[zaloguj się]
[pdf]

PŁYNĄĆ (559) vb impf

Fleksja
inf płynąć
indicativus
praes
sg pl
1 płynę płyniemy, płyni(e)m
2 płyniesz płyniecie
3 płynie płyną
praet
sg pl
1 m -m płynął m pers płynęliśmy
2 m płynąłeś m pers
3 m płynął m pers płynęli
f płynęła m an płynęli
n płynęło subst płynęły
fut
sg pl
3 n płynąć będzie subst będą płynąć
imperativus
sg pl du
1 płyńwa
2 płyń płyńcie
3 niech, niechaj płynie niech płyną
conditionalis
sg pl
1 m bym płynął m pers
2 n subst byście płynęły
3 m by płynął m pers by płynęli
f by płynęła m an
n by płynęło subst by płynęły

inf płynąć (60). ◊ praes 1 sg płynę (22). ◊ 2 sg płyniesz (8). ◊ 3 sg płynie (203). ◊ 1 pl płyniemy (3) RejWiz, BielKron, GosłCast, płyni(e)m (2) GórnDworz, KlonFlis; -emy (1), -(e)my (2). ◊ 2 pl płyniecie (1). ◊ 3 pl płyną (84). ◊ praet 1 sg m -m płynął (1). ◊ 2 sg m płynąłeś (1). ◊ 3 sg m płynął (26). f płynęła (28). n płynęło (5). ◊ 1 pl m pers płynęliśmy (5). ◊ 3 pl m pers płynęli (12). m an (cum N: małpież z żółwiem) płynęli (1). subst płynęły (20). ◊ fut 3 sg n płynąć będzie (1). ◊ 3 pl subst będą płynąć (1). ◊ imp 2 sg płyń (8). ◊ 3 sg niech, niechaj płynie (2). ◊ 2 pl płyńcie (1). ◊ 3 pl niech płyną (2). ◊ 1 du płyńwa (1) RejZwierz 117v. ◊ con 1 sg m bym płynął (1). ◊ 3 sg m by płynął (2). f by płynęła (4). n by płynęło (7). ◊ 2 pl subst byście płynęły (1). ◊ 3 pl m pers by płynęli (4). subst by płynęły (7). ◊ part praes act płynąc (35).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Lać się, toczyć się; fluere Miech, Vulg, Mącz, Calep, JanStat, Cn; manare Mącz, Modrz, Cn; descendere Vulg, PolAnt; stillare PolAnt, Cn; scatere Mącz, Cn; decurrere HistAl; abire, defluere, egredi, fundi, ire, vadere PolAnt; ferri, innatare Mącz; influere Calag; denatare Calep; distillare, labi, profluere, scatire, scaturire, volvi Cn (245): Mano, Płynę/ Ciekę. Mącz 208b; Corrivor, Weſpołek płynę/ ſpływam/ ſciekam/ zbiegam ſie weſpołek. Mącz 357a, 54a, 131b, 132b; Calag 136b; Praefluo – wprzod płinę. Calep [833]a, 239b, 424b, 842b, 904b, 1022b.

płynąć dokąd (1): Denato – Nadoł płine. Calep 305b.

Fraza: »krew po drogach płynie, strumieniem płynęła« = przelano wiele krwi w walce (1:1): Tatarzy vmowy nie trzymaiącz, werwawſzy ſie na zamek z krzikiem wielkiem wſzitky okrutnie poſiekli, tak iż też krew ſtrumieniem z zamku aż do wiſły płynęła [fluxitque sanguis]. MiechGlab 33; KochPs 119.
a. O wodach bieżących, zwłaszcza rzekach (111): Rhenus citatus fertur, Prętko plinie Rhen. Mącz 53b; Prácowité woły moie/ Wam płyną té chłodné zdroie KochSob 65; Calep 54b; O płáwiácżko Sármácka rzek Polſkich głowo/ Płyń ſwym Lachom bogáto y ná wiek zdrowo. RybGęśli D2v.

płynąć po czym (2): LubPs Yv; Fluvius terrae innatat, Po źiemi płinię [!]. Mącz 248c.

płynąć dokąd w jakim kierunku (22): Ciſa, tą płinącz z Thatrow ku południowi w dunay w pada. MiechGlab 15, 25; RejZwierz 112; á cokolwiek dżdżu ná thy gory pada według ich ſzerokiego rośćiągnienia/ ſpływa álbo do Renu/ álbo do Dunáiu/ co płynie do Renu BielKron 286, 274; BudBib Ios 13/3; KochJez B3; w głębokie morze Krwáwy Niepr płynął KochPieś 15; Sżkárpáwá płynie do KROLEWCA ſobie KlonFlis H, G3v, G4v. Cf »rzeka płynie«, »woda płynie«, »na zad płynąć«.

płynąć skąd [w tym: od czego (1)] (4): MiechGlab 15; Ná práwym brzegu Złotorya leży/ Zburzony zamek/ zá nią Drwięcá bieży/ Miedzy Pruſámi płynąc od Brodnice Cżyni gránice. KlonFlis Gv. Cf »rzeka płynie«, »woda płynie«.

płynąć którędy (11): Ieſt też Cimerius Bosforus/ przez ktory Palus Meotyká w morze Pontſkie płynie BielKron 274; BudBib Ios 13/3; KochJez B2v; Narew y z bráćią/ wnet ſię rozgniewáłá/ A inſzą drogą płynąć ſię wezbráłá. KlonFlis G4v, Gv, G3v. Cf »rzekt płynie«, »płynąć swym torem«.

W porównaniach (4):

~ Jako comparandum (3): Przywroćże nas Pánie náſz z wyęzyenya náſzego/ Iák wody kthore płyną s wſchodu ſłonecżnego LubPs cc5v; SkarJedn 24; SarnStat *3v.

Jako comparatum (1): Ták Nil AEgyptſki/ płynie miedzy groble Vięty/ práwie iák miedzy hołoble. KlonFlis G3v. ~

W charakterystycznych połączeniach: płynąć do portu morskiego (2); płynąć ku morzu (w morze) (4), ku połnocy, ku południu (południowi) (2); płynąć ze wschodu słonecznego, ze wszech stron, na wschod słońca; płynąć inszą drogą, miasta środkiem, środkiem, po suchych miejscach, po ziemi; płynąć bogato, cicho, pięknie (2), prędko, słabo, ustawicznie (2), zdrowo.

Frazy: »krwią rzeki (a. strumienie itp.) płynęły; w rzekach woda krwawa płynęła; w strumieniach krwie płynęły« (5;1;1): Pełne potoki Cyzon wielkość trupow w ſię wzyęły/ A w ſtrumienioch Kádumim obfite krwie płynęły LubPs hhv; Kazał pan/ á w południé noc gęſta wſtáłá/ [...] Krwią zdroie/ krwią płynęły rzéki ſzárłatné KochPs 158, 117; Tegoż Roku w rzekach Sląſkich w Odrze y w Oſie/ przez trzy dni wodá krwáwa płynęłá StryjKron 345, 51, 507, 528.

»rzeka (a. rzeczysko) płynie« [w tym: dokąd (9), skąd (1), którędy (2)] [szyk zmienny] (13): A gotowem morze wypić: Ale bych to pierwey rad miał/ By to moy Sámpierz vdziáłał/ Ktore rzeki w morze płyną/ By obroćił ſtroną inną. BierEz D4v; Erex ieſth riba wielka ktorą zową Wiſza/ ſie rodzi w Dunaiu/ y w inych rzekach ktore płyną do dunaia FalZioł IV 34d; RejZwierz bb2v; Przezwiſko też rzeki trzeciey ieſt Hidekel/ tá płynie ná wſchod ſłońcá [Et nomen fluvii tertii Chidekel: ipse vadit ad Orientem] ku Aſsyryey. BibRadz Gen 2/14; BielKron 9, 79; SkarJedn 24; KochPs 158; Płácże rzeká ſzumnogłośna Meletes krzykliwy Płynąc pod Smyrneńſkie mury KlonŻal B3v; GostGospPon 170; SarnStat 466 [2 r.]; KlonFlis G4.

»wod(k)a (a. zdroj wod) płynie« [w tym: dokąd (1), skąd (1)] [szyk zmienny] (14): LubPs R6, Z6v, cc5v; Pátrz ná tę ćichą wodkę co ták ſłábo płynie/ Iż wnet záſię natychmiaſt ſámá w zyemię ginie. RejWiz 35, 149, 152v; RejZwierz 66v, 130; HistRzym 80v; ROzlicżne ná ſwiecie ſzkody/ Ale ſnadź nawiętſze z wody. Bo tá vſtáwicżnie płynie RejZwierc Av; StryjKron 345; Miluchnym ſobie płyńćie ſzumem wody/ Niech was nie przykrywáią źimné śliſkié lody. PudłFr 67; LatHar 383; SarnStat *3v.

Zwroty: »strumieńmi płynąć« (1): Bo iáko wodá ſtrumieńmi płynąc między ſczépiem drzewá y źiołá ochładza/ [...] tákże ſercá człowiecze/ [...] będąc odwilżoné y ochłodzoné wzroſt biorą więtſzy SarnStat *3v.

»płynąć (swym) torem« (2): ZawJeft 19; Płynie [Wisła] ſwym torem wyżſzey nád rolámi KlonFlis G3v.

»na zad płynąć« (1): Retro fluere amnes nostra vidit aetas, ná zad płynąć. Mącz 354c.

Szereg: »płynąć a nie ustawać« (1): Iákie drzewo/ táka y roſzcżká. Przetoſz Kátolicka náuká/ ſłuſznie do rzeki ktora vſtáwicżnie od wieku płynie/ á nie vſtáie/ przyrownana ieſt w piśmie. SkarJedn 24.
Przen (8): żyłá trzydzieśći y ſześć lat/ y poſzłá ná lepſzy żywot: [...] gdzie rzeki płyną roſkoſzy wſzelákiey SkarŻyw 584.

płynąć w co (1): A ták zewſſąd proſtym gorze Głębokieć łákomſtwo morze A gdzie w co nawięcey płynie Tedy tám narychley ginie RejRozpr E2v.

płynąć środ czego (1): Pośilay ią [Panie, nadzieję moją]/ potokiem/ Oney niebieſkiey dobroći [...] Co/ co dźień/ świeżym ſkokiem/ W ſwoich źrzodłách zácżęty/ Srzod źiołek płynie/ po łące rozpięty. GrabowSet I3.

W porównaniu (1): Bo to [młodość] ieſt wiek ták dziwny/ iż ſie nikt s tey ſpráwy/ Ani ſłuſznie obacży/ áni ſie wypráwi. Iuż tám nie guz áni śmierć ni żadna przygodá/ Ták więc márnie ſwawola płynie iáko wodá. RejWiz 89v.

Fraza: »ziemia, gdzie płynie miod i mleko« = ziemia obfitująca w dobra (1): kto nie teſkni [...] do źiemie oney gdźie płynie miod y mleko/ y rzekami ſię wſzytkie roſkoſzy y ſkárby wylewáią? SkarKaz 550a.
Zwroty: »cicho płynąć« = zachowywać się spokojnie (1): (nagł) Morſki Zegotá. (–) TEn nád wodą tuż mieſzka y Morſkim go zową/ [...] A wodá więc brzegi rwąc/ bárzo ludzyom ſzkodzi/ Ale gdy ćicho płynie/ ná wſzytko ſie godzi. Lecż zda mi ſie iż ten náſz/ ná wſzem ćicho płynie. A pewnie nikomu nic/ dla niego nie zginie. RejZwierz 66v.

»rzekami płynąć« = występować w obfitości (1): Y owſſem tem przykłádem będzie ſie káżdy ſtárał ktokolwiek ſwiádom dobrotliwoſći twoiey/ iż ſobie ziedna czás odpuſſczenia grzechow ſwoich/ á ſnadz potem by rzekámi płynęły wyſtępki iego iemu iuż nic záſzkodzić niemogą. RejPs 46v.

a) Docierać [do kogo] (1): Do walecżnych Iberow/ táſz ſławá płynęłá/ A tám przy świętym krolu w pokoiu ſtánęłá. SapEpit [B2].
α. O rzekach jako elementach topografii: być gdzieś (19): BielKron 307v; Kuméiá z téy ſtrony/ Z drugiéy Lowoći płynął ſtrumień niewśćiągniony. KochJez B3v; SzarzRyt D3.

płynąć gdzie (14): záthkáli wſſyſtkie ſtudnice/ y potok ktory płynął w pośrzodku źiemie Leop 2.Par 32/4; Przy tym Mieiſćie y Zamku płynie zrodło KwiatOpis B2v; StryjKron 742; kędy Mikuliná Cérkieẃ ſtoi/ á pod nię byſtra płynie Dźwiná. KochJez B3, Bv. Cf Frazy.

W charakterystycznych połączeniach: płynąć w tych krainach, przy mieście, około ołtarza, pod pałacem, pod płotem, w pośrzodku ziemie, śrzodkiem gor, na wysokościach niebieskich.

Frazy: »rzeka (a. rzeczysko) płynie« [w tym: gdzie (7)] = decurrit fluvius HistAl; fluit fluvius JanStat [szyk zmienny] (8): MiechGlab **3v; Pod onym páłacem roskoſzna rzeká płynęłá iáſna iáko Kryſtał. HistAl L7; RejWiz 65; rzeká Eufrates [...] tám w tych kráinach płynie. RejAp 81v, 188; HistHel D3; Srzodkiem tego wſzytkiego śrébrna rzéká płynie KochProp 11; SarnStat 466.

»[gdzie] płynie woda« = it aqua PolAnt [szyk zmienny] (3): Ktori wypuſcżaſz zrzodła na pagorkach/ á miedzy ſrzodkiem gor płyną wody WróbŻołt 103/10; LubPs Y5v; BibRadz 3.Reg 18/35.

Szereg: »płynąć i być« (1): A iż rzéki y rzéczyſká z wielkiéy częśći między dźiedźictwy/ y ośiadłośćiámi/ wśiámi/ płyną y ſą [fluunt et habentur JanStat 419]: [...] tákowa rzéká álbo potoczek ma bydź zá gránice miáná SarnStat 466.
β. Wypływać, wyciekać (28): Scates, Plinę/ wymietam ſię/ wyskákuyę. Mącz 371a.

płynąć skąd [w tym: z czego (18)] (21): Ciſa rzeka z tatar [lege: z Tatr] płynie. MiechGlab *7; RejPs 114v, 115; Weźrzeć ná wſzytkę zyemię y co ná niey bywa/ [...] Y iáko ony rzeki ktore z Ráiu płyną/ Dziwnemi odnogámi záſię w morzu giną. RejWiz 45, 34, 149v; I płynęłá rzeká z Eden dla odwilżánia ſádu BibRadz Gen 2/10, Deut 9/22, Esth 10/6; BielKron 292; GórnDworz Ii3; ále iż dufáli [Żydzi] ktemu opátrznośći Páńſkiey/ tedy im wody s ſuchych ſkał płynęły RejPos 257, 56, 218v; RejZwierc 204; BudBib Iob 14/11; Oczko 1, 4v; Kóniów zdróy/ y dźiś zowią: ten z kámieniá płynie KochPhaen 9; KochMRot C2v; GrabowSet K4v.

W porównaniu (1): A iák z krynice/ co w káżdey godźinie Wypuſzcża potok żywy/ Przeyźrzyſtym źrzodłem płynie; [...] Ták też z mych ocżu/ przez iágody/ ſkoki/ Iáſne w ſwoiey właſnośći/ Máią hoyne potoki GrabowSet K4v.

W charakterystycznych połączeniach: płynąć z czeluści osłowej, z gory (3), z kamienia, z krynice, z morza, z raju, z skały (4), z stoku, z Tatr.

Przen (6): ty Pánie (proſzę) zmiłuy ſię/ kthorego miłośierdźia źrzodło płynąć nigdy nie przeſtawa. LatHar 207.

płynąć skąd [w tym: z czego (3), od kogo, od czego (2)] (5): Sławny REY/ [...] Przyrodzonym dowćipem wielkiey ſławy doſtał/ [...] Wodzá żadnego nie miał/ á trefil [!] do ſkáły/ Z ktorey płyną ſtrumienie nieſkończoney chwały. Prot E; RejAp 104, 133; BudBib Dan 7/10; Bo nie ſą [Arianie i inni heretycy] zrzodłámi/ ktoreby vſtáwicznym naſtępkiem płynęły od Páná Chriſtuſá y Apoſtołow iego: ále káłużámi/ ktore w ſobie długo wody/ choćia błotney zádzierżeć nie mogą. WujNT 417.

W porównaniu (1): s prawdziwych á wiernych ſzáfárzow prawdy Bożey sſtáli ſie fáłſzerze/ [...] sfáłſzowawſzy wierną á ſzcżyrą ſtudniczę Páńſką/ s ktorey płynęły iáko z obfitego wzdroiu ony nieomylne wody ſwięta prawdá iego. RejAp 133.

Szereg: »płynąć a wychodzić« (1): Rzeka też ogniſta płynęła á wychodzilá od oblicża iego. BudBib Dan 7/10.
b. O morzu: falować (2): Zefir ná ćichym morzu podnośi báłwány/ [...] któré póki czuią Láſkáwy wiátr/ leniwo naprzód poſtępuią/ Potym zá dużſzym duchem co raz gęſtſzé wſtáią/ A płynąc przećiw ſłońcu dáleko błyſkáią KochProp 14.

W przeciwstawieniu: »płynąć ... stać« (1): Morze nie ſtoi nigdy/ záwżdy płynie KochPieś 49.

c. O deszczu: padać (5):

płynąć z czego (4): Ná ten cżás ſie wzruſzeniem dziwnye zyemiá trząſnęła A z niebieſkich obłokow gwałtem wodá płynęłá. LubPs gg6; Dáley powiedáć Pan racży: Iż będzie im daná moc zámknąć niebo/ áby nic nie płynęło z niego zá cżáſu proroctwá ich. RejAp 91 [idem] 89v; GrabowSet F4v.

płynąć na co (1): Bo gdy ſie tobie zda roſkázeſz płynąć deſſczowy ná oblicznoſć ſuchey ziemie [...] boże náſz. RejPs 97v.

d. O innych płynach: ciec, kapać, spływać (111): źimie meaty źiemné ſą goręczſzé/ gdy źiemiá po wiérzchu zmárzła/ nie ták ich łatwie przepuſzcza/ tedy ſok ón [tj. wody podskórne] ogniem źiemnym bárźiey pobudzony/ hoyniéy płynie Oczko 9.

płynąć do czego (7): Auicenna piſze o nich [o granatach] á zwłaſzcża o kwaſnych iże Kolerę vſmierzaią/ á niedopuſzcża iey płynąć do żołądka FalZioł III 20d, ‡3d, ‡5a, ++b, I 88b, III 27d. Cf »krew płynie«.

płynąć z kogo, z czego (7): Kámienny otok/ ieſt ow muł ktory z kámieniá bruśnégo płynie/ gdy ná nim iakié żelázo bruśią álbo toczą SienLek Y; KochDz 107; GrabowSet S3. Cf Frazy.

płynąć ku czemu (2): bywa bolenie vſzow albo ſzumienie, piſzcżenie: gdi płynie [wilkość] ku błonkam vſznym FalZioł V 8v, 8v.

płynąć na co (7): gdy płynie ona wilkoſć/ ſlona/ oſtra na pierſi/ bywa też Obtulnia/ to ieſt bolenie ocżu FalZioł V 8v, III 33a, V 8v; KochPs 196. Cf Frazy.

płynąć przez co (2): Winá ſobie każe dáć [Midas]: próżna myśl o winie/ Bo z śklenice przez gárdło ſczére złoto płynie. KochDz 107. Cf »krew płynie«.

płynąć w co (3): Też gdi ſoku czebulnego wpuſciſz w vcho [...] tedi [...] wilkoſczi nie dopuſzcża płynąć w vſzy. FalZioł I 27d, III 27d, V 77v.

płynąć czym (1): KochPs 33 cf W przen.

płynąć skąd (3): Też białe Kadzidło ieſt wilkoſci flegmiſtych w głowie wyſuſzaiącze/ y też zaſtanawiaiącze tak iż im niedopuſzcża z głowy na pierſi płinąć FalZioł III 33a; Receptaculum omnium purgamentorum urbis, Mieyſce gdzie wſziſtki niecziſtośći z miaſta pliną. Mącz 36b; Nie ták ieſt wdźięczny oléy bálſámowy Swiéżo wylany ná włos Aronowy: Zkąd wonny płynie áż ná kray bogáty Oſtátniéy ſzáty. KochPs 196.

W porównaniu (1): bodaj tę pomstę poznali Aby za ostrem mieczem swoj mozg tak przelali, Jako to wino płynie KochMon 30.

W charakterystycznych połączeniach: płynie(-ną) muł, nieczystości, nieżyt, olej, sok [= wody podskórne], wilkości (8), wino, włos, złoto; płynąć do dziąsł, do oczu (2), do ust, do zębow, do żołądka (2); płynąć z czoła, z głowy, z kamienia bruśnego, z miasta, z piersi, z śklenice; płynąć ku błonkam usznym, ku oczom; płynąć na kraj szaty, na piersi (2), na podniebienie, na ziemię (3); płynąć przez gardło; płynąć w nos, w oczy, w uszy; płynąć po ciele, po odzieniu, po twarzy; płynąć na dołku macicy; płynąć hojniej, świebodniej, zbytnie; bronić płynąć (3), nie dać, nie dopuszczać (4).

Frazy: »krew płynie« [w tym: do czego (1), z czego (1), komu (1), na co (2), przez co (1), po czym (2)] (9): [Wcisnęli Chrystusowi koronę z ciernia] tak ijż krew/ w ocży w vſta/ w vſſy ij po oblicżu z iego ſwięté glowy obficie ciekla/ aże po iego odzieniu na ziemię plynęla. OpecŻyw 128, 427v; [mdłość i boleść na niewiastę po zlężeniu przychodzi] dla ſubtelnoſci y cienkoſci krwie: ktora niemoże ſie w ciele zoſtać/ ale płynie na dołku maciczy. FalZioł V 27v, I 32d, V 59; BielKron 447v; SienLek 35v, 74; Tám po twarzy naświętſzéy droga kreẃ płynęłá SiebRozmyśl H2v.

»pot płynie« [w tym: z kogo, z czego (3), na co (1), po czym (1)] (5): Też komu ſie ciało zbytnie otworzy tak iż pot zbytnie płynie/ namaż ie rożanym oleykiem zmieſzawſzy gi s prochem cżyrwonych Sandalow FalZioł I [1162]a, I 56c; Iż to potykánie iego [Chrystusa z diabłem w Ogrójcu] ták było ćięſſkie y ſtráſſliwe/ że też krwawy pot zniego na ziemię płynął KrowObr 49v; Gelidus toto corpore manabat sudor, Zymny pot po wſzyſtkim ciele płynął. Mącz 208b; RybGęśli B4.

W przen (4): Włos mi móy wſzyſtek Bálſámem płynie KochPs 33; Zródłá [= łzy] płyną po licu/ á z twarzy déſcz ſpada GórnTroas 63.
Fraza: »płyną szarłatne potoki [=krew]« (1): Niech ſie twey mocży zły Tátárzyn boi/ Niechay Wołoſzyn hárdośći nie ſtroi/ Niech z Moſkwy płyną Szárłatne potoki Koniom po boki. KmitaPsal A2v.
Zwrot: »rzekami płynąć [z czego]« (1): KRynice gorzkich łez/ gdźieśćie zginęły/ Gdy trzeba/ byśćie rzekámi płynęły/ Z nieſzcżęſney głowy GrabowSet S3.
α. Wypływać, wyciekać, wydobywać się (74):

płynąć od czego (2): Ale ieſtli cżuie cięſzkoſć zboleniem małym w prawey ſlabiznie/ znak ieſt iż od wątroby ta ropa płynie FalZioł V 9, V 2.

płynąć u kogo (1): A k themu ieſtli pirwſzego kxięzycza/ albo tego kthorego zapadła niewiaſta: mleko v niey z pierſi naciſnionych płynie/ [...]. Znak ieſt mdłego płodu. FalZioł V 17d.

płynąć z kogo, z czego (51): Też cżoſnek ſtłucżony/ á kto ma roſpadliny na rękach/ albo gdzie indzie/ albo kroſti s ktorych wilkoſczi płyną/ vlecża FalZioł I 5d, V 2, 16, 17d, 38, 58v; BielKom E5; Ráno wſtawſzy drze ocży áno mu zálnęły/ Knáfle wiſzą ná brodzye co z noſá płynęły. RejWiz 31, 166v; BibRadz Lev 15 arg, 15/2, 7, I 283d marg; BielKron 276v; Oleum, Oliwá/ oliey który z drzewá płynie. Mącz 261c, 150b; Ale chceſzli ábyć nieczyſtoty lepiey z głowy płynęły/ pierwey głowę ćiepłymi chuſtámi obwiiáiąc zágrzey SienLek 15v, 23, 91v, 168v; SkarŻyw 31; Gummatus – Drzewo sktorego gummi albo ziwica płinie. Calep 466b. Cf Frazy, Zwrot.

płynąć komu (11): gdi takowey [brzemiennej] mleko płynie znamię ieſt mgłoſci płodu GlabGad D7; Twarz [opilca] podobna ku ſzkápie/ kiedy buyno krocży/ Pyány mu z gęby płyną/ á błyſzcżą ſie ocży. RejWiz 166v; Gdy ſye kóń nádyma á ſtęka/ á z noſá mu wodá płynie/ znák ieſt wietrznego ochffatu SienLek 168v. Cf Frazy.

płynąć „skąd(kolwiek)” (4): I theż zaſtanawia [kozłek] płynienie inſzych wilkoſci ſkądkolwiekby płynęły FalZioł I 151d. Cf »krew płynie«.

Bezpodmiotowo [z kogo] (1): Ktoby też ſiadł ná tym ná czem ten ſiedźiał co z niego płynie/ ma vpráć ſzáty ſwe BibRadz Lev 15/6.

W porównaniach (4):

~ Jako comparatum (3): LubPs bb5v; then ogień [z góry Etny] [...] Cżáſem z gory płynie iáko ołow álbo ſpiżá roſpuſzcżone w ogniu BielKron 276v; KochPam 82.

Jako comparandum (1): Gdym ieſzcze śćieſzki ſwe vmywał máſłem/ á z opoki ćiekły mi ſtrumienie oliwy, (marg) To ieſth/ gdym miał thák wielką obfitość wſzego/ iákoby też y ná drogách było másłá pełno/ á z opoki oliwá płynęła. (–) BibRadz Iob 29/6. ~

W charakterystycznych połączeniach: płynie(-ną) gummi, klej, knafle, mleko (2), nasienie (3), nieczystoty, olej, oliwa, piana, ręma, ropa (3), wilkości (5), woda (2), żołtość, żywica; płynąć od śleziony, od wątroby; płynąć z ciała, z drzewa (2), z dziecięcia, z gęby, z głowy, z gory, z matki chorej, z nog, z nosa (6), z oczu (14), z opoki, z piersi (2), z rany (2), z żyły (2); płynąć na jagody [= policzki]; płynąć po jagodach [= policzkach], nosem (2); płynąć barzo, z boleścią, długo, obficie (3), okrutnie, ustawicznie, zbytnie (4).

Frazy: »krew płynie« [w tym: z kogo, z czego (14), komu (3), czym (2), „skąd(kolwiek)” (3)] [szyk zmienny] (20): OpecŻyw 142, 427v; liſt Brzoſkiniowy vſuſzony á na proch ſtłucżony/ krew zaſtanawia mocznie ſkąd by kolwiek płynęła FalZioł I 11c; theż komu zbytnie noſem krew płynie/ ta Baſilika/ tho ieſt wątrobna żyła vżytecżnie bywa puſzcżana. FalZioł V 58v, I 10b, 102a, 130c, 134b, II 11d (11); ták gwoli Bogom ſwim czołem bili/ yże im cżeſtokroć s ćiała ich okwita krew płynęła KwiatKsiąż N2; Powiedáią/ kthoby chuſtę miał vmázáną w tey krwi/ kthora dźiewicy z pierwſzych mieśiącow płynie/ á thą chuſtą nogi obwijał/ przeſtánie ból. SienLek 123; RejPos 105v; SkarŻyw 393; Pozdrowioná bądź o śláchetna á droga krwi/ ktora z ran vkrzyżowánego Páná mego Iezuſá Chryſtuſá płynieſz LatHar 207; SiebRozmyśl C3v, D3v.

»łzy (a. slozy) płyną (a. płynąć nie przestają); płacz płynie« [w tym: z oczu (14); komu (5), na co (1), po czym (2)] = oculus defluit PolAnt [szyk zmienny] (21;1): FalZioł II 4b, 15d, III 33a, 41d, IV 31a, 39c [2 r.]; RejPs 185v; Gdy patrzę na dzieciątko ruſza mię ſumnienie Ocży ſćirpieć nie mogą by łzy nie płynęły Wſpominaiącz ty cżaſy ktore przeminęły RejJóz O2, M7v; LubPs bb5v; RejWiz 191v; A zaż łzy wdowy na iágody nie płyną [Nonne lacrymae viduae ad maxillam descendunt] Leop Eccli 35/15; Kiedy chory świátłá nierad widźi/ á w ćień ſye obraca/ á płyną mu łzy z oczu/ przez znákomitey przyczyny, złe známioná. SienLek 22v, 15, 64v; BudBib Eccli 35/16[15]; Wſzytkim ná Włoſką zdradę z oczu płyną ſłozy StryjKron 602; Zginąłem/ á łzy moie dokonáć mię máią/ Któré mi z oczu płynąć nigdy nieprzeſtáią. KochFr 110; Dáléy żal niedopuśćił/ y płácz znákomity Który iéy z oczu płynął/ iáko déſcz obfity. KochPam 82; GórnTroas 12; KochFrag 25.

Zwrot: »strugami, strumieniami płynąć« (1:1): OpecŻyw 427v; ſtrugámi łzy płynąć muſſą od troſki z oczu moich. RejPs 185v.
Przen [w tym: z czego (6)] (7): A wiśiał iák Márthahuz/ á zá tym też trzewá Z roſpukłego niekiedy płynęły cżerewá. KlonWor 31.

płynąć do czego (1): A iákoż ſię tu w modlitwie nie kocháć/ z ktorey ták wiele dobrego ná nas ſię zlewa/ y przez nię iáko przez rurę duchowną z niebieſkich páłacow zdroie łáſki Bożey rozmáitey/ do ſerc náſzych płyną? LatHar [+9].

płynąć komu (1): Przypadek właſnie ieſt zá grzech ſąd boży/ Ktory ſie z náſzey nam przycżyny mnoży. By więc y złoto z ocżu nam płynęło/ Nie wypłaćimy co s cżáſem zginęło. RejZwierc 229v.

płynąć przez co (2): bog wſzytkyego dobrego pelnoſzcz polozyl w maryey aby czo laſky czo zbauyenya czo nadzyeye wnas yeſth poznalybyſmy yſz tu plynye zglouy cryſtuſa przeſz ſzyyą panną maryą wnas wczlonky tey glouy a ſzyye PatKaz III 111; LatHar [+9].

płynąć w co (3): PatKaz III 111; KromRozm I O3v; wyárá dar yeſt boży/ ktory z páná Kryſtuſá/ yáko z głowy/ nye gdźye indźye/ yedno w ćyáło/ á członki yego [kościoła] płynye KromRozm III F6.

płynąć czym (1): Rádci widzę piękność twoię okiem/ Lecż przed ſłowy vciekę precż ſkokiem By nie byłá żołć pod tákim miodem/ Snadźby ſemnie płinął cięſzkim wrzodem BielKom E5.

e. Fraza: »trąd płynie [skąd ku czemu]« = rozchodzi się, zajmuje coraz większą powierzchnię (1): Też żyły ktore ſą w ſzygi zacięte/ ſą barzo pomoczne naprzeciw trędowi, á zwłaſzcża licznemu ktori ze wſzego ciała na wierzch ku liczu płynie. FalZioł V 58.
2. Poruszać się po powierzchni wody lub w wodzie; navigare Mącz, PolAnt, Calep, Vulg, JanStat; nare, natare Mącz, Cn; praenatare Calep, Cn; transire PolAnt; ferri, ire, legere, transfretare Vulg; natatu aut navi Cn (174): BierEz Q2; RejWiz 3; DWá dzbany málowáli/ ony ſpołem płyną/ [...]. Aż po chwili miedzyány/ rzekł do gliniánego/ Wierę płyńwá poſpołu RejZwierz 117v, 116v; przypłynęli do iedney źiemie/ gdźie im iuż wody nie s ſthawáło płynąc [!]/ to ieſt nie było głębſzego morzá iedno ſzeſnaśćie łokći. BielKron 444, 315v; Navis volat, Mknie ſie/ skokiem płynie. Mącz 505c, 248c [2 r.]; KochJez A3; Ták ći ſye biédnéy Europie doſtáło/ Ieno że wołu chćiáłá przyśiéść máło: Bo ſye znienagłá przymknął z nią ku wodźie/ Potym iák płynie ták płynie bez łodźie. KochPieś 7; Pátrzmy ná dźieći gdy ſię vcżą pływáć/ Niż pocżną o ſwey mocy nurt przebywáć/ Pod pierśi pęcherz ábo korek śćielą/ Nim ſię ośmielą. Potym ná głębią/ tą y ową plecą/ Ochotnie płynąc/ w byſtrey wodźie miecą KlonFlis E2, C2v, E2v.

płynąć na czym (żywotne) (1): Gdy koń cięſzko tchnie álbo dyſzy: [...] roſkáż ná nim przez głębią płynąć SienLek 170.

płynąć za kim, [za czym (żywotne)] (1): A Ionátás y ſtymi ktorzy z nim byli wſkocżył w Iordan/ y przepłynął ná drugą ſtronę/ ále oni zá nimi płynąć nie chćieli. BudBib 1.Mach 9/48; [[Jeleń] Bacży zá śládem pſow śiłá w koło. Ktorzy dopiero po nim ſzcżekáią/ Płynąć raz niechcą raz pomyśláią/ A ktorych zá nim płynęło wiele/ Ci go pędźili ná brzegi śmiele. KmitaŁów B].

płynąć dokąd (16): [żółw] małpieżá zábić myſlił. Tedy záſię k niemu płynął BierEz Qv, Q2; Nátychmiaſt tedi Alexander przykazał niekthorym rycerzom ſwym nágo wnidz w wodę/ áby płynęli do onego wyſpu. HistAl M4v; kazáłá rycerzowi áby ono dźiećię po morzu puśćił/ áby tám płynęło gdzie by Pan Bog racżył. HistRzym 32; SkarŻyw 599; Do mnie płynie wieloryb rozdárwſzy páſzczekę. KochFr 94; Calep 836a, 911a, b; A więc popiół moiégo ma bydź vtopiony Mężá! á kośći płynąć w cudzé ſtrony! GórnTroas 46, 29; WujNT Act 21/2, 27/6; KlonFlis E2v. Cſ »płynąć po wodzie«.

płynąć ktorędy (5): gdy [cetusa] obącżą gdzie ſtogi/ thedy ribitwi iadą k niemu z piſzcżki y z trębacżmi/ á on do nich przydzie [...] á płynie podle łodzi FalZioł IV 31c; RejWiz 151; poſiekli tám Turcy wiele ludzi/ [...] drudzy przez przekop płynęli/ ktore Turcy ſtrzeláli iáko kácżki ná wodzie BielKron 316v; SienLek 170; WujNT Act 27/2.

W połączeniu szeregowym (1): iżby ſnádniey ſnadź wyrozumieć mogł drogę kędy wąż lezie/ kędy rybá płynie/ kędy pthak leći/ niżli kędy leći myſl á ſpráwá cżłowieká młodoſcią vnieſionego. RejZwierc [121].

W porównaniach (7):

~ Jako comparatum (5): Pátrzże nád tym powietrzem wnet záſię ieſt wodá/ A nád tą wodą ogień/ pátrz iáka to zgodá. Nie mnimayże by wodá co ſie w niey ochynąć/ Albo iżby iáko Bobr mogł po tám tey płynąć. RejWiz 151, 42; RejPos 316; [Nautilus ryba] Wſpłynąwſzy ná wierzch wypręży ſię opák/ [...] Y płynie ſobie by co ſtátecżnego KlonFlis E4, E4.

Jako comparandum (2): Tolutim incedere, Mknąć ſie by płynął. Mącz 457d; Bo iáko ná Morżu okręt we dnie y w nocy płynąc potrżebuie vſtáwiczney ſłraży [!]/ ták Rzeczpoſpol: każda potrżebuie tákich ſtrożow GórnRozm M3v. ~

W charakterystycznych połączeniach: płynąć na doł, ku domowi, w cudze strony, wprzoj na (w) zad (3), do wyspu; płynąć przez głębią, podle krajow [jakich], podle łodzi, przez przekop, po wierzchu; płynąć od gor; płynąć w korytach; płynąć ze wszystkiego biegu, bez łodzie, ochotnie, prędko, skokiem.

Fraza: »okręt, galera płynie« (5:1): GórnRozm M3v; StryjKron 315; Neptune/ nie burz morzá: beſpiecznie okręty Niech po nim płyną/ w ten dźień oſobliwie święty PudłFr 67; Rotmiſtrz ználazſzy okręt Alexándryiſki/ ktory płynął do Włoch/ przeſádźił nas do niego. WujNT Act 27/6, Act 21/2, s. 501 marg.
Zwroty: »po morzu, morzem, przez morze, na morzu płynąć« [szyk zmienny] (2:2:2:1): Małpież mu rychło vwierzył/ Y ná grzbiet żołwiowi wſkocżył: Tákże po morzu płynęli BierEz Qv; Był ten Bucefal przywiedzyon z Indyey/ źwirzę mocne/ okrutne/ á ſtráſzliwe/ ná kſtałt koniá/ ták mu było morzem płynąć iáko po zyemi iść BielKron 122v, 460; [wizja Kasandry] Owoż mamy dwie ſłońcy/ owoż dwie Troi: Owoż y łáni morzem głębokim płynie KochOdpr Dv; Słyſzałeś o Leándrze/ gdy płynął przez morze PudłFr 58, 67, 68.

»precz płynąć« = odpłynąć (1): Też niewiáſty ich [Żydów] cżęſtokroć chodzą do rzeki ſtrząſáiąc s podołká grzechy do wody/ áby precż płynęły. BielKron 465.

»płynąć po rzece [skąd]« (1): Vźrzał áno iábłuſzká piękney cżyrwonośći/ Płyną po oney rzece/ od gor wyſokośći. RejWiz 177.

»po wodzie, wodą, przez wodę płynąć« [w tym: dokąd (2), w czym (1)] [szyk zmienny] (2:1:1): BielKron 452v; Secundo flumine navigare, Po wodźie plinąć. Mącz 378a; potym Litwá [= Litwini] przecięłá powroz/ ná ktorym Gálerá byłá vwiązána z kotwicą/ iż po wodzie ná doł płynęłá StryjKron 315; IA to Klelia płynę przez Tybrową wodę KochFrag 40.

»wzgorę [= pod prąd] płynąć« (1): Nare contra aquam, Wzgórę plinąć. Mącz 248c.

»wzwodę [= pod prąd] płynąć« (2): [św. Floryjan] na oſtátek z moſtu vtopion przywiązawſzy kámień do ſzyie w rzece Enezum/ w ktorey wzwodę płynąc/ ná iedney ſkále oſiąknął BielKron 357, 432v.

Przen (7): A tá łodká [Kościół Katolicki] płynie y ſłynie: Tyráńſtwá wſzytki y Heretyctwá przetrfawſzy/ iáko mocna ſkáłá/ ſtoi. SkarJedn 150.

płynąć za czym (1): Iuż beſpiecżnie piorecżko zá nią [za cnotą] może płynąć/ A gdzye ſie oná kąpie przy niey ſie ochynąć. RejWiz 3.

płynąć dokąd (1): [przyjaciel zmyślony] Nie idzie kędy worki wyprożnione/ Pełná ſzpiżárnia/ kupą ćiągnie k ſobie/ Ochotá płynie/ gdźie mieſzki nátknione. GrabowSet Yv.

a) Przybywać gromadnie [skąd] (2):

płynąć dokąd (1): A lud ze wſzech ſtron płynął do Krákowá záwżdy. StryjWjaz B2.

W porównaniu (1): Vſárze zewſząd płyną iák lás s proporcámi StryjWjaz B2.

b) W opisie gwiazdozbioru Argo (2): Tym kſztałtem Argo płynie. po máſzt piérwſza gáſnie Połowicá/ oſtátek połyſkawa iáſnie. KochPhaen 14.
Zwrot: »[czym] wspak płynąć« (1): ZA ogonem wielkiégo chártá poſtępuie Okręt [Argo]/ który nie tákim ſpoſobem żegluie/ Zeby przodkiem prół wáły: Lecz ztobą [lege: sztabą, tj. przodem okrętu] wſpák płynie KochPhaen 14.
a. Podróżować po wodzie okrętem, łodzią itp. (108): Dáley płynąc/ nádeſzliſmy rybitwy w łodźiach łowiąc ryby BielKron 442v, 441v, 442 [2 r.], 444v, 447, 450; Ten Szyper kiedy nie płynie/ ma oddáć drugiemu wſzyſtko GostGosp 92; OrzJan 68; A gdy był okęt porwan/ á nie mogł wiátru przemoc/ puśćiwſzy ſię po wiátru/ płynęliſmy. WujNT Act 27/15, Act 27/7, 17; KlonFlis E.

płynąć na czym (3): Ale Apollon deſzcżkę vchwyćiwſzy/ iął ſie iey dźierżeć/ y płynął ná niey cáłe trzy dni y trzy nocy. HistRzym 11v. Cf »płynąć na łodzi«.

płynąć po czym (6): To Bulgári/ co naprzód płyną po Dunáiu KochProp 13. Cf »płynąć po morzu«, »płynąć po rzece«, »po wodzie płynąć«.

płynąć za czym (1): Zebyś dał pokoy w práwo rzece owey/ A żebyś w lewo trzymał ſię Krolowey [= Wisły]. Ieſli też woliſz pánnę [= Narew]/ płyńże zá nią/ Puśćiwſzy pánią. KlonFlis G4v.

płynąć dokąd, w jakim kierunku (34): Leop 2.Par 20/37; A gdy ony dzyeći [Romulus i Remus] w ſkrzynce ná rzekę puſzcżony były/ płynęły ná doł/ potym záwięzły pod iednym brzegiem. BielKron 98v; Obroćił ſie potym Kolumbus ná zachód ſłońcá/ płynął áż do Hiſzpany. BielKron 443, 441, 442, 446, 449v, 454, 454v; HistRzym 11v, 34v, 131; KochMon 21; BudNT Act 21/3; SkarŻyw 455; KochFr 128; nie tám gdźie chcémy/ Ale gdźie nas wiátry nioſą/ płynąć muśiémy. KochPieś 9, 19; Maſz błogoſłáwić teraz moiey drodze: Abym fortunnie płynął áż w te kráie/ Ktore mi Bog moy/ y ſzcżeśćie podáie GrochKal 6; beſpiecżnie płyń ku ſwému domu. GórnTroas 74, 19; WujNT Act 14/25, 21/3; SarnStat 392, 1074, 1111; KlonFlis D2v [2 r.], E2v, Fv. Cf »płynąć przez morze«, »płynąć w okręcie«, »płynąć rzeką«.

płynąć skąd (6): BielKron 449v; A gdyż iuż trzy dni od brzegu płynęli/ wſtáło im powietrze przećiwne HistRzym 34v; WujNT Act 14/25; A wśiadſzy ćicho w olſzą wydrożoną/ W znák położoną. Od brzegu ſwego ośmielił ſię płynąć KlonFlis C3v, Fv. Cf »płynąć rzeką«.

płynąć ktorędy (13): [Kolumbus z towarzyszmi] Płynąc imo wyſep Kubę/ przypłynęli ku iedney wyſpie gdźie był dobry przyſtęp BielKron 442, 442 [2 r.], 442v; HistRzym 33; Vorber ſchiffen. Mimo płinąć. Praeternavigare. Calag 550b; KochFr 128; WujNT Act 27/13; Niektórzy vśćiem płyną do Káiru Nilowym KlonFlis D2v, D2v, F2, F4, G3.

W porównaniach (3):

~ Jako comparatum (1): Przedſię on [kupiec] płynie iák rybá ná wędę/ Przedſię on mowi/ ſtráćiwſzy nábędę. KlonFlis D4v.

Jako comparandum (2): Y ták w oney proſtoćie y práwośći/ cżynili wolą Bożą/ ták łácno/ iáko gdy kto po wodzie płynie. SkarŻyw 260, 261. ~

W charakterystycznych połączeniach: płynąć do domu, do drugich krain, do innej ziemie, do Ziemi Świętej, na doł, gdzie wiatry niosą, ku brzegu, ku swemu domu, w [jakie] kraje, za morze (2); płynąć od brzegu (2); płynąć pod gorę, przez wiele krolestw, imo wysep (4), mimo; płynąć bezpiecznie, fortunnie, leniwo, prędko, rowno, ustawicznie, wartem.

Zwroty: »płynąć na morze, na wodę« = wyruszać w podróż (2:1): [Jeden] Pomyka rohátyny á gránatá máca/ A iáko łbem ſzalony po ſtronách obráca. [...] Drugi płynie ná morze áno go wiatr nieſie RejWiz 13, 130v; RejZwierz 121v.

»płynąć przez morze (a. morskie zakręty), morzem, po morzu« [w tym: do kogo (1), dokąd (1)] (3:3:1): Nieboy ſie Páwle/ [...] Otoć dał Pan Bog wſzyſtki/ ktorzy ſtobą płyną po morzu. KrowObr 21; BielKron 445v [2 r.]; Ale serdca i siły nie masz, i takim sie ty Czując, tedy płynąłeś przez morskie zakręty, Zebrawszy towarzystwo KochMon 20; SkarŻyw 543; KochPam 81; KlonFlis D.

»płynąć w okręcie (a. w łodzi), na łodzi (a. na nawie), pułszkutkiem (a. szkutą)« [w tym: dokąd (2)] [szyk zmienny] (4:2:2): Hiſzpanowie też knim [Maurom] w małych łodźiach ku brzegu płynęli BielKron 448, 442; HistRzym 40v; [Tezeus] Płynął ná prędkiéy Nawie przez głębokié morze KochPam 81; Calep 690b; OrzJan 69; Iuż płyń pułſzkutkiem y wárowną ſzkutą/ Zytá náſutą. KlonFlis E3.

»płynąć rzeką, po rzece« [w tym: skąd (1), dokąd (1)] (2:1): Nad to cżłowiek idąc w drogę/ przypáſuie miecż ſwoy/ áby zbiiáł y krádł/ ábo ſię puſzcża ná morze/ y płynie po rzekách BibRadz 3.Esdr 4/23; Stamtąd płynęliſmy rzeką Niluſem do Bábiloniey BielKron 455v; CiekPotr 72.

»po wodzie, wodą płynąć« [szyk zmienny] (3:1): [Barbarosa] obiegł Nicią miáſto w Sábándiey [!] nád morzem. Przećiw ktoremu Andreás Doria [...] z ludem z Włochy z Hiſzpany y z inąd wodą płynął. BielKron 192v; RejZwierc 150; SkarŻyw 260; A ty/ co tędy płynieſz po głębokiéy wodźie/ Vmiéy o Chmielowſkiégo powiédźiéć przygodźie. KochFr 66.

»płynąć przeciw wodzie [= pod prąd]« [szyk zmienny] (2): SkarŻyw 261; Ale gdy przyidźie przećiw wodźie płynąć/ Potrzebá żagle wydęte rozwinąć KlonFlis E4v.

Szereg:»płynąć albo iść« (1): Przyśięgá Fáktorów którzy z przedáynémi rzeczámi płyną álbo idą pánów ſwych SarnStat 645.
Przen (23): To ſztuká przednia [...] obráć ſobie trwáły Y przeyźrzyſty bród/ kędy cnotá płynie GosłCast 55.
Zwrot: »płynąć przeciw wodzie« = przeciwstawiać się czemuś [szyk zmienny] (3): NIe rozumiem kto to ieſt/ s poſtáwą ſzaloną/ Ale widzę iż ma rzecż/ właſną y przeſtroną. Y zda mi ſie że trudno/ płynąć przećiw wodzye/ Bo widzę iż nie w iedney/ ten bywał przygodzye. RejZwierz A6, 52v; [do króla Zygmunta III] WIelkich Iágiełow potomku iedyny, [...] W niewielkiey łodce, przećiw śilney wodzie, Niechcąc ia płynąć, nawy ſie twey chwytam GrochKal [2]; [BudArt Zv].
a) Żyć; zwykle w nawiązaniu do metafory życia doczesnego człowieka jako niebezpiecznej podroży morskiej (18): Kto s ſławą płynie/ Czás mu nie ginie. RejZwierc 238v.

płynąć co (1): To ſztuká przednia żeglowánia tego/ Którą płyniemy/ cug wieku náſzégo/ Ominąć ſkrité niebeſpieczné ſkáły/ Zákritych niecnót GosłCast 55.

płynąć dokąd (3): RejWiz 65; Vwierzyſz/ że to człowiek przyrodzeniu ſwemu Nie czyni k wóli: ále powodźią porwány Płynie/ tám gdźie go nioſą pieniſté báłwány. KochMarsz 153. Cf »płynąć przez morze«.

W porównaniach (2): iáko tu godzinká namnieyſza vderzy/ To ſie s koſą márna śmierć ná ſzyię zámierzy. A płyniemy do thego by w tey rzece wodá RejWiz 65; PaxLiz ktv.

Zwroty: »płynąć do kresu« (1): A ták moy miły brácie/ [...] vważayże czáſy ſwoie/ vważayże do ktorego kreſu płynieſz. RejZwierc 124.

»płynąć w łodzi« (1): á my w tey łodzi/ w thym okręcie/ gdzie ſmierć ſztyruie/ płyniem ieden zá drugim/ po tym niebeſpiecżnym morzu GórnDworz H6.

»na morze płynąć« [szyk zmienny] (3): Ale coż rzec: iuż nielza iedno ná to morze [świata tego]/ Ták y bez wioſłá płynąć chociay zewſząd górze. RejWiz 2, 185; A ty byś ſie obacżył ná iákie morze płynieſz/ mogłbyś pewnie á vſtáwicżnie pociągáć powrozow ſwoich/ żaglow y kotwic ſwoich. RejZwierc 132.

»płynąć przez morze (a. nawałności morza), po morzu, morzem« [w tym: dokąd (1)] [szyk zmienny] (3:2:1): GórnDworz H6; A ták obacżywſzy to nędzne á ſkáżone záráżenie twoie/ wynidźże zá tym Pánem s tych kráin pogáńſkich/ [...] á płyń y grze ſie kędy możeſz przez thy nawáłnoſći [...] morzá ſwiátá tego. RejPos 237; Pilnie ſie trzebá vczyć człowiekowi cznemu. Iáko iuż ma do końcá przez to morze płynąć/ Aby ſie gdzie ná brzegu nie przyſzło ochynąć. RejZwierc 120v, 103, [121]v, 127.

»płynąć w okręcie« (1): GórnDworz H6 cf »płynąć w łodzi«.

»płynąć do portu swojego« [szyk zmienny] (3): przebiwſzy ſie ná ſuſzy ná głębſze ſie morze znowu puſzczaſz/ to tu ieſzcze będzie oſtrożnieyſzey pilnośći około ſiebie potrzebá/ bo iuż płynieſz do onego portu ſwego wdzięcznego RejZwierc 126v, 176v, 177.

Szereg: »brnąć a płynąć« (1): A niechći ſwieći vſtáwicżnie puſthelnik v brzegu twoiego [...]. A brni beſpiecżnie/ á płyń beſpiecżnie do tego porthu obiecánego ſwoiego. RejZwierc 177.
b) Aluzja do herbu Korab (1): Bo ile Koracżykow tych w Polſzcże widamy/ Máło ich prożnuiących márnie pewnie znamy. [...] Iáko ten Kora zacny s tego domu [Łaskich] płynie/ A nigdy ſie ná ſtronę ni w cżym nie vchynie. RejZwierc [282].
3. Wydzielać płyn (9):

płynąć czym (3): Quercus sudabant roscida mella, Płynęły miodem. Mącz 427a, 371a. Cf Zwrot.

Zwrot: »krwią płynąć« = krwawić (1): iáko y máćicá/ áczkolwiek krwią płynie ná mieſyąc/ á wſzakże ſye thám w niey żadna kreẃ s przyrodzenia niechowa SienLek 89v.
Przen (1):
Fraza: »miodem płyną wargi [czyje]« = ma słodkie usta (1): Miodem płyną wárgi twoie [Favum stillant labia tua] oblubienico BudBib Cant 4/11.
a. Ropieć (4):
Frazy: »oczy płyną« [w tym: komu (2)] (3): PatKaz III 120; Będąc iuż w ſtárośći Izáák ſzcżedł ná ocżach/ ábowiem mu s choroby płynęły áż nie widzyał BielKron 14; SienLek 66.

»rany płyną« (1): Dijaſcorides powiada: iże gich [ostrei] ſkorupy ſpalone/ maią mocz wyſuſzać rany zapſowane/ [...] ktore barzo płyną á niemogą być wyſuſzone. FalZioł IV 38b.

b. Płakać (1):
Fraza: »oko płynie« (1): Oko moie płynie/ a nie vſpokaia ſię [Oculus meus defluxit et non tacuit]/ niemáſz też odpocżynienia. BudBib Thren 3/49.
4. Topnieć; colliquefieri, condeliquescere, deliquescere, deliquere, diffluere, diffundi, dimadere, distabescere, evanescere, intabescere, liquari, liquefieri, liquere, liquescere, liqui, solvi, tabescere Cn [w tym: od czego (4)] (5):
Zwrot: »(z)niszczeć (a. (z)ginąć) jako wosk (od ognia) płynie« [szyk zmienny] (5): iako wosk od ognia płynie [Sicut fluit cera a facie ignis]/ tak niechay zginą grzeſznici od oblicża bożego. WróbŻołt 67/3 [przekład tego samego tekstu HistRzym, KochPs 96, LatHar]; HistRzym 57; Iáko woſk płynie kiedy ſłóńce grzeie/ Ták moię ſerce w teſknicy niſzczeie. KochPs 31, 96; LatHar 589.
5. W różnych znaczeniach przenośnych (122):
a) Pochodzić, mieć w czymś lub w kimś swe źródło; derivari, procedere Modrz [w tym: od kogo, z kogo, z czego, skąd (72)] (81): RejPs 54; KromRozm I O3; KromRozm III Cv; Ktore pożytki ponieważ ſye przes cudzołoſtwo porą/ á wiele złego s cudzołoſtwá płynie/ Przetho Pan Bog w Stárym Zakonie cudzołożniki y cudzołożnice śmierćią káráć roſkazał GroicPorz kk3v; IEſzcże teſz powiádaſz iż s Stolice Bożey/ y ze krwie báránkowey płynie wietzne odkupienie KrowObr 66v, 67v; RejWiz 174; SarnUzn H5; RejAp 133; troiáka piękność ieſt ná ſwiecie/ á wſzytká z dobroći Boſkiey płynie GórnDworz Ll, D7, Fv, Ff7v, Ll7; RejPos 265; CzechRozm 28 [2 r.], 35v, 61v, 129v, 142v (9); ModrzBaz 100; KochPs 98; CzechEp 118, 236 [2 r.], 270; Stámtąd ſłába roſkoſz płynie/ A poćiechá záráz zginie KochMRot A4, B3; WerKaz 304; GórnRozm M; GórnTroas 4; GrabowSet X2; LatHar 2, 165; WysKaz 4, 22, 33; SarnStat *6, 772; SiebRozmyśl E2; SkarKaz 349b; KlonWor 69.

płynąć do kogo (1): wſzelákie dobro/ [...] od Bogá [...] iáko od morzá niezmiernego/ álbo ogniá nieogárnionego/ do nas płynie y pochodźi. KołakSzczęśl A2.

płynąć komu (16): Ociec dáie Eſſe álbo żywot Synowi/ [...]. Item/ vcżą że mu roſkázuie. Z oycá práwi płynie wſzytko ſynowi. SarnUzn H3; RejAp 188v; RejPos [219]; z martwych wſtánie Páná Kryſtuſowo/ ieſt z martwych wſtánie náſze/ gdyż nam z niego płynie odpuſzcżenie grzechów RejPosWstaw [1103]v; KochTr 19; Doſyć ná tym kiedy wié [człowiek]/ że go to nie minie/ Co z przeyźrzenia pánſkiégo od wieku mu płynie KochPieś 10; O Pánie Boże/ z ktorego łáſki/ y odpuſzcżenie nam płynie y zbáwienie: rácż miłośćiwie pokázáć nád nami litość twoię LatHar 423; SkarKaz 209b, 383a, 551a; CzahTr H3v; SkarKazSej 666a, 693b. Cf »zewsząd płynąć«.

płynąć na kogo, na co (2): Ale ſkąd że wżdy płynie ten fráſunek ná nie [na serce]? ZawJeft 20, 23.

płynąć przez kogo, przez co (3): O báłwochwálcy/ ſam tylko Pan Bog ieſt zrzodło wſzego dobrego/ od tego ſámego płynie wſzyſthko dobre/ przes Syná moiego. KrowObr 153v; CzechRozm 28; Wiecznych roſkoſzy płyną żywé zdroie Przez ręce twoie [Panie]. KochPs 21.

płynąć za czym (1): tedyć też bez wątpienia godnieyſze ſą [białegłowy] onych vpominkow/ kthore zá cnotą płyną/ niż męſzcżyzni GórnDworz Aa2v.

W porównaniach (7): KrowObr 135v; Widzę że ſię ſzkodliwſza z ſtáłá dźiś odmiáná/ Ktora zá Przodkow wáſzych byłá nie ſłycháná. Z niey práwie iák z ſtudnice ty nieſzcżęsćia płyną/ Prze ktore/ namocnieyſze Páńſtwá częſto giną. Prot A2; RejAp 178; RejPos [219]; ReszPrz 103; KołakSzczęśl A2; Wſzyſcy wotá twe mądre w kśięgi ſwe w piſuią/ A vchem ſię ſchylonym rádźie przyſłuchuią. Z ktorey płyną tyśiącmi pożytki obfite/ Iáko wody ze zdroiu nigdy nie przebite [lege: przebyte]. SapEpit B.

W charakterystycznych: plynie(-ną) bogactwo (2), błędy, cnota (2), wszystko dobre (4), wiele dobrego, dobre, frasunek (2), grzechy, nauki, niecnoty, niepożytki, nieszczęścia, obfitość miłosierdzia, oczyścienie, odkupienie (2), odpuszczenie (grzechow) (2), owoce, piękność, pociechy, wiele pomocy, pożytki, prawa, proroctwa, dziwne przypadki, reguły, rozkosz (3), rozum, sprawa i żywot, stąpienie Jezusowe, ubłaganie boskie, wdzięczność, zbawienie (2), żywe zdroje rozkoszy, wiele złego, złości, źrodło lutości; płynąć z Boga, z cudzołostwa, z dobroci boskiej, z ducha bożego, z krwie barankowej (2), z łaski, z mierności, z miłosierdzia, z skażonej natury, z nauki (2), z obietnice, z Boga Ojca, z pisma świętego, z postanowienia przedwiecznego, z poczciwego postu, z przeźrzenia pańskiego, z rozmowy, z rąk pańskich, z ręki szczodrobliwego pana, z ręku goźdźmi przebitych, z skarbu serca złego, z słowa bożego, z stolice bożej (2), z świadectw pewnych, z wiary w Boga, z zamknienia i postanowienia, z źrzodła [jakiego] (9); płynąć od Boga (2), od jednej głowy, od majestatu pańskiego, od jednego źrzodła (2); płynąć przez ręce (Boga), przez Syna.

Zwrot: »zewsząd, ze wszech stron płynąć« [w tym: komu (3)] (4:1): RejRozpr K2v; obchodź ſie ná wſzytkim s káżdym ſpráwiedliwie. Vźrzyſz ánoć zewſzech ſtron płynie cżego trzebá RejWiz 51v, 12, 127v; Piżmem y mirrhą pachną drogotkáné Twé ſzáty [...] Zewſządći roſkoſz płynie KochPs 67.
Szeregi: »ciec i płynąć« (1): Są tedy obycżáie iákoby źrzodłá á pocżątki/ z ktorych práwá ćiec y płynąć máią [manare ac derivari] ModrzBaz 70.

»leźć albo płynąć« (1): ſktorych [reguł] inſze Reguły iáko Záby z błotá láżą/ álbo płyną KrowObr 135v.

»płynąć i pochodzić« [szyk 3:1] (4): IEſzcże teſz powiadaſz/ iż ſtego iednego zrzodłá Páná Kryſtuſá wſzytko płynie y pochodzi/ cokolwiek ieſth potrzebnego ku zbáwieniu ludzkiemu KrowObr 70, 71v; KołakSzczęśl A2; SkarKazSej 664b.

»płynąć a przypadać« (1): A nákoniec iáko Mánná z niebá ná puſzcży przodkom twoim/ ták wſzytko áni wzwieſz ſkąd tobie płynąć á przypadáć będzye. RejPos [219].

»płynąć i wszczynać się« (1): Cernitis ex uno fonte omnia scelere manare, Baczicie yáko z yednego zrzódłá wſzyſtki niecnoty płyną y wſzczináyą ſie. Mącz 208b.

b) Toczyć się, dziać się (12): Poyźrzy okiem łáſkáwym ku téy niſkiéy źiemi/ A dopuść ſye miánowáć rymy niegodnemi. Póki płynął chwálebny ón piérwſzy wiek złoty/ A ludźie przeſtrzégáli dobrowolnie cnoty KochPhaen 5.

płynąć komu (3): mnie ſie ták widzi/ iż ktorzy ſie s tym ſzcżęſciem rodzą/ iż im wſzytko przyſtoi/ [...] ći máło w tym potrzebuią inego miſtrzá ábowiem máiąc tho z biegu niebá/ chociaby oni niechcieli/ iuż im tho ták ſámo płynie/ iż cokolwiek pocżną/ ludziom ná nie s podziwieniem pátrzyć miło. GórnDworz E5, E7. Cf »[komu] jak z wodą płynąć«.

Fraza: »jako dzień za dniem (a. po dniu) płynie« (2): KochPs 144; Iáko dźien zá dniem zwykłym płynie torem/ Ták ſye fráſunki śćigáią z vporem ZawJeft 8.
Zwroty: »kołem płynąć« (1): Niechay Bóg Izráelſki ná wſzyſtek świát ſłynie/ Poki kołóm [!] niemylnym dźień zá nocą płynie. KochPs 61.

»[jakim] torem płynąć« (5): Spiéwaycie imię páńſkié świętobliwé. To niechay záwżdy w vśćiéch ludzkich ſłynie/ Póki pámiętny wiek ſwym torem płynie. KochPs 173, 134; Odmienność ſpráwuie/ Ze człék/ to ſmutek/ to weſelé czuie: Z tych dwu ſtron żywot ieſt ſpoion człowieczy/ Y tákim torem płyną wſzyſtkié rzeczy. ZawJeft 25; Y przymioty twé kwitniącé/ W oczu náſzych niechay ſłyną/ Poko látá torem płyną. ZawJeft 45, 8.

»[komu] jak z wodą płynąć« = łatwo przychodzić (1): [Starzy] Piwo á miod pijáli/ o wino nie dbáli/ A wżdy dáleko zdrowſzy niż wy dziś bywáli. Zboże/ ſukno/ y ołow/ mięſo tanie było/ Y wſzyſtko im ták prawie iák z wodą płynęło. BielRozm 29.

Szereg: »płynąć i bieżeć« (1): Ale iż ia wiem [Panie]/ y pewienem tego/ iż żywot náſz nie ládá iáko płynie y bieży/ ále w twoiey władzy y rządzeniu ieſt LatHar 583.
c) Wynikać [z czego] (1): Item, kto w leśie drzewo ná naczynié iákié vtenſilia ſobie czyniąc, diſkursy piękné znaydźieſz ex iure civili o tákich rzeczách w Státućie Przyłuſkiégo Z téyże demonſtráciiéy płynie, kto ná czyim grunćie zboże śieie, tedy odpada od náśienia. SarnStat 1277.
d) O czasie: przemijać, upływać (14):

płynąć komu (4): Chmurliwa Zimo tobie ták miłe dni płyną WitosłLut A5v. Cf »czas płynie«.

Fraza: »czas (żywota) płynie« [w tym: komu (3)] [szyk zmienny] (1): RejJóz C8; Tákżeć też náſze cżáſy/ też s tą wodą płyną/ A nigdy ſie nie wrocą ktore raz przeminą. RejZwierz 130, 105v [2 r.]; RejZwierc 232, 232v; O Pánie Boże/ według ktorego woley płyną cżáſy żywotá náſzego: rácż przyiąć prośby nas niegodnych ſług twoich LatHar 646.
Zwroty: »płynąć z czasem« (1): Pádáią ſie zamiány/ árendy ſie łamią/ Dożywocia/ wiecznośći/ y ty czáſem chramią. A ći co tym ſzáfuią rządem to názwáli/ Bá prawie rząd/ bo ſobie doſyć náłápáli. A nie baczą nędznicy iż też s czáſem płyną/ Ledá kiedy s tym rządem y ſámi poginą. RejZwierc 248v.

»(jako) z wodą, jako woda płynąć« [szyk zmienny] (5:3): Smaczney [!] kęs żieſz ſmacżniey vſnieſz Gdy kłopotow z głowy zbędzieſz Boć wierę młodoſći ſzkoda Ktora płynie iako woda RejJóz Dv, Q4; RejZwierz 105v, 130; Niechay tedy pan moy każe przyść do ſiebie Abſálonowi/ gdyż Bog nie żąda zágłádzić duſze/ bo wſzyſcy płyniemy iáko wodá/ iákoby rzekł/ martwego ſyná nie możeſz wezwáć BielKron 71v; RejPos 68; dano ty Kſiąſzki ábyś ſie rozmyſlał/ A co ieſt poććiwego ábyś pilno kryſlał. Pomniąc ná prętkość wieku iáko z wodą płynie RejZwierc B4, 232.

e) O mowie: być wypowiadanym [w tym: z czego (11)] (13):

W porównaniach (4): KochPs 81; [św. Efremowi] więcey dogłowy przychodziło/ niſzli vſty wymowić mogł. Choćiaſz był ięzyká wymownego bárzo/ á ſłowá mu iáko z rzeki wodá zuſt iego płynęły. SkarŻyw 117, 317; ty ſwoią wymową karmiſz ludzkie vſzy/ Ze ćię być Vliſeſem káżdy ſłyſząc tuſzy. Z vſt twoich płyną ſłowá iák deſzcż ćichy z niebá SapEpit B.

Fraza: »słowa (a. rzecz, a. wymowa itp.) płyną(-nie)« = fluit oratio Mącz, Cn; sermo fluit a. profluit, occursant verba Cn [w tym: komu (3)] [szyk zmienny] (10): Leop B2; gdy mowić pocznie/ ſłowá z vſt iemu płyną: potokom onym iárem podobny OrzRozm Q4; Oratio fluit, Płynie rzecz. Mącz 131b; GórnDworz S2; Ach iákieſz to ſerce złe tákich białych głowek/ S ktorego pod cżás płynie doſyć tákich ſłowek. Co ſnadź drugie y ſkutkiem iáwnie pokazáły/ A iádowi ſwoiemu doſyć vdziáłáły. HistLan B3v; Wierzę żeſcie y w niebie tám ſłycháli o nim [o Mikołaju Żółkiewskim]/ Iáka mądra wymowá z iego głowy płynie PaprPan D2; KochPs 81; SkarŻyw 117, 317; SapEpit B.
Zwrot: »z ust płynąć« [szyk zmienny] (8): Leop B2; OrzRozm Q4; Z vſt pobożnégo ſzczéra mądrość płynie KochPs 54, 81; płynęło iáko miod ſłodki z vſt iego kazánie/ náuká/ vpominánie SkarŻyw 317, 117; Byſmy ſię pobrátáli z wámi o Boginie/ Z ktorych vſt wielowładnych vcżony wierſz płynie. SkorWinsz A3; SapEpit B.
Szereg: »płynąć a mknąć się« (1): Vehitur oratio tanquam in mari per translationem, Płynie á mknie ſie. Mącz 477b.
f) O zapachach: rozchodzić się (1): Powſtań á wiey wietrze połnocny y wietrze południowy/ á wiey po ogrodźie moiem/ á będą płynąć wonnoſći iego. March1 D4.
*** Bez wystarczającego kontekstu (4): Renato, Plinę ná zad/ wracam ſie záś. Mącz 248c, 131c; Meo – Ide, przechodzę. Płine. Calep 653b; Praeterlabor – Mimopłinę. Calep 842b.

Synonimy: 1. ciec, lać się; c., d. ciec, kapać, sączyć się; 2.a. żeglować; 3.b. płakać; 4. rozpuszczać się, topnieć.

Formacje wspołrdzenne: dopłynąć, nadpłynąć, odpłynąć, opłynąć, podpłynąć, popłynąć, przepłynąć, przypłynąć, rozpłynąć, rozpłynąć się, spłynąć, spłynąć się, upłynąć, wpłynąć, wspłynąć, wypłynąć, zapłynąć; pływać, odpływać, opływać, ospływać, popływać, przepływać, przypływać, rozpływać się, spływać, upływać, wpływać, wspływać, wypływać, zapływać, przepływać, przypływać; rozpływować się, wypływować; przepływywać, przypływywać.

Cf MLEKOPŁYNNY, PŁYĆ, PŁYNĄCY, PŁYNIENIE, [PŁYNIONY], ROZNOPŁYNNY

MN