[zaloguj się]
[pdf]

ROZRZUCIĆ (39) vb pf

rozrzucić (37), rozrucić (1), rozdrzucić (1); rozdrzucić BartBydg; rozrzucić : rozrucić RejPos (3:1).

o jasne.

Fleksja
inf rozrzucić
praet
sg pl
1 m rozrzuciłem m pers
2 m -eś rozrzucił m pers -scie rozrzucili
3 m rozrzucił m pers rozrzucili
plusq
sg
3 m był rozrzucił
imperativus
sg pl
2 rozrzuć rozrzućcie, rozrzutcie
conditionalis
sg pl
3 m by rozrucił m pers by rozrzucili

inf rozrzucić (8). ◊ fut 1 sg rozrzucę (3). ◊ 3 sg rozrzuci (6). ◊ 1 pl rozrzucimy (1). ◊ praet 1 sg m rozrzuciłem (1). ◊ 2 sg m -eś rozrzucił (1). ◊ 3 sg m rozrzucił (6). ◊ [2 pl m pers -scie rozrzucili.] ◊ 3 pl m pers rozrzucili (3). ◊ plusq 3 sg m był rozrzucił (1). ◊ imp 2 sg rozrzuć (1). ◊ 2 pl rozrzućcie (2), [rozrzutcie ]. ◊ con [3 sg m by rozrucił.] ◊ 3 pl m pers by rozrzucili (2). ◊ pass fut 3 sg rozrzuci się (1). ◊ part praet act rozrzuciwszy (3).

Sł stp: rozrzucić, rozdrucić, rozrucić, Cn brak, Linde bez cytatu.

1. Z rozmachem cisnąć, rzucić [co] (15):
Przen [na kogo] (1): (marg) Ządánie pomſty ná złe náucżyciele [...]. (–) Rácż węgle z ognyem o wſſechmocny Pánye/ Zá ty ich złośći thu rozrzućić ná nye LubPs ee2v.
a. Pokrywając całą powierzchnię (1):
Zwrot: »gnoj rozrzucić« (1): Gnoy rozrzućić/ y worywáć zárázem tego dniá. GostGosp 8.
b. O zastawianiu, zarzucaniu sieci: by szeroko się rozłożyła; expandere Vulg (7):
Zwroty: »rozrzucić na obłow« (1): [Jezus] rzekł ku Symonowi: Wiedź ná głębią/ á rozrzućcye ſieći ſwoye ná obłow [laxate retia vestra in capturam PolAnt Luc 5/4]. RejPos 173v.

»rozrzucić sieć (sieci)« [szyk zmienny] (4): Rybitw ieden ná ieźierze/ Gdzie więc ryby cżęſto bierze: Sieći tám ſobie rozrzućił/ Aby nimi co vchwyćił. BierEz H4; Ptaſznik długo ptaki nęćił/ A potym więc śieć rozrzućił: Aby ie wſzytki połowił BierEz O4v; RejPos 173v [2 r.].

Przen (3):
Zwrot: »rozrzucić sieci (a. siatki)« (2): Iż miły Pánie teżciechmy pirwey łowili w nocy á w ciemnoſciach/ to ieſt/ w omylnych náukach y w onych ſrogoſciach zakonu ſtárego ále theraz iuż w imię ſłowá twoiego rozrućimy ſiatki ſwoie. RejPos 176v, 176v.
a) O Bogu (1):
Zwrot: »rozrzucić sieć [na co]« (1): Z wyſokośći zeſlał ogień w kośći moie/ á wyćwicżył mię: rozrzućił ſieć [expandit rete] ná nogi moie/ y obroćił mię wzad Leop Thren 1/13.
c. Aby zostało wzięte; rozchwytane, porwane (6):

rozrzucić komu (2): Ten [cesarz Pompejusz po wygranej bitwie] sſiadł z wozá ſzedł pieſzo/ rzekł/ moy triumph ſławá/ Wieńce im [swoim hetmanom] rozrzućiwſzy, gdyż w was táka ſpráwá/ To łápaycie/ nie ſkárby RejZwierz 32; By też nawięcey przegrał/ nic go to nieſmući/ Ieſzcze nad to chłopiętom oſtatek rozrzući. KochSat A4v.

rozrzucić miedzy kogo (1): [król Agis] KIedy ciągnął ná Perſy/ wnet Tácianowie/ Zánieſli mu [...] Figi/ cukry/ rozynki/ przytym ſuche chleby/ On iedno chleb kazał wziąć/ á ine potrzeby/ Rozrzućił miedzy draby RejZwierz 38v.

Przen [co czym] (1):
Przysłowie: TV pátrz iáką ſowitą/ lichwę s tego mamy/ Garſcią kęs rozrzućiwſzy/ korcem odbieramy. RejZwierz 138v.
α. Zwierzętom na pożarcie (o niepogrzebanych zwłokach) (2):

rozrzucić czemu (1): Potym rychło Zyſzká vmarł/ teſtament vcżynił/ [...] ćiáło iego áby pſom/ wilkom/ ptakom rozrzućili. BielKron 327.

rozrzucić dla czego (1): Twoich Pánie ſług/ ćiáłá nie grzebione/ [...] A tych/ ktorzy ſię tobie poświęćili/ Dla rożnych beſtyi/ cżłonki rozrzućili. GrabowSet T4v.

2. Zburzyć, rozwalić, zniszczyć; dissipare, evellere HistAl; diruere, dispergere PolAnt; collabefacere Mącz; disicere JanStat [w tym: co (19)] (22): Laxo, ampliare, solvere, rozdrzucicz BartBydg 225; Obronę też wyſoką murow twych rozrzući/ á położy ią rowno z źiemią BibRadz Is 25/12, Iudic 6/30; ná ſwitániu pod miáſto przyſtąpili/ párkan w wále rozrzućili/ brony dobeli BielKron 233v; Mącz 180c; Czemużeś iéy [winnicy] płot rozrzućił? KochPs 121; Potym ſię Krol Iágieło z woyſkiem przepráwił przez Stir Rzekę/ [...] z wielką trudnością y vtrátą ſwoich/ bo był Swidrigieł moſt rozrzućił StryjKron 572, 757; [y rzekl yem Iezuſz, Rozrzutczye then koſzczyol [Solvite templum hoc Vulg Ioann 2/19], a ya y trzeczyego dnya wzbudzę RozmyślDomin 6].

rozrzucić komu (1): Niech ſie nád nim mśći Báál iż mu rozrzućił Ołtarz. BibRadz Iudic 6/32.

rozrzucić czym (1): drugie trzy tyſiące zrządził/ aby bili na mury tarany/ a żelaznemi przyprawami rozrzućili. HistAl D3.

W charakterystycznych połączeniach: rozrzucić kościoł, most, mur (2), obronę murow, ołtarz (2), parkan (3), pasieki [= zasieki], płot (2), przybytki; rozrzucić żelaznemi przyprawami.

Zwroty: »z gruntu, z fundamentow, do końca rozrzucić« = funditus dissipare HistAl [szyk zmienny] (3:1:1): Alexander rozgniewal ſie barzo y przykazał mury mieyskie rozrzućić s fundamentow [iussit muros civitatis evelli ab ipsis fundamentis]. HistAl D3v, D5v; BielSat Nv; á prze tę márną niedbáłość záburzoney winnicżki tey/ [...] iákoż nie ma/ ták iáko obiecał/ do końcá rozrzućić płotow iey/ á dáć ią pożrzeć źwirzęciu dzikiemu RejZwierc [193]; BielSjem 37.

»kopce rozrzucić« = zniszczyć znaki graniczne; scopulos disicere JanStat (2): Kto kopcé rozrzući, iáką winą ma bydz karan SarnStat 471, 471.

»na stronę, precz rozrzucić« [szyk zmienny] (2:1): zborzcie Ieruzálem y fundámenty iego/ Rozrzućcie precż á nie żyẃcie w nim cżłowieká żadnego. LubPs dd6; Ieſli proch párkan z gruntu/ ná ſtronę rozrzući/ Tám ſie kázda do dziury/ ku ſzturmowi rzući. BielSat Nv [idem] BielSjem 37.

Szeregi: »rozrzucić i skazić« (1): Ieſli kto kopcé vczynioné álbo iné znáki wczęśći álbo wſzytkié rozrzući/ y gwałtownié ſkáźi [disiecerit, annihilaveritque violenter JanStat 421]: tákowy [...] SarnStat 471.

»zborzyć, rozrzucić« (2): LubPs dd6; Admoenio – Mur zburzicz rozrzuczicz. Calep 25b.

Przen (1): [[o komunistach morawskich] że oni nie chwały Bożej miedzy nami szukali, ale [...] srebra albo złota się od nas spodziewają, do ich ekonomijej dostać, na nas też tu sidło włożyli, w czym im Bóg nie poszczęścił i to tam rozrzuci pewnie, jeśli się nie naprawią TraktKom 331.]
[Zwrot: »kopce rozrzucić«: niekaże Salomon mądry gránic ſtárych Oycowſkich/ ktorymi oni Wiárę ogránicżyli/ przeſtępowáć: á wy ſtareſcie Kopce rozrzućili; nowe vcżynili HerbOdpow Bv. ]
Szereg: »złomić a rozrzucić« (1): Panye [...] zloḿ a roſrzuc przes twoye miloſyerdzye wſſitka nyenawyſc ij wſſitky chitroſcy BierRaj 16.
a. Rozkopać grób (2): Rozrzucę wſzytkę źiemię/ wyrwę to co w grobie/ [...] Tá mogiłá hnet z źiemią będźie porownána/ Gdyż ieſt wieſczkową ſkaźnią ná zburzenié dána. [...] Gdy ſie rozrzući źiemiá [tj. zostanie rozkopany grób]/ tá płákáć przeſtánie. GórnTroas 47.
b. [Pokonać wrogów [czym]: Ty ſam ieſteś krol moy/ y Bog moy: ktory roſkázuieſz wybáwienie Iákobowe. Przez ćię nieprzyiaćioły náſze rogiem rozrućimy [ventilabimus cornu] WujPs 43/6.]
c. [Rozgarnąć na boki:
Zwroty: »ogień rozrucić«: [mówił Pan do Mojżesza:] Powiedz Eleázárowi [...]/ áby pozbierał kádźiedlnice z onego pogorzeliſká/ á ogień y tám y ſám rozrućił [ut … ignem huc illucque dispergat]/ Bo ſą poſwięcone. BibRadz Num 16/37.

»i tam i sam rozrucić«: BibRadz Num 16/37 cf wyżej.]

3. Rozproszyć, rozpędzić po świecie [kogo] (2):

rozrzucić miedzy kogo (1): BibRadz Ez 30/22 cf Szereg.

Zwrot: »na czterzy wiatry rozrzucić« (1): vćiekayćie z ziemie pułnocney/ mowi Iehowá/ bo ná cżterzy wiátry niebieſkie rozrzućiłem was [in quatuor ventos caelorum dispersi vos] BudBib Zach 2/6.
Szereg: »rozrzucić a rozproszyć« (1): ták mowi Pan Bog/ Oto ia oborzę ſię ná Fáráoná Krolá Egiptſkiego/ [...] Y rozrzucę Egipthcyány miedzy narody/ á roſproſzę [dispergere faciam … et ventilabo] ie po ziemiách. BibRadz Ez 30/22.

Synonimy: 2. rozborzyć, rozerwać, rozmiotać, rozpędzić, rozruszyć, rozsypać; 3. rozegnać, rozgonić, rozpędzić, rozproszyć.

Formacje współrdzenne cf RZUCAĆ.

Cf ROZRZUCENIE, ROZRZUCONY

ZCh