Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PRZEGALAĆ

Następne hasło: 2. PRZEGANIAĆ »

1. PRZEGANIAĆ (9) vb impf

e jasne; inf z tekstów nieoznaczających å; w formach osobowych -gån- (1) SarnStat, -gan- (1) Mącz; drugie a prawdopodobnie jasne (tak w -ać).

Fleksja

indicativus
inf	przegåniać
praes
	sg	pl
1	przegåniåm	przegåniåmy
3		przegåniają

praet
	sg
3	m	przegåniåł

conditionalis
	pl
3	m pers	by przegåniali

inf przegåniać (2). ◊ praes 1 sg przegåniåm (1). ◊ 1 pl przegåniåmy (1). ◊ 3 pl przegåniają (3). ◊ [praet 3 sg m przegåniåł.] ◊ con 3 pl m pers by przegåniali (2). ◊ [part praes act przegåniając.]

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII w. (z Cn).

Znaczenia

1. Goniąc, popędzając zmuszać do przemieszczania się na pewnym terenie (8)
- a. Gonić, pędzić zwierzęta domowe na drugą stronę (8)
2. [Zmuszać do odejścia skądś, wyganiać, pozbywać się jako czegoś niepożądanego, niepotrzebnego]
- [Przen: Odrzucać, nie brać pod uwagę]
- a. [O wodzie: wylewać]
3. Przebiegać na inne miejsce (1)

1. Goniąc, popędzając zmuszać do przemieszczania się na pewnym terenie (8):

[Zwrot: »[czym kogo] i tam i sam przeganiać«: bo kázdy z nich [królów] chćiał oblicżnie ſam w tey bitwie być: gdźie ſie też káżdy z nich ták Rycerſko potykał/ á zwłaſzcżá ſam Krol Fráncuſki [...]. Niemniey Othon Ceſarz Rzymſki/ ktory drzewem ſwym woyſko Pogáńſkie y tám y ſám przeganiał. HistOtton 80v.]

a. Gonić, pędzić zwierzęta domowe na drugą stronę; propellere JanStat; agere Cn [co (żywotne)] (8): y przikazalysmi yvsch wſitkim poddanim naſchim, ſkoro ſye dowiedzą o pewnich granyczach abi zadni nieſmial any owyecz przeganiacz any ynschich szkod zadnich czinicz przes woley waſchey przyacziela mego. LibLeg 10/68v.

przeganiać przez co (5): ony powiedziely yz the zyemie na ktorich owcze nasche chadzayą ſą kv zamkv oczakowſkiemv a ſdrugiey ſtroni ktorey owcze przeganiami przes Turle rzekę thi/ ziemie ſą kv woyewodztwv Valaſkiemv LibLeg 11/18v; yz on [król polski] kv kv [!] nam nyeyeden krocz przyſſilal ſkarzacz sye na poddanich naschich zamkow naſchich [...] yz ony przeganyayą owcze swoye y bidlo przes rzeke Turlę przes granycze LibLeg 11/19v, 11/18, 20, 22v.

[przeganiać skąd: które [miasta] za wolnościami bydła z jarmarków przez dawania myta przeganiają. LustrRus II 158.]

przeganiać dokąd (2): roſkazalysmi tich wſitkich karacz ktorzi bi sye koli nad roſkazanie nasche przewozicz abo przeprawowacz chcziely tam na one strone a ktorzibi smiely owcze swe [...] na ziemie panstwa waschego przeganiacz otichesmi sie pylnie pitaly LibLeg 10/68; zá prośbą wſzyſtkich ſtanów onę vſtáwę/ zá którą winá zkrádźienia Rzeczypoſpolitéy bywáłá ſkázowána ná té/ którzyby [...] ſwowolnie przez zápłácenia Mytá Woły zá gránice przeganiáli: tę tedy vſtáwę znośimy SarnStat [1239].

2. [Zmuszać do odejścia skądś, wyganiać, pozbywać się jako czegoś niepożądanego, niepotrzebnego:

Przen: Odrzucać, nie brać pod uwagę [co]: Przeganiając konstytucyje o ludziach zasłużonych, co zawadą do wszyćkiego, proszą, aby K.J.M. nalazł obyczaj, jakoby in genere wszyscy i każdy stan od najwiętszego aż do najmniejszego [opatrzon był] Diar 1566 34.

a. O wodzie: wylewać [co z czego]: A też już tej stoli wiele zawaliło z przodku i we środku i z tego wielkiego szybu 2 dni całe na każdy tydzień wodę przeganiają. LustrKrak II 121.]

3. Przebiegać na inne miejsce (1): Pervado, Przechodzę/ przebiegam/ przegániam/ álbo áż do czego dochodzę/ idem quod invado. Mącz 473a.

Synonimy: 1. pędzić; 3. przebiegać, przemierzać.

Formacje współrdzenne cf GNAĆ.