Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: BIEŻĄC

Następne hasło: BIEŻĄCZKA »

BIEŻĄCY (40) part praes act

bieżący (36), bieżąc (4); bieżąc LibLeg, RejWiz, BielKron, bieżący : bieżąc Leop (1 : 1).

e jasne (w tym 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja

sg
m	N	bieżący	f	N	bieżącå
	G	bieżąc(e)go		G	bieżącéj
	D	bieżąc(e)mu		D
	A	bieżąc(e)go, bieżąc		A	bieżącą, bieżąc
	L	bieżącym		L

pl
G		bieżących
D		bieżącym
A	m pers	bieżącé, bieżąc

sg m N bieżący (10). ◊ G bieżąc(e)go (3). ◊ D bieżąc(e)mu (1). ◊ A bieżąc(e)go (5), bieżąc (2). ◊ L bieżącym (1). ◊ f N bieżącå (3). ◊ G bieżącéj (8). ◊ A bieżącą (1), bieżąc (1). ◊ pl G bieżących (1). ◊ D bieżącym (1). ◊ A m pers bieżącé (2), bieżąc (1); -é (1), -(e) (1).

Sł stp s.v. bieżeć, Cn brak, Linde XVIII w. s.v. biedz.

Znaczenia

1. (O ludziach i zwierzętach) biegnący, szybko idący (11)
2. Uciekający (1)
3. Atakujący, występujący zbrojnie (2)
4. (O pojazdach, zjawiskach fizycznych) poruszający się (2)
- a. (O cieczach) płynący (1)
5. (O granicy) ciągnący się (1)
6. (O czasie i zjawiskach rozwijających się w czasie) upływający, mijający (8)
7. (O pieniądzach) mający ważność, będący w obiegu (11)
8. (W znaczeniu woluntarnym) dążący, pragnący, starający się, zmierzający (2)
*** Bez wystarczającego kontekstu (2)

1. (O ludziach i zwierzętach) biegnący, szybko idący; currens Mącz; procurrens Calep (11): RejWiz 158; Vſlyſſawſſy Atália zgiełk ludu bieżącego weſſlá miedzy tłuſſczą do koſćiołá Páńſkiego Leop 4.Reg 11/12; A gdy go Henrik vyrzał k ſobie bieżąc obłápili ſie BielKron 366; Mącz 73d; HistRzym 119v [2 r.]; Tedym widział iákoby lwá prętko bieżącego BudBib 4.Esdr 11/37; ModrzBaz 142v; Calep 853a.

bieżący za kim: y vyrzał Náhámán [pachołka] bieżącego zá ſobą/ y wyſkocżył z wozá (żeby) go ſpotkáć/ y rzekł/ cży dobrze? BudBib 4.Reg 5/21.

W przen (1): Ani nam [aby grzechy nie mogły] być ná przekázie bieżącym do niebá tą drogą ktorą nam Pan Chriſtus [...] vtorował. CzechRozm 260v.

2. Uciekający (1): a pogany nas wydziely byezacz od ych ſtrachv pomoczi nyemayacz od Chrzesczyan LibLeg 11/55v.

3. Atakujący, występujący zbrojnie (2):

Wyrażenie: »oślep bieżący« (2): w ktorym ſzturmie [...] tákie męſtwo Polſkié było/ że Hetman/ gárdłem y poczćiwośćią wielé Zacnych Mężow/ od dźiury Zámkowéy ośleṕ ná ſtrzelbę Zamkową bieżącé/ odgrażał. OrzQuin Rv; ModrzBaz 62v.

4. (O pojazdach, zjawiskach fizycznych) poruszający się (2): á głos ſkrzydeł ich iáko głos wozow wielu koni bieżących [vox curruum equorum multorum currentium] ná woynę. WujNT Apoc 9/9.

a. (O cieczach) płynący (1): widząc płynącą krew ſtrumieniámi ná ziemię/ v rzecżkámy po ziemi bieżącą SkarŻyw 41.

5. (O granicy) ciągnący się; conscendens Vulg (1): I mieli gránicę ku pułnocy od Iordanu: idąc wedle boku Hierycho ſthrony pułnocney/ á ſtámtąd bieżąc ku zachodu ná gorzyſte mieſcá Leop Ios 18/12.

6. (O czasie i zjawiskach rozwijających się w czasie) upływający, mijający (8):

Wyrażenia: »ku kresowi bieżący«: w ſpráwy świátá tego prętko ku kreſowi bieżącego/ á práwie ſię iuż końcżącego CzechEpPOrz **2.

»rok bieżący« (7): Widziſz też iż cżás twoy podobien ieſt ku rokowi wedle przyrodzenia bieżącemu. RejZwierc 136, B2, 136 [2 r.], 172, Aaa3v, Bbb3.

7. (O pieniądzach) mający ważność, będący w obiegu (11):

Wyrażenie: »moneta bieżąca« (11): iż od tego czáſu w przerzeczonych źiemiách Krákowſkiéy/ Sędomiérzkiéy nie inna/ iedno bieżąca y poſpolita w Króleſtwie monetá zá tákowé podatki nam ma bydź wyćiągána. SarnStat 407; tylko przeſtáiemy ná dwu groſzách Monety zwyczaynéy Polſkiéy/ w Króleſtwie Polſkim poſpolićie bieżącéy. SarnStat 892, 350, 351, 405, 451, 928 (11).

W charakterystycznym połączeniu: pospolicie bieżący (4).

8. (W znaczeniu woluntarnym) dążący, pragnący, starający się, zmierzający; currens Vulg (2): A przetoż nie należy ná chcącym/ áni bieżącym; ále ná Bogu ſię zmiłuiącym. WujNT Rom 9/16, s. 556.

*** Bez wystarczającego kontekstu (2): Cursorius, Bieżący. Mącz 74a; Currens ‒ Biezący. Calep 280a.

Synonimy: 4.a. bystry, ciekący.

Cf BIEŻEĆ

ZZie