[zaloguj się]
[pdf]

ROZRUSZYĆ (9) vb pf

rozruszyć (9), [rozdruszyć].

o prawdopodobnie jasne (tak w roz-).

Fleksja
inf rozruszyć
praet
sg pl
1 m rozruszyłem m pers
2 m m pers -scie rozruszyli
3 m rozruszył m pers rozruszyli
f rozruszyła m an
imperativus
pl
2 rozdruszcie
conditionalis
sg
3 m by rozruszył

[inf rozruszyć.] ◊ fut [1 sg rozruszę [zapis: -e].] ◊ 3 sg rozruszy (1). ◊ [2 pl rozruszycie.] ◊ praet 1 sg m rozruszyłem (1). ◊ 3 sg m rozruszył (2). f rozruszyła (1). ◊ 2 pl m pers -scie rozruszyli (1). ◊ 3 pl m pers rozruszyli (1). ◊ [imp 2 pl rozdruszcie.] ◊ con 3 sg m by rozruszył (1). ◊ part praet act rozruszywszy (1).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI w. (dwa z niżej notowanych przykładów).

Zniszczyć, naruszyć, zniweczyć; amovere HistAl; destruere, dissolvere, irritare, facere irritum, removere, solvere PolAnt [w tym: co (8)] (9):
a. O rzeczach materialnych (5):

[W połączeniu szeregowym: Potym przyjechało wojsko tureckie i szło nad ziemią naszą, jakoby ją mieli podeptać i zwojować i rozruszyć do końca. ListyPol I ⟨1541⟩/176.]

Zwrot: »rozruszyć namioty« = zwinąć obóz (1): Wthen cżás Alexander zgromádziwſzy wielkoſć ludu wałecżnego [...]/ á rozruſzywſzy namioty [amotis tentoriis] przyiechał ku rzece ktora rzecżona ieſt Oceanus HistAl E2.
Przen (2): puſczylyſczie. pogani. pyervej wMoldawſka zyemie y roſrvſchily vrota y zlomyly klvcz wſchem ziemiam Chrzeſczyanſkym. LibLeg 11/55v, 11/56.
α. Zburzyć, rozwalić (2): BudBib 4.Reg 23/7; [Bo tho Christus rzekl: roszdrusczczie wy, alye nye ia. [...] Aczi sswiadkowie mowyly, abi gi slyssely mowiacz: Ia rosrusshe koscziol then. SprChęd 53; Wſzákże wyſzek nie rozruſzyli/ ieſzcże lud offiárował y kádził ná wyſzkách. BudBib 3.Reg 22/43 (Linde); Tákemći muśiał z wielką pracą wſzytko záś rozruſzyć co iuż vłożono było BusLic 9].

W przeciwstawieniu: »rozruszyć ... budować« (1): [Chrystus o sobie:] Bo iesli co rozruſzyłem toż záśię buduię [Si enim quae destruxi haec iterum aedifico] BudNT Gal 2/18.

[Przen: BudBib Eph 2/14; Ten (Chriſtus) ieſt pokoy náſz/ ktory vcżynił oboie (to ieſt/ Izraelity y pogány) iednem (albo iednośćią) y średni mur ogrodzenia rozruſzył/ nieprzyiaźń ná ćiele ſwem BudArt L4v.]
b. O rzeczach niematerialnych (4): Lecż ieſli [...] odmowił [mąż] iey tego/ tedy rozruſzył sluby iey/ ktore ná niey BudBib Num 30/8, Is 14/27; Kto cżyni grzech zdiabłá ieſt/ gdyż od pocżątku diabeł grzeſzy. Ná to ſię z-iáwił ſyn Boży/ áby rozruſzył ſpráwy diabelſkie. BudNT 1.Ioann 3/8.
Zwrot: »rozruszyć przymierze« = foedus facere irritum PolAnt [szyk zmienny] (1): [mówi Bóg:] ktory nie obrzeże ćiáłá napłetku ſwego/ wygłádzona będzie duſzá oná z ludzi ſwych/ (bo) przymierze moie rozruſzyłá. BudBib Gen 17/14; [GrzegŻarnPos 1582 674v (Linde)].

Synonimy: a.α. rozborzyć, rozmiotać, rozrzucić.

Formacje współrdzenne cf RUSZAĆ.

Cf ROZRUSZENIE, ROZRUSZONY

ZCh, SBu