[zaloguj się]
[pdf]

ODGANIAĆ (75) vb impf

o oraz drugie a jasne. ◊ W inf -ga- (12), -gå- (1) BielKron. ◊ W pozostałych formach -gå- (57), -ga- ArtKanc (2).

Fleksja
inf odganiać
indicativus
praes
sg pl
1 odgåniåm odgåniåmy
2 odgåniåsz odgåniåcie
3 odgåniå odgåniają
praet
sg
3 m odgåniåł
f odgåniała
fut
sg
3 m odganiać będzie
imperativus
sg pl
2 odgåniåj odgåniåjcie
conditionalis
sg pl
1 m m pers bychmy odgåniali
3 m m pers by odgåniali
n by odgåniało subst by odgåniały

inf odganiać (12). ◊ praes 1 sg odgåniåm (8). ◊ 2 sg odgåniåsz (1). ◊ 3 sg odgåniå (21). ◊ 1 pl odgåniåmy (2). ◊ 2 pl odgåniåcie (1). ◊ 3 pl odgåniają (6). ◊ praet 3 sg m odgåniåł (8). f odgåniała (1). ◊ fut 3 sg m odganiać będzie (1). ◊ imp 2 sg odgåniåj (2). ◊ 2 pl odgåniåjcie (1). ◊ con 3 sg n by odgåniało (1). ◊ 1 pl m pers bychmy odgåniali (1). ◊ 3 pl m pers by odgåniali (3). subst by odgåniały (1). ◊ pass praes 3 sg odgånia się (1). ◊ part praes act odgåniając (4).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.

1. Siłą lub groźbą zmuszać do opuszczenia jakiegoś miejsca; abigere Vulg, PolAnt, Cn; propulsare Mącz, Modrz; depellere Mącz, Cn; abarcere, amovere, repulsare Mącz; fugare, pellere, protelare, reicere, repellere Cn [w tym: kogo (18), co (żywotne) (16)] (40): Dopuſzczáicie dźiátkám przychodźić ku mnie i nie odgániáicie ich MurzNT Luc 18/16; Leop Gen 15/11; Tedy ſie zlećiáło ſtádo ptakow do ſćierwow/ á Abram odganiał ie. BibRadz Gen 15/11; Propulso, Wyrzucam/ Odganiam/ Zaſtráſzam. Mącz 327c, 14c, 234b, 287b, c; RejZwierc 189; Calep 912a; LatHar 251.

W przeciwstawieniu: »odganiać ... naganiać« (1): Tenże odgania, co więc nágania; y tenże Zákázuie co rádzi. CiekPotr 53.

Zwrot: »duchy nieczyste odganiać« [w tym: czym (2)] [szyk zmienny] (3): Rozmáite Bogi Papieznicy maią/ ktoremi Duchy nietzyſte odganiaią. KrowObr 96v marg, 96, Vu.
Przen (16):

odganiać od kogo (3), od czego (2): WujJud 18; niechcemy o tych znákách ták śćiſło á ſkąpie rozumieć/ żebyſmy od kośćioła odgániáć mieli y poſędzáć tákowe/ [...] w ktorych wiárá y miłość powinna oſtydłá WujJudConf 137v; SkarKaz 488a. Cf »od siebie odganiać«.

odganiać czym (3): Lecż poſtámi y przekładánim ſrogich mąk piekielnych [...] tákie myſli odganiał SkarŻyw 56; NiemObr 151; SkarKaz 488a.

W porównaniu (1): [Król] Kácerze iáko dźikie źwierze [...] od niey [winnicy Pańskiej] odgániáć/ y káráć ma WujJud 18.

Zwroty: »precz odganiać« (1): O wſzechmogący Boże náſz Pergrubiuſie/ ty precz Zimę przykrą odganiaſz StryjKron 160.

»od siebie odganiać« (2): NiemObr 151; ábowiem męſtwo bez mądrośći y ſpráwiedliwośći vpor ieſt/ á zgołá/ okrucieńſtwo/ ktore wſzytkę ludzkość od ſiebie odgania. Phil D2.

Szeregi: »płoszać i odganiać« (1): Przyſzedł wielki w ćiele ludzkim ná nie [złe duchy] woiownik: ktory ie mocą ſwoią płoſzał/ y od ludzi odganiał SkarKaz 488a.

»sprzeciwiać się i odganiać« (1): [Lucyperowi] ſię wedle możnośći náſzey ſprzećiwiamy/ y wiárą ſtátecżną/ zá pomocą Bożą/ od śiebie odganiamy. NiemObr 151.

a) O wilkach w owczarni Pańskiej [w tym: od kogo (1), od czego (6)] (7): KrowObr 4; RejZwierc 130v; Nie Tyránnowieć to/ ále práwi Páſterze/ ktorzy błędom zábiegáć/ y wilki od owcżárniey Chryſtuſowey odgániáć powinni. WujJud 181; RejPosRozpr c2; SkarŻyw 373; Oná [ojczyzna] ſię [...] ſrogim heretykom odeymuie/ y wilki te iádowite iáko może od was odgania SkarKazSej 666a.

W porównaniu (1): A gdźieby więc ktory był vporny/ á niepoſłuſzny nápominániu poſpolitemu/ tákiego z vrzędu zrzucamy/ y od owcżárniey Páńſkiey iáko Wilká odganiamy. WujJudConf 157.

b) O Bogu: nie obdarzać łaską (2): Izali ná wieki odgániáć będzie Pan? áza nie przjcżyni życżyć ieſzcże? BudBib Ps 76/7 [8].
Zwrot: »od [swej] twarzy odganiać« (1): Proſzę/ o Pánie/ proſzę/ od twey twarzy Mnie nie odganiay GrabowSet Tv.
a. Odpędzać zbrojnie z jakiegoś terytorium, odpierać; reprimere Modrz; profligare Calep (7): á ſtoſy pirwſze nieprzyiaćielſkie/ [...] ábo ná ſobie trzymáli/ ábo ie odganiáli. ModrzBaz 103v; Calep 855b.

odganiać od czego kim, czym (1): ábychmy káżdego nieprzyiaćielá Koronnego/ bądź práwicámi ſwymi/ [...] bądź żołnierzmi zá Pobor/ od gránic odganiáli VotSzl C3v.

Zwrot: »odganiać nieprzyjaciela« [szyk zmienny] (2): Potym nowy prorok zátrąbił/ áby ſie wſzytcy do zboru zeſzli we zbroi/ odganiáć nieprzyiaćielá BielKron 214v; VotSzl C3v.
Przen (3):

W połączeniach szeregowych (2): Ták w ſzkołách dzyeći vcżą ſie tego áby vmyáły z nyeprziyacyoły rodzáyu ludzkyego woyowáć/ tłumić/ á odgányáć. GliczKsiąż K8v; CzechRozm 240v.

Zwroty: »nieprzyjaciele odganiać« (2): CzechRozm 240v; [Św. Duchu] Nieprzyiaćiele náſze odgániay/ á w ſercá náſze ſwoy pokoy day ArtKanc H7. [Cf też 2. »odganiać nieprzyjaciela« KrowObr 103v.]

»od siebie odganiać« (1): [żołnierze chrystyjańscy] máią [...] mężnie woiowáć: cżęśćią ſie broniąc nieprzyaćielom ſwym / cżęśćią ie bijąc/ morduiąc/ ábo też ácż nic pod cżás od ſiebie ie odganiáiąc CzechRozm 240v.

b. Mieć właściwości odpędzania (2):
Zwrot: »diabły odganiać« (2): To drzewo wrzody vzdrawia/ niemocy/ y Dyabły odgania KrowObr 172v, 174v.
2. Sprawiać, aby ktoś nie doświadczał czegoś złego, chronić lub uwalniać od czegoś; leczyć; propulsare, repellere Modrz [w tym: kogo (2), co (24)] (30): Ten kamień dijabelſtwu y cżarom ſie przeciwi/ węże odgania FalZioł IV 53d; KrowObr 100; Gorączkę lepák Czwartégo dniá [...] ták odganiáć trzebá SienLek 141v, 138v marg; ModrzBaz 117; widziſz co ſpráwuie poſt: niemocy lecży: fluxy wyſuſza: dyabły odpędza: złe myśli odgania SkarŻyw 393; To moie [dzieci]/ ktore nád nędzą ludzką boleią/ á wnet ią odganiáią ieſli mogą. SkarKaz 278b, 515b; SkarKazSej 665a marg.

odganiać od kogo (2): A ty/ o Krolu/ to cżynić maſz: krzywdy y niebeſpiecżeńſtwá od ludu twego odgániáć ModrzBaz 109, 14v.

odganiać z kogo (1): Ewánielia poſelſtwo miłośći/ oznáymuie narodom ku wielkiey rádośći/ bo nią wſzelkie wątpienie z ſwych ludźi odgania ArtKanc N15.

odganiać czym (5): KrowObr 103v; SienLek 74v; Święconą wodą cżáry odganiał S. Mákáryus. SkarŻyw 35 marg; ArtKanc N15; SkarKazSej 665a.

W charakterystycznych połączeniach: odganiać błyskania, burzącego anjoła, chmury, czary, febry, gorączkę, grady, krzywdy (3), miecze, nędzę(-e) (3), niebezpieczności (niebezpieczeństwa) (2), ognie, park, powietrze, wątpienie, węże, zimnicę, złe myśli; odganiać od ludu (od ludzi) (2); odganiać dźwiękiem, lekarstwem, miłosierdziem, staraniem, święconą wodą.

Zwrot: »odganiać nieprzyjaciela« (1): w ktorymeś to piſmie Swiętym wytzythał? Iż Zwon vtzárowány/ dzwiękiem ſwoim odgania nieprzyiaćiele duſzne y ćieleſne KrowObr 103v.
a. Mieć właściwości chronienia, leczenia (14) : FalZioł IV 49a; áleśćie vkazáli/ wodę/ ſol/ iákoby ty rzetzy odganiáły chytrośći Dyabelſkie KrowObr 74, 74; iuchá w ktorey wrzał Izop y polna miętká/ [...] bárzo dycháwicę odgania SienLek 85v; Dęmbowey Iemioły proch/ w pićiu brány/ odgania ſtrzekánie z Boku SienLek 87v, 50v, 57 marg, 57 żp, 60, 68 marg, 141v.

odganiać od czego (2): to lekarſtwo wſzythek iad od Sercza odgania FalZioł V 62v; ModrzBaz 70v.

W przeciwstawieniu: »odganiać ... przywodzić« (1): á kto rad takiego lekárſtwá vżywa/ coby od wątroby gorącość odganiáło/ á do żołądka źimno przywodźiło? ModrzBaz 70v.

W charakterystycznych połączeniach: odganiać bol głowny, chytrości diabelskie (2), czwartaczkę, dychawicę, gorącość, jaj sen (prożny, straszliwy) (2), strzekanie w boku, świerzbienie; odganiać od serca, od wątroby.

Zwrot: »niemoc odganiać« (1): ieſli też ćień Swiętych [...] y nie odganiał/ y zdrowie przywracał/ ktoż będźie śmiał tego przeć/ iż Pan Bog [...] tyż cudá dziwnym obycżáiem ſpráwuie? KuczbKat 275.
3. [Nie dopuszczać, uniemożliwiać, pozbawiać [kogo od czego]: bo Sędźiowie Świeccy (według Duchownego práwá) powinni od Sądu klęte odgániáć SzczerbSpecSax 178 (Linde).]
4. Oddzielać zanieczyszczenia [od czego; w tym: co (2)] (3): z tą [nitrzyną] ieſt trzećia [rzecz] ſłoność [tj. sól]/ ktora ſye nitrzyny vſtáwnie dźierży/ y niełatwie ſye od niéy odgania SienLek Vuu4; A przetho iáko ogień ten widomy/ odgania od złotá plugáwość/ [...] ták ten ogień nie widomy/ á ſwięty/ ſproſnośći duſzne [...] wypala y gubi GórnDworz Mm5v; Oczko 9; [Tegoż cżáſu vmárł bogáty Kupiec w Krákowie/ Turza: ktory naprzod iął odganiáć ſrebro od ołowu przez miedź BielKron 1597 512 (Linde)].
5. W przekładzie Biblii: Gorszyć (1): odganiaćie lud Iehowin [facientes transgredi; cf Biblia Tysiąclecia: gorszycie lud Jahwe]. BudBib 1.Reg 2/24.
*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Repello – wząd odpędzam, odpycham, odganiam. Calep 912a.

Synonimy: odpądzać; 1. odbijać, odgramiać, odpłaszać, odrażać; 2. oddalać; a. leczyć, odejmować, uśmierzać; 3. oddalać, oddzielać, odłęczać.

Formacje współrdzenne cf GNAĆ.

Cf [ODGANIAJĄCY], [ODGANIANIE]

LWil