[zaloguj się]
[pdf]

ROZEGNAĆ (18) vb pf

Wszystkie samogłoski jasne.

Fleksja
inf rozegnać
praet
sg pl
3 m rozegnåł m pers rozegnali
f rozegnała m an rozegnali

inf rozegnać (3). ◊ fut 3 sg rozż(e)nie (1), [rozdż(e)nie]. ◊ [2 pl rozż(e)niecie.] ◊ 3 pl rozżoną (1). ◊ praet 3 sg m rozegnåł (7). f rozegnała (2). ◊ 3 pl m pers rozegnali (2). m an rozegnali [cum N pl: lwi] (1). ◊ part praet act rozegnåwszy (2).

Sł stp: rozegnać, rozgnać, Cn brak, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

1. Rozpędzić, rozproszyć, rozgonić; dispergere Vulg, PolAnt; dimittere Vulg; expellere PolAnt; propellere Modrz [w tym: kogo (10), co (żywotne) (1), co (3)] (16): LibMal 1546/112v; Wyſzedł tedy [Samson]/ y iął trzy ſtá Liſzek/ y powiązał ie (iednę zdrugą) zá ogony/ á w pośrzodku v ogonow przywiązał pochodnie/ ktore zapaliwſzy rozegnał żeby y tám y ſám roznie bieżáły. Leop Iudic 15/5, Eccli 28/16, Ier 50/17; Abowiem Pan ony narody dla niepráwośći ich rozegnał przed wámi. BibRadz Deut 9/4; Chceſzli pluſkwy rozegnáć álbo pogubić/ okadzay częſto mieſtcá w kthorych pluſkwy ſą/ gnoiem bydlęcym. SienLek 159; BudBib Ps 68/30[31]; ModrzBaz 31; ſam tam [tj. do domu gry] ſzedł/ y ſtoły/ kárty/ koſtki/ pieniądze/ poprzewracał y rozſypał/ y koſtery rozegnał. SkarŻyw 414; Ludkom vbogim kápłany rozegnáli [heretycy]: kośćioły popuſtoſzyli y złupili SkarKazSej 685a; [TomZbrudzBrul Deut 28/64].

[rozegnać miedzy kogo: disperget in omnes gentes. roſzdzenye [lege: rozdżenie] waſſ myedzi roſmayte narodzi TomZbrudzBrul Deut 4/27.

rozegnać skąd po czym: A dla tego názwano ieſt imię miáſtá onego Babel/ iż ſie tám pomieſzał ięzyk wſſyſtornaſtkiey ziemie/ á ſthámtąd rozegnał ie Pan po wſzyćkich kráinách. Leop Gen 11/9 (Linde).]

Zwroty: »rozegnać rozno [= w różne strony]« (1): Rychło potym powietrze wielkie wſtáło/ [...] gdźie nam cżterzy Nawy vtonęły/ á drugie wiátr rozegnał rozno BielKron 453.

»rozegnać na wschod i na zachod« (1): y rozegnáli wſzytki podolány [tj. mieszkańców doliny] ná wſchod y ná zachod [fugaverunt ... ad orientem et ad occidentem]. BudBib 1.Par 12/15.

Szereg: »rozegnać, wymiotać« (1): Y obacżył to ten wſzechmogący Pan/ iż thá nádzyeiá omylna miáłá záwżdy vnośić y ná potym ony wierne á krwią ſwiętą odkupione owiecżki iego/ wnet ono wſzytko rozegnał/ wymiotał z wielkim gniewem ſwoim. RejPos 198.
a. Rozdzielić [kogo (pl)] (1): Aż ich [żyjących rozrzutnie panią i gaszka] nędzá rozżenie: tá cżyni rozbráty W towárzyſtwie nierządnym/ miedzy Pány ſwáty. KlonWor 59.
b. O świetle: rozpraszać mrok (2):
Zwrot:»rozegnać ciemności« (1): Discutere tenebras, Rozegnáć ciemnośći. Mącz 339a.
Przen: O rozprzestrzenianiu się chrześcijaństwa (1):

W porównaniu (1): Aż potym ony ták ſproſne Báłwochwálſtwá y ſtráſzne ćiemnośći łáſká y dobroć Chriſtuſá Ieſuſá [...]/ iáko naiáſnieyſza pochodnia oſwiećiwſzy rozegnáłá StryjKron 145.

2. Zlikwidować, usunąć, sprawić, że zaniknie [co] (3): Aliſz Piotr święty/ prożne one nieprzyiaćielſkie vśiłowánia/ na doświadcżenie ſtátku od Bogá przepuſzcżone/ rozegnał. SkarŻyw 471; [Jeśli chmury niepogodne rozganiacie lecie, czemuż zimie mrozu, dzwoniąc też nie rozżeniecie? BogowieFałsz 220].

W porównaniu (1): Ale wnet náſzé lámenty vſtáną/ Gdy łodźie ruſzą/ á wiátry náſtáną/ Któré iáko deſcz náſzé łzy rozżoną [tj. łzy ustaną z powodu nadejścia sprzyjających żegludze wiatrów]/ Póydą iedné tą/ drugié ową ſtroną. GórnTroas 68.

a. O objawach chorobowych (1): [W razie zaziębienia] zaſtanawiać krew/ ſtwardzić/ zgęſcić/ zatkać/ rozegnać gorączoſci z wilkoſciami FalZioł [*8].

Synonimy: 1., 2. rozpędzić, rozrzucić; 1. rozproszyć.

Formacje współrdzenne cf GNAĆ.

Cf ROZEGNANIE, ROZEGNANY

ECB