[zaloguj się]
[pdf]

ROZMIOTAĆ (37) vb pf

rozmiotać (30), rozmiatać (6), [rozmietać], rozmiotać a. rozmiatać (1) JanNKar; rozmiotać MiechGlab, RejPs, LibLeg, LubPs, Leop (11), RejFig, RejZwierz, BibRadz (5), BielKron (3), RejPos (2), BudBib, PaprPan; rozmiatać WerGośc, WujNT; rozmiotać : rozmiatać SkarŻyw (1:4). [Za postaci wątpliwe uznano formy inf, fut, praet i con z tekstów, w których nie ma zaświadczonej pewnej odmianki lub występują obie pewne odmianki. Formy inf, fut, praet i con, gdzie występuje jedna odmianka pewna, zostały pod nią podciągnięte.]

Pierwsze o oraz oba a jasne; drugie o prawdopodobnie jasne (tak w rozmiotany); w formach fut i imp e jasne.

Fleksja
inf rozmiotać, rozmiatać, rozmi(e)tać
praet
sg pl
1 m rozmiotåłem m pers
2 m rozmiotåłeś m pers
f rozmiotałaś m an
3 m rozmiotå, rozmiatåł, rozmi(e)tał, by był rozmiotåł m pers rozmiotali, rozmiatali
f rozmiotała m an
n subst rozmiotały, rozmiotali
plusq
sg
3 m był rozmiotåł
imperativus
sg pl
1 rozmieczmy
2 rozmiec rozmiećcie
conditionalis
pl
3 m pers by rozmiotali
impersonalis
praet rozmiotåno

inf rozmiotać (1), [rozmiatać, rozmi(e)tać ]. ◊ fut 1 sg rozmiecę (1). ◊ 3 pl rozmiecą (3). ◊ praet 1 sg m rozmiotåłem (1). ◊ 2 sg m rozmiotåłeś (1). f rozmiotałaś (1). ◊ 3 sg m rozmiotåł (9), rozmiatåł (3), [rozmi(e)tał ]. f rozmiotała (2). ◊ 3 pl m pers rozmiotali (5), rozmiatali (2). subst rozmiotały (1), rozmiotali [m; cum sb: rogi Leop Zach 1/21] (1). ◊ imp 2 sg rozmiec (1). ◊ [1 pl rozmieczmy [może od ROZMIEŚĆ].] ◊ 2 pl rozmiećcie (1). ◊ plusq 3 sg m był rozmiotåł (1). ◊ con 3 pl m pers by rozmiotali (2). ◊ [praet 3 sg m by był rozmiotåł.] ◊ impers praet rozmiotåno (1).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI w. (cztery z niżej notowanych przykładów) s.v. rozmieść.

1. Rozrzucić w różne strony; dispergere Vulg, PolAnt; disicere Miech; demoliri, proicere, removere PolAnt; confringere, dissipare Vulg [kogo, co] (21): PAnná w mieſcie iednemu ná pokoy biegáłá/ Gdy go domá nie było/ poſciel rozmiotáłá. RejFig Aa6v; Nie będziećieli ſlucháć głoſu mego/ thedy tho wielkie mnoſthwo/ obroći ſie w namnieyſſe miedzy Narody/ gdzie ia ie rozmiecę Leop Bar 2/29; BibRadz Ex 14/25, 4.Esdr 15/41; Naprzod gdy z kośćiołá ku Ratuſzowi ſzli/ iecháli trzey zá tą proceſsyą ná koniech/ máiąc worki pieniędzy kthore rozmiotáli BielKron 331; SkarŻyw 130; pogáni trapiąc y prześláduiąc Chrześćijány/ Ianá ś. grobu dobyli/ kośći palili/ y popioł ich rozmiátáli. WujNT 60; [RozprKsiędza D5; confringite titulos. oltarze ych roſmyeccze [...] modly ych ſlupiane ſdruſgaycze TomZbrudzBrul Num 33/52].

rozmiotać na co (1): Rozlawſſy okrutnie kreẃ przebránych twoich rozmiotáli ná pokarm ptakom á ſrogiem zwierzętom ćiáłá ich RejPs 118v.

rozmiotać w co (2): yz yeſlybi Chrzesczyansczi panowie Bvdzinya oprawycz a oſſadzycz dobrze niemogly tedibi lepiey abi go samysz sbvrzili roſmiotaly wdvnay. LibLeg 11/13; gdy ſię do ich tłomocżkow rzućili/ nic nienálezli/ iedno kśięgi: ktore zgniewu/ wbłoto y w wodę rozmiátáli. SkarŻyw 530.

rozmiotać po czym [= gdzie] (3): Kádmus onego wężá [Hydrę] zábił/ zęby mu wytłukł y rozmiotał po polu BielKron 48v; IAko pośmiedziało złoto/ zmieniłá ſię bryłá dobra/ rozmiotano kámienie świętynie po rogach wſzech vlic? BudBib Thren 4/1; WerGośc 231; [PaprKoło Q4v (Linde s.v. rozmieść)].

W połączeniach szeregowych (2): SkarŻyw 235; iáko ów, co máiąc kléynot drogi, [...] wpádnie między zbóyce, ludzie okrutnè [...], którzy on kléynot iego, ná nim ſie nieznáiąc, [...] połamią, potłuką, wniwecz obrócą, oſtátek rozmiecą, ąż [!] y ſámègo ledwe żywègo odbieżą. JanNKar Cv.

Zwroty: »ogień rozmiotać« = ignem disicere Miech (2): Tamże [na Żmudzi] gdy przijechał tenże krol Polſki tedy wieżę w ktorey on ogień chowano popalił, ogien rozmiotał y pogaſił MiechGlab [89]; SkarŻyw 21; [Ale gdy Iágeło Krol roſkazał naprzod w Wilnie/ ogień ktory mieli za ſwięty/ [...] w zamku zgáśić y rozmiátáć StryjKron 479 (Linde s.v. rozmieść)].

[»po sztuce rozmietać«: [Jeleń przeor klasztoru gnębił zwierzęta] Oni [zwierzęta] [...] Zbroynie ſię przypráwiwſzy Chćieli go rozśiekáć/ A po ſztuce/ iák złego/ po láſu rozmietáć. PaprKoło Q4v (Linde s.v. rozmieść).]

»rozmiatać i tam i sam« (1): A porwawſzy iednego po drugim/ głowy im zákręćił twarzą ná zad/ rozmiátał po izbie y tám y ſám. WerGośc 231.

a. O ludziach: rozproszyć (4): I zágrzmiał Pan z niebá [...]. wypuśćił ſtrzały ſwoie/ y rozmiothał ie [przeciwników swoich]: gromy rozmnożył/ y zámąćił imi. Leop Ps 17/15.

rozmiotać do kogo (2): Y dał ie pod moc wſſyſtkich Krolow ktorzy ſą około nas/ ná vrągánie/ y ná ſpuſtoſſenie/ y miedzy wſſyſtkimi ludzmi/ do ktorych nas Pan rozmiotał Leop Bar 2/4, Deut 30/3.

rozmiotać miedzy kogo (1):  BibRadz Zach 7/14; [A rozmiecę ćię [miasto splugawione] miedzy narody Leop Ez 22/15].

W porównaniu (1): Rozmiotałem ie iáko wicher miedzy wſzytki narody im nie znaiome BibRadz Zach 7/14.

[W przen: Leop Ez 22/15 cf rozmiotać miedzy kogo.]
b. [Rozwinąć coś zwiniętego, złożonego:
Zwrot: »rozmiatać namioty«: rozmyathacz, postavicz namyothy, Stany rozbicz, Namyoty stanovicz castrametor ReuchlinBartBydg M7.]
2. Zniszczyć; też zabić [kogo, co] (14):
a. Zburzyć; dissipare Vulg, PolAnt; destruere PolAnt (13): LubPs T5v; Rozmiotháli drogi moie/ ſthrzegáli ná mię/ y przemogli/ á nie było ktoby mię był rátował. Leop Iob 30/13, Thren 2/5; A wſzythko woyſko Káldeycżykow [...] rozmiotáli wſzytky mury około Ieruzálem. BibRadz Ier 52/14, 1.Mach 4/45; Y zátrzymał ná ſobie on lud ták niemáły/ Gdy obacżył że iuż moſt wſzytek rozmiotáli. PaprPan Gg2; [Wſtáńćie/ wſtąpmyż w nocy/ á rozmiecżmy domy iego [Jeruzalem]. Leop Ier 6/5; Iáko gdy práktykarze 20 ná zamku przez ptáſtwo wrożyć mieli/ roſkazáli byli Tytuſowi Klaudyuſowi Centymalowi/ áby był dom ſwoy rozmiotał/ ktory miał ná gorze Celiuśie/ bo wyſokość onego domu/ wrożeniu záwadzáłá. CiceroKosz 171 (Linde s.v. rozmieść)].

rozmiotać czym (1): ziemiá wnet zádrżáłá/ Wiátrem z ogniem nápoły mur on rozmiotáłá. RejZwierz 14v.

W połączeniu szeregowym (1): Ołtarze ich rozmiecćie/ ſłupy połamćie/ láſy á gáie ich wypalćie/ Báłwany zdruzgocćie: á imioná i wygładzćie z onych mieśc. Leop Deut 12/3.

W charakterystycznych połączeniach: rozmiotać baszty, [dom], drogi, most, mur, obrony, ołtarz, płoty, tarasy.

Zwrot: »na poły rozmiotać« (1): RejZwierz 14vcf rozmiotać czym.
Szeregi: »roztargać się a rozmiotać« (1): Wiárá ſię Kátholicka roſtárga/ á ołtarze Boże ludżie [!] Beſtyom podobni rozmiecą. SkarŻyw 58.

»rozmiotać i spalić« (1): A gdy przyiechał Káźimierz/ [...] táráſy rozmiothał y ſpalił BielKron 356v.

»rozmiotać a zabić« (1): Przećiwko źiemi tych/ co pánuią wſtąp: á przećiwko obywátelom iey náwiedz/ rozmiec/ á zábiy [Dissipa et interfice] ktore po nich ſą Leop Ier 50/21.

Przen (2): Te ſą rogi ktore rozmiotáli lud Iudſki [haec sunt cornua quae ventilaverunt Iudam] po ſzcżegulnym mężu/ á żaden ſnich niepodnioſl głowy ſwoiey Leop Zach 1/21, Zach 1/19; [Cżás cżynić Iehowo/ rozmiotáli zakon twoy. BudBib Ps 118/126 (Linde)].
b. Rozerwać (1):
Zwrot: »na kęsy rozmiotać« (1): A tu ſie potym vcż/ iż tego grzechu twoiego s ſiebie zetrzeć áni złożyć możeſz żadnemi wymyſły ſwiátá tego/ áni wynaláſki ſwemi/ byś też y ná kęſy dał rozmiotháć ciáło ſwoie. RejPos 169.
3. Roztrwonić (o majątku) [co] (1):

W połączeniu szeregowym (1): ktory [syn marnotrawny] wzyąwſzy dzyał ſwoy od oycá ſwego/ [...] roſproſzył/ roſterał/ rozmiothał bárz[o] prętko ono nędzne nábycie ſwoie/ ták iż potym przyſzedł w táką nędzę RejPos Ooo2v.

*** W dosłownym tłumaczeniu z łac.; przen (1): Wſzákże iednák vznay niepráwość thwoię/ iżeś przećiw Pánu Bogu twemu wykrocżyłá: á rozmiotáłáś drogi twoie [dispersisti vias tuas; Biblia Tysiąclecia: i włóczyłaś się po wszystkich drogach] obcym pod káżdym drzewem gálęźiſtym Leop Ier 3/13.

Synonimy: 1. poborzyć, potargać, potłuc, rozetrzeć, rozproszyć, roztargać; 2. rozerwać, rozruszyć, rozrzucić; 3. rozflarzyć, rozmarhać, rozmarnować, rozproszyć, rozszafować, rozterać, roztrwanić.

Formacje współrdzenne cf MIOTAĆ.

Cf ROZMIETANIE, ROZMIETANY, ROZMIOTANIE, ROZMIOTANY

KO