Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: ODRAZIĆ SIĘ

Następne hasło: ODRAŻAĆ SIĘ »

ODRAŻAĆ (16) vb impf

o jasne. ◊ W inf -rå- (I) PowodPr, -ra- (1) CzechRozm. ◊ W pozostałych formach -rå- (11), -ra- (1); -rå- : -ra- Mącz (2:1). ◊ Drugie a jasne.

Fleksja

indicativus
inf	odråżać
praes
	sg
1	odråżåm
3	odråżå

praet
	pl
2	m pers	-ście odråżali

imperativus
	sg
2	odråżåj

conditionalis
	sg		pl
1	m		m pers	bysmy odråżali
3	m	by odråżåł	m pers
3	f	by odråżała	m an

inf odråżać (2). ◊ praes 1 sg odråżåm (2). ◊ 3 sg odråżå (5). ◊ praet 2 pl m pers -ście odråżali (1). ◊ imp 2 sg odråżåj (2). ◊ con 3 sg m by odråżåł (1). f by odråżała (1). ◊ 1 pl m pers bysmy odråżali (1). ◊ part praes act odråżając (1).

Si stp brak, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w. s.v. odrazić.

Znaczenia

1. Uderzeniem kierować w inną stronę przedmiot wymierzony w siebie, odrzucać (1)
2. Powodować brak kontaktu: odpędzać, odpychać lub nie dopuszczać do zbliżenia (15)
- Przen (12)
  - a) Oddalać od Boga (3)
  - b) Zrażać, zniechęcać (4)
  - c) Usuwać, likwidować (3)
- a. Uniemożliwiać korzystanie, uniedostępniać (1)

1. Uderzeniem kierować w inną stronę przedmiot wymierzony w siebie, odrzucać (1): Repercutio, Odbiyám/ Odráżam. Mącz 339c.

2. Powodować brak kontaktu: odpędzać, odpychać lub nie dopuszczać do zbliżenia; dispergere foras PolAnt; restringere Mącz; abalienare, alienare, disiungere, alienationem et disiunctionem facere, tardare Cn (15):

odrażać kogo kim (1): ludźie vbogie vćiśnione/ [...] ktorzy ſobie rády dáć nie mogą/ naprzód odpráwić, á nie Bogacżámi ich odrażáć [tj. najpierw załatwiać sprawy bogaczy]. PowodPr 67.

W przeciwstawieniu: »odrażać ... pociągać« (1): ćicho y vbogo y łáſkáwo przyſzedł: nikogoż od śiebie nie odrażáiąc/ ále wſzytkich poćiągáiąc/ wſzytkim dobrze czyniąc. SkarKaz 488a.

Zwrot: »od siebie odrażać [kogo]« (1): SkarKaz 488a cf W przeciwstawieniu.

Przen (12):

Zwrot: »od siebie odrażać [kogo czym]« (2): BibRadz Ez 34/21; iáko go [szatana] też miecżem ſłowá Bożego od ſiebie odráżáć wierni máią. CzechRozm 240v.

a) Oddalać od Boga [kogo od czego] (3): rátuiąc go [dzieciątko] mocą ſwoią/ żeby im Szátan więcey nie władną/ áni go od łáſki Bożej grzech odrażał KarnNap C2; SkarKaz 312b.

Zwrot: »gwałtem odrażać« (1): Acż rozumiem po cżęśći/ co ktemu przekaża/ A od tych ſwiętych rzecży/ gwałtem nas odraża. RejWiz 180.

b) Zrażać, zniechęcać [w tym: kogo od kogo (3)] (4): (nagł) Młodość. (–) Miły miſtrzu obácż ſie/ przeſtań ſwey ſrogośći/ Nie odrażay od ludzi mnię wdzyęcżney młodości BielKom E3, D2v; Mącz 422a; odraża od ciebie Powinne twoie, że ſię niechcą znáć do ćiebie CiekPotr 18.

c) Usuwać, likwidować [co] (3): Lekarzſtwo odrażaiącze ieſt, Ktore odraża gorączoſć/ albo też zimno/ albo wilkoſć, albo puchlinę. FalZioł V 96; Restringit nauseam haec herba, Odraża/ odbiya przikrość. Mącz 422b.

odrażać skąd (1): ROſchodnikowa wodka ieſt wielkiey zimnoſci [...]/ odraża ogień z mieſtcza zapalonego FalZioł II 11c.

a. Uniemożliwiać korzystanie, uniedostępniać [od czego czym] (1): A ieſliby która z tych ſtron ſtráchem álbo gwałtem iákim od onégo widzenia odrażáłá, álbo ſtronę náchodźiłá nie vczćiwémi ſłowy [...]: tedy [...] SarnStat 1285.

Formacje współrdzenne cf PRZYRAZIĆ.

Cf ODRAŻAJĄCY

MP, RS