. Popędzić przed sobą (6)
- b. Odpędzić (1)
2. Wywołać ruch (1)
3. Zwrot: »pognać [co] ku gorze« = podciągnąć, podwyższyć (1)

1. Zmusić do posuwania się naprzód; propellere Mącz (8):

Zwrot: »wiatrem pognać [o po czym]« (1): Niechby ten był zdradny Bog/ indziey twoie łodzie/ Wiatrem pognał po morſkiey tey głębokiey wodzie. PudłDydo B4.

a. Popędzić przed sobą [kogo, co (żywotne)] (6): Ná co ſámi albo ſprawcy ich/ którzy tákówé woły pożoną/ ná komorách przyśięgę powinni czynić będą SarnStat 399.

pognać czym przez co (1): ZAprzęż nie Tygry/ nie Lwice Cyprido W złoty woz/ parę białych niech Cupido Gołębi lecem iedwabnym pożenie/ Przez chmurne ćienie. SzarzRyt D4v.

pognać dokąd (2): Byłá też boginią Mutá niema/ iż dáłá znáć Herkuleſowi ręką gdzie woły iemu vkrádzyone pognano. BielKron 24v; [Kupcy wszyscy, ktorzykolwiek za granice Korony tej woły podolskie pożoną, mają dawać od kożdego wołu nad cło pograniczne po gr dziesiąci AktaSejmikPozn 1593 170 [idem] UniwPobor 1593 A3v]. Cf »pognać jako barany«.

Zwroty: »pognać jako barany [dokąd]« (1): Ták ſpętáią pány y pożoną iáko bárány w cudze ſtrony. SkarKazSej 705b.

»pognać jako niewolniki« (1): Krolowie iáko dzieći płákáć będą/ a pożoną ie/ iáko niewolniki. SkarŻyw 121.

»pognać na paszą« (1): Propellere pecus pastum, Bydło pognáć ná paſzą. Mącz 287c.

b. Odpędzić [od czego] (1): Propellere a castris, Pognáć od obozu. Mącz 287c.

2. Wywołać ruch [czego czym] (1): Albo kiedy oganką powietrza pożenieſz/ [...] Vźrzyſz iáko ku tobie prętko wiátr pobieży/ Zeć y cżoło ochłodnie/ y łeb ſie náieży. RejWiz 149.

3. Zwrot: »pognać [co] ku gorze« = podciągnąć, podwyższyć (1): A kiedy iuż pożenie robotę ku Górze to ieſt Groblą/ pilnuyże ſpełnáli zakład/ dobrzeli Surem idźie Strum Fv.

Formacje współrdzenne cf GNAĆ.

Cf POGNAN