[zaloguj się]
[pdf]

PŁYWAĆ (296) vb impf

a jasne.

Fleksja
inf pływać
indicativus
praes
sg pl
1 pływåm pływåmy
2 pływåsz
3 pływå pływają
praet
sg pl
1 m -m pływåł m pers -smy pływali
3 m pływåł m pers pływali
f pływała m an
n pływało subst pływały
fut
sg pl
1 m m pers będziem pływać
2 m pływać będziesz m pers
f będziesz pływała m an
3 m będzie pływåł m pers
f będzie pływała m an
imperativus
sg pl
2 pływåj pływåjcie
3 niechåj pływå niechże pływają
conditionalis
sg pl
1 m m pers bysmy pływali, bychmy pływali
2 m byś pływåł m pers
3 m by pływåł, pływåłby m pers by pływali
n subst bodåj pływały
con praet
sg
1 m bych był pływåł

inf pływać (45). ◊ praes 1 sg pływåm (17). ◊ 2 sg pływåsz (10). ◊ 3 sg pływå (71). ◊ 1 pl pływåmy (13). ◊ 3 pl pływają (40). ◊ praet 1 sg m -m pływåł (3). ◊ 3 sg m pływåł (26). f pływała (5). n pływało (4). ◊ 1 pl m pers -smy pływali (1). ◊ 3 pl m pers pływali (8). subst pływały (2). ◊ fut 2 sg m pływać będziesz (1). f będziesz pływała (1). ◊ 3 sg m będzie pływåł (4). f będzie pływała (1). ◊ 1 pl m pers będziem pływać (2). ◊ imp 2 sg pływåj (7). ◊ 3 sg niechåj pływå (1). ◊ 2 pl pływåjcie (1). ◊ 3 pl niechże pływają (1). ◊ con 2 sg m byś pływåł (4). ◊ 3 sg m by pływåł, pływåłby (5). ◊ 1 pl m pers bysmy pływali (1) BielKron, bychmy pływali (1) RejPos. ◊ 3 pl m pers by pływali (2). subst bodåj pływały (1). ◊ con praet 1 sg m bych był pływåł (1). ◊ part praes act pływając (17).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Poruszać się po powierzchni wody lub w wodzie; niekiedy też: płynąć w określonym kierunku; natare Vulg, PolAnt, Calag, Calep, Cn; nare Mącz, Calag, Calep, Cn; perferri se ferre PolAnt; fluitare Mącz, JanStat; fluctuare, innatare, obnare, obnatare Mącz (211): BierEz G4v, Q; Natatilis, czo plyva. BartBydg 96; FalZioł IV 29c, 38d; RejRozm 398, 399; gdy ſie kto vcży pływáć cżyni tho przy pęcherzu álbo płáwye/ áby ſnadź nye vtonął GliczKsiąż O2, O2; RejWiz 10v; Leop Act 27/43; NIewiáſtá w iámę dziecię/ co w niey wodá byłá/ Wrzućiłá/ Ceſarz idąc/ vźrzał áno pływa. RejZwierz 39; BibRadz Is 25/11; BielKron 447, 450v; Obno et Obnato, I tám y ſám pływam. Mącz 248c, 248c [2 r.]; RejZwierc 249v; BielSpr 5 [2 r.]; Bywáło też y wtem v ſtárych ludźi ćwicżenie/ że żołnierze kąpáli ſię w rzekach [...]/ nietylko dla omyćia ćiáłá z brudu y z potu/ ále też áby ſię vcżyli pływáć. ModrzBaz 111v; Calag 433b; nawá żadnéy ſpráwy Nie ſłucha/ ále w morſkim rozgniewániu pływa Sámopás KochPam 85; Natabula – Mieiſce gdzie płiwaią. Calep 701a; Supemato – Po wierchu płiwam. Calep 1032b, 701a [2 r.]; WujNT Act 27/43; KlonFlis E2; KlonWor 2.

pływać do kogo (1): Do Wenuſowey Xieni niegdy pływał Drogi Leander y morze przebywał KlonFlis C3.

pływać po czym [= nad czym] (1): [W czasie potopu] Ryby po górach wyſokich pływáły KochPieś 32.

pływać przez co (3): [Biskup moguntyński Hatto] vćiekł ná thę wieżę kthora byłá miedzy wodámi/ máiąc zá tho áby myſzy pływáć przez Ren nie vmiáły BielKron 285. Cf »przez rzekę pływać«.

W przeciwstawieniu: »pływać ... lecieć« (1): wolnośćią Polſką zápaleni/ [...] nie iecháli áni pływáli/ ále ná kóniéch ſwych po wodźie lećieli ná onego Moſkiewſkiégo Tyránná OrzQuin R.

W charakterystycznych połączeniach: pływać bezpiecznie, bystrze, dobrze; jąć się pływać, moc (2), nawyknąć, uczyć się (4), umieć (2); w wodzie żyć pływając.

Przysłowie: Nie pomoże nic Gąſce choć z Lábęćmi pływa/ Przedſię miedzy białemi náſzá Gąſká śiwa. RejWiz 98.
Fraza: »pływają łodzie« (1): Niechże mé po byſtréy wodźie/ Nie pływáią ze mną łodźie/ Nábywáiąc śrébrá/ złotá PudłFr 22.
Zwroty: »w morzu pływać« (1): Rybá w ſzyrokim morzu iáko byſtrze pływa RejWiz 50.

»norkiem, pod wodą pływać« = inurinare, urinare, urinari Mącz [szyk zmienny] (3:1): Ranae diu sub aqua vrinantur, Záby długo pływáyą pod wodą/ długo ſie nie wynurzáyą. Mącz 508d, 508d [3 r.].

»przez rzekę pływać« = przeprawiać się na drugi brzeg (2): ná tym wiele należy kto vmie ſobie pocżynáć [...] ná przepráwowaniu przes trudne mieyſcá/ iáko [...]/ przes rzeki pływáć/ tak iezdnym iáko pieſzym BielSpr 7, 2.

»po wodzie, w wodzie, na wodzie pływać« [szyk zmienny] (6:3:2): FalZioł IV 32d; BielKron 461v; Terra mari aquisque innatat, Ziemią y na wodach pływa. Mącz 248c, 131c [2 r.], 248c; RejZwierc 99; PaprPan L3; PudłFr 22; Ktorey [ryby] rzecż właſna ieſt w wodźie przebywáć/ Y po niey pływáć. KlonFlis E3v, B4v.

Szereg: »nie jechać ani pływać« (1): OrzQuin R cf W przeciwstawieniu.
Przen (20): RejJóz D3; ſyn then ktorego ocyec ná náukách myał/ [...] ma ſie theż yąć pływáć [tj. zacząć działać samodzielnie]/ yáko inſſy cżynili. GliczKsiąż O2.

W połączeniu szeregowym (1): SkarŻyw 47 cf »pływać w rzece«.

Przysłowie: iuż moie cżaſi w to nieſzcżęſcie przyſzły Aczem ia nicz nie myſlił o tey ſwey przygodzie Lecz widzę ta po ludzioch pływa nie po wodzie RejJóz I3v.
Zwroty: »pływać między bojaźnią a nadzieją« (1): [Amfimachus radził, aby uderzyli na greckie wojsko] iżby iuż álbo vmrzeć z nimi/ álbo ſie odiąć/ iákobyſmy więcey nie pływáli miedzy boiáźnią á nádzyeią BielKron 59v.

»pływać po morzu, (jako) w głębokościach morskich (a. morza)« [szyk zmienny] (1:2): [Miły Panie] wtem pielgrzymowaniu doczeſnego zywota naſſego w ktorem vſtawicznie iako wgłębokoſcyach morskich pływami: racz miłoſciwie ku brzegowi przywieſc nas RejPs 42; RejPos 176v; Iż mi to Pan moy dáć racżył/ żem iuż z onego głębokiego morzá błędow Antychriſtowych wyſzedł ná brzeg beſpiecżny zbáwienia/ [...] gdzie mi ſie iuż też nie trzebá wiſzu chwytáć; ktorymem ſie ćieſzył po morzu pływáiąc CzechRozm 20v.

»pływać w niebezpieczeństwie« [szyk zmienny] (2): mamy bacżyć/ iż ſie tá łodká [Kościół krześcijański] záwżdy kołyſáć á w niebeſpiecżeńſtwie pływáć muśi. RejPos 51, 49.

»pływać w rzece« (1): Dziwna rzeká piſmo S. [...] y ták miałka iſz w niey báránek/ to ieſt proſty y nieucżony/ brodzić: y wielbłąd w niey to ieſt vcżony y Doktor pływáć/ y zátopić ſię (pyſzny Heretyk) może. SkarŻyw 47.

[»na suszy pływać« = prawdopodobnie: być w tarapatach: We szkoleć on taki bywał I na suszy często pływał; Przeto skosztowawszy złego, Już mógł poznać co dobrego. PismaPolit 93.]

»pływać po wodzie« (1): RejJóz I3v cf Przysłowie.

»pływać przeciw(ko) wodzie, wspak, [wzwodę]« = sprzeciwiać się, postępować inaczej niż większość [szyk zmienny] (5:1): RejJóz I5; RejKup n3v, q4; BielKom F7; RejZwierz 62; NIe wiem co zá duchá maſz/ pływaſz przećiw wodzie/ A co iedno przerzecżeſz/ ćiągnieſz ku niezgodzie BielSjem 10; [Wierzę themu cżárćie iż niechceſz mieć ſądow/ áni prawdy/ áni miłoſierdzia według dobroći Boſkiey/ á teżeś tego niegodzien/ bo wzwodę pływaſz/ á prawdzie mieyſcá dáć nie chceſz. PostępekPrCzart 32; JanSyjon 77].

»po swej woli pływać« = działać samowolnie, robić, co się chce (1): Gdyż náſz rozum potrzebá cnotą fáſtrzygowáć/ [...] Bo kiedy ſie pocżnie proć/ byś gi drátwą sſzywał/ Iuż táki po ſwey woli záwżdy będzye pływał. RejWiz 89.

Szeregi: »pływać a kołysać się« [szyk 1:1] (2): Toć byłá figurá tey łodki á tego Koſciołá Krześćiáńſkiego/ iż záwżdy pływáć miáłá á kołyſzáć ſie miáłá w wielkich nawáłnoſciach/ á w wielkim niebeſpiecżeńſtwie tego morzá burzliwego/ to ieſt ſwiátá RejPos 49, 51.
a. Podróżować po wodzie okrętem, łodzią itp. (też wewnątrz ryby w biblijnej opowieści o Jonaszu); naviculari Calep (140): Małpież z niego [z grzbietu żółwia] prędko ſkocżył. Rzekąc/ kiedym z tobą pływał/ [...] Iżem táko ſzalony był BierEz Q2; Nie pływałby márynarz áni gárdłá ważył/ Ale to wſzytko cżyni by roſkoſzy zażył. RejWiz 20v, 101v; RejZwierc 12; GostGosp 90; WyprPl A3v; obiecuiemy [...] vczynić władzą náſzą królewſką: áby rzéki były wyczyśćioné/ á obywátele źiem náſzych áby wolnie pływáli. SarnStat 54 [idem 918], 917, 918; Láchą názwano owę drugą drogę/ Wiślną odnogę. Y tą ná Fryior [= na wiosnę] pływáią Rotmáni KlonFlis F2, A3v, D3.

pływać czym [= z pomocą czego] (1): ſámi [Azenagowie] bez żaglow pływáią tylko wioſły. BielKron 450.

pływać na czym (5): ZAś drugi gotuiąc ſobie okręt/ áby ſię woził po ſrogich nawáłnośćiach/ porucża ſię drzewu ſprochniálſzemu [modli się do bałwana] niſz to ná ktorym pływa. BudBib Sap 14/1; KlonFlis D4v. Cf »na łodzi pływać«.

pływać po czym (19): Bom nie bywał ná morzu [...]. Tum iedno po ſádzawkách Polſkich trochę pływał RejZwierc 243. Cf »po morzu pływać«, »pływać po rzece«, »po wodzie pływać«.

pływać w czym (6): Pátrz co ſie dzyało z Iopem álbo s Tobiaſzem/ Albo co w rybie pływał z vbogim Ionaſzem. RejWiz 131, 111v. Cf »w okręcie pływać«.

pływać dokąd (5): RejWiz 188v; Tego wſzego ma doyźrzeć/ co do Gdańſká pływa [...]/ áby to ták było/ á wcżás wſzyſtko. GostGosp 90; SarnStat 918; VotSzl B. Cf pływać dokąd z czym.

pływać dokąd z czym (1): bo ſami Nakażdy rok pływaiąc do Gdańſka z traftami/ Widzicie gęſte miaſta/ y zamki budowne KochSat A3.

W charakterystycznych połączeniach: pływać prześpiecznie, wolnie (2); pływać po sadzawkach polskich, po światu.

Zwroty: »na łodzi, na korabioch, w okręcie, w korabioch, w nawach pływać« = transire rate PolAnt [szyk zmienny] (2:1:2:1:1): Ci co po wodach morſkich w okręcyech pływáyą [Qui descendunt mare in navibus Vulg Ps 106/23]/ Ná rozmáitych wodách prac ſwych vżywáyą LubPs Y5; RejWiz 90v; RejZwierc [282] [2 r.]; BudBib Sap 14/5; ZawJeft 31; Naviculor – Lałodzi [!] płiwam. Calep 691a.

»pływać na morze« = wyruszać w podróż morską (1): Z Nierownym w wierze/ nie pływay ná morze. BierEz Q.

»po morzu (a. po morskich srogościach, a. po morskich wodach), przez morze, morzem, na morzu, w morzu pływać« [szyk zmienny] (12:2:2:1:1): ále ſnadz y ći więcey co pływáią po morſkich ſrogoſćyach zrozumieć to mogą iż on gdy chce może wody vſmierzić RejPs 160; LubPs Y5; RejWiz 5, 8v, 10v; RejZwierz 17v; gdyſmy pływáli po morzu Adryátyckim [perlatis nobis in Adria (marg) navigantibus (–)]/ około pułnocy zdáło ſie żeglarzom iż byłá bliſko nich niektóra kráina. BibRadz Act 27/27; Krol Apollon pływał po morzu dziewięć lat żony żáłuiąc. HistRzym 21v, 11v, 26v; RejZwierc 14v, 28, 159v; BudBib Sap 14/5; Próżno morzem nie pływamy: Próżno w bitwách nie bywamy: Vgodźi nieſzczęśćié wſzędźie KochTr 17; Przeiazd niepewny: bowiém ná morzu północznym Témi czáſy/ Król Duńſki pływał z woyſkiem mocny KochPam 84; Transfreto – Przezmorze [!] płiwam. Calep 1079b; VotSzl B.

»w przygodach (a w niebezpieczeństwie żywota) pływać« = mieć niebezpieczną podróż (2): RejWiz 94v; káżdy Márinarz záwżdy ma więtſzą rádość y pociechę/ gdy w przygodach á w niebeſpiecżeńſtwie żywotá ſwego pływáiąc/ przypłynie do pożądliwego portu ſwoiego/ niżli on który ćichym wiátrem á ſpokoynemi wodámi przypłynie. RejPos 50.

»pływać po rzece« (3): RejWiz 10v; Chwal morze/ á ſam pływay po świádomey Rzece znáiomey. KlonFlis D4v, B.

»po wodzie (a. po wodach), na wodach pływać« [w tym: po Wandzinej wodzie = po Wiśle (1)] [szyk zmienny] (3:1): RejZwierc Av, 180; Lecż cżłowiek dobry y nie názbyt chćiwy/ [...] Zyie ná źiemi ná ktorey ſię rodźi/ Po wodách ſrogich nie pływa KlonFlis B4, C2.

Przen (88):

pływać na czym (1): Thoćby [lege: Choćby] mu złote Mercurius ſłowá Lał kráſomowny/ wſzytká myśl fliſowá Ná Wiśle pływa zá ſwoim Rotmánem KlonFlis D4.

W porównaniu (1): [Do Pychy] Duchu/ ſkąd burza z nawáłnośćią bywa/ Wtorey [lege: w ktorey] świát pływa/ iák cżołn po ieźierze GrabowSet D3v.

Zwrot: »w łodce pływać« (2): [Kościół Krześcijański może być] thą łodką/ o ktorey tu Ewányeliſtá piſze/ w ktorey on [Pan] vſtáwicżnie pływa RejPos 49, 51.
Szereg: »pływać i być« (1): Pewnieć nic inego nie figurowáłá tá łodká [...]/ iedno Koſcioł iego ſwięty/ á zebránie powołánych iego/ s kthorymi on obiecał pływáć y być w káżdym niebeſpiecżeńſtwie ſwiátá tego áż do ſkońcżenia iego. RejPos 176v.
a) Żyć, przeżywać coś, postępować jakoś (83): ⟨A bac⟩zyſzli iż ćię ſſczeſćie wznioſło ⟨mą⟩drze pływay á dzierz ſie zá wioſło RejRozpr K3v; RejWiz 37v; [O pobożnym życiu] Iednoby ſie trzebá pilnie pytáć/ Mądrze pływáć á brzegu ſie chwytáć RejAp Cc8v; HistRzym 40.

pływać na czym (1): niechay ſtrách ruſzy [...] tákiego/ ktory bez rozmyſłu á bez boiáźni Páńſkiey buia ſobie á pływa ſobie/ iáko Ieleń w puſzcży/ ná rozmáitych páſtwiſkach ſwiátá tego RejPos 264v.

pływać po czym (10): Dayże nam [...] wſzechmogący Pánie thákie rybitwy/ [...]/ áby nas ták vcżyli [...]/ iákobychmy beſpiecżnie á w opátrznośći twoiey pływáli w łodce twoiey/ po thych márnych burzliwoſciach ſwiátá tego RejPos 177v; wnet znaydzie Pan okręt káżdemu wiernemu ſwemu iáko Noemu/ iż będzie beſpiecżnie pływał po wſzythkich nawáłnoſciach ſwiátá tego. RejZwierc 198v. Cf »pływać po morzu, po nawałnościach morskich«.

pływać w czym (51): Bo zawżdy poſpolicie beſpiecżnieyſzy bywa Czo w ſzczęſciu a w ſwobodzie vſtawicznie pływa RejJóz E6, E4v, H4v, I, I5, I7 (9); Bo wierni twoi wſzędy w roſkoſzach pływáią LubPs P4v, L4; Gdyż ieſt ſzcżęſliwſzy oracż co zdrowia vżywa/ Niżli nawiętſzy bogacż co w chorobach pływa. RejWiz 61v, 91, 135v; RejFig DD3; RejZwierz 11, 38v, 60; GórnDworz Ee4v; Pomyſlże też ſobie ná onę ſwiętą mátkę iego/ w iákiey radośći pływáłá ſwięta duſzá iey/ gdyż iuż widzyáłá wſzytki proroctwá wypełnione RejPos 20v; będzie rozumiał/ iż gdy będzie pływał w tey nádziei ſwoiey o thym Pánu ſwoim/ iż thá iego docżeſna ſmierć będzye mu ſie zdáłá nie inácżey iedno iáko wdzięcżny ſen RejPos 84v; iákie to ieſt morze ſwiátá tego omylnego/ á iáko po nim vſtáwicżnie pływamy/ w wątpliwoſciach á omylkach [!] iego RejPos 177v, 84v, 127, 128, 128v, 129v (13); HistLan D3v; W Polſzcże zacni ten Herb [Korab] máią/ Ktorzy beſpiecżnie pływáią/ W cnotach/ w ſłáwach/ w poććiwośći RejZwierc Av, [282], 224; [Chmielecki jest przymuszany] Aby w Rycerſkiey ſpráwie vſtáwicżnie pływał/ Tego á nie inſzego rzemioſłá vżywał. PaprPan Aa3, S3; Niechay iáko chce człowiek w ſzczęśćiu pływa/ [...] Ieſli z fortuną rozum ſye nie ſprzęże/ Tákiéyże śmierći co bydło podlęże. KochPs 74, 204; SkarŻyw 573; ActReg 162; Co pożytecżno/ zniſzcżyć piecżołuieſz/ A to/ co ſzkodzi/ w twym kochániu pływa. GrabowSet G; IAM świádom [...] Co cżyni w ludźiech buyność á co cżyni ſtátek. Tegom ſam z młodych lat ſwych nie vmiał vżywáć/ Gdym ſię był máło w ſzcżeśiu [!] pocżał [!] vcżyć pływáć. CzahTr Cv, H3v; SapEpit Bv; [Eius animi qui nunc luxuria et lascivia defluit refundam. Stłumie iego vmyſl ktory teraz w zbytkach á w pſoćie pływa. TerentMatKęt H8v; CiceroKosz cv]. Cf »w niebezpieczeństwie pływać«, »w odmęcie, w nawałnościach pływać«.

W porównaniach (2): Albo on Amán Hetman krolá Aſweruſá/ ktory iáko paw pływał w roſkoſzach ſwiátá tego RejPos 127; Tám ſtárzec miedzy nimi [córkami] [...] Bárzo z wielkim doſtátkiem ták był náwſzem chowan/ [...] A iáko pącżek w máſle w roſkoſzy pływaiąc. HistLan D3v.

W charakterystycznych połączeniach: pływać bezpiecznie (5), mądrze, ustawicznie (2); pływać po burzliwościach; pływać w błędzie, w chorobach, w cnotach (2), w (dobrej) sławie (4), w grzechach, w kochaniu, w łasce (2), w młodości, w nadziei (3), w nieszczęściu, w niewymownych wszetecznościach, w obietnicach wdzięcznych, w omyłkach (omylnościach) (3), w opatrzności, w poćciwości, w radości, w rozkoszy(-ach) (13), w rycerskiej sprawie, w strachu, w swobodzie, w szczęściu (12), w wątpliwościach (2), w zacności(-ach) (2), w zbytkach a w psocie.

Przysłowia: Kiedy kto w ſzcżęſciu pływa o drugie dba mało RejJóz K4v, K4v marg.

Wiele przyiacioł ma co w ſzcżęſciu pływa/ Patrzże w nieſzcżęſciu iáko ich vbywa. RejZwierc 224.

Zwroty: »głęboko pływać« (1): Bo duſſá ma głęboko prze grzech w ſtráchu pływa LubPs L4.

»pływać w łodce, na łodzi« [w tym: czyjej (3)] = kierować się (czyją) nauką [szyk zmienny] (3:1): RejAp 74v; Bo ſłuchay iáka to ieſt moc/ á iáka to ieſt roſkoſz pływáć w tey łodce iego [Nowego Testamentu]/ á vcżyć ſie w niey RejPos 175, 177, 177v.

»na łodzi pływać« [aluzja do pracy wykonywanej przez człowieka] (1): Vocatio ábo powołánie káżdego cżłowieká/ ieſt łodźią iego ná ktorey pływa KlonFlis A4.

»pływać po morzu, na morzu, w morzu, po nawałnościach morskich« [szyk zmienny] (7:1:1:1): RejPs 82v; po okrutnem morzu roſpáczy pływám/ i wały mię i tam i ſam miecą. MurzHist E4v; Pociechá thim wſzytkim/ ktorzy po tym morzu tego nicżemnego ſwiátá pływáyą LubPs Y5v marg; RejPos 137v, 177, 177v, 316v; RejZwierc 28, 67, 83.

»w niebezpieczeństwie, po niebezpieczeńtwiech pływać« [szyk zmienny] (3:1): Tákież y thy iákożkolwiek pływaſz w káżdym niebeſpiecżeńſtwie ſwoim/ [...] pewnie będzieſz przywiedzion do wdzyęcżnego porthu ſwoiego. RejPos 50v, 51v; O bychmy ſie my theż nędzni márynarze obacżyli/ po iákich niebeſpiecżeńſthwiech ná tym omylnym morzu tego obłudnego ſwiátá pływamy RejZwierc 83, 14v.

»pływać w odmęcie, w nawałnosciach« [szyk zmienny] (1:1): RejPos 49; [O zagrożeniu Rzeczypospolitej przez wrogów:] będziem w tym odmęćie pływáć/ aż ſie Pąn Bog nád námi zlituie. BielSpr cv.

»w słabym okręcie pływać« = żyć z niepewnością jutra (1): Tákże y my moglibychmy ſie rozmyſlić/ iż bárzo w ſłábym okręcie pływamy po tym burzliwym morzu ſwiátá tego RejZwierc 67.

»po światu z myślą pływać« (1): WIśniowieckich to narod/ oſobliwy bywał/ A rozlicżnie po ſwiátu/ záwżdy z myſlą pływał. RejZwierz 92v.

»wiatrami polskimi pływać« = przestrzegać polskich praw i obyczajów (1): [aluzja do sytuacji Polski przedstawionej jako okręt na burzliwym morzu] ná lewo ku Niemcom nieuchodźćie/ wiátrów zachodnych ſye bóyćie/ Polſkimi pływayćie/ ku portu ſztyr dźierżćie OrzQuin A3v.

»bez wiosła (na wodę) pływać« = narażać się na niebezpieczeństwo [szyk zmienny] (4): RejRozpr Kv; RejJóz D2; A prożno ſie tákowy ma mądrym názywáć/ Kto w tym burzliwym morzu bez wioſłá chce pływáć. RejWiz 8v, 188v.

»pływać w wodzie« (1): Zapomni wnet drugiego gdy ſam na ſwobodzie Acz ſnadz wſzytci pływamy ſpołu w iedney wodzie RejJóz K4v.

Szeregi: »pływać a być« (1): A tu iuż pływaiąc á będąc w tey nádzyei o mnie/ nic cięſzko/ nic trudno zdáć ſie wam nie będzye RejPos 138.

»pływać a puścić się na wody« (1): Iuż miła łodko pływay á puść ſie ná wody/ Gdyż wieſz iż ſzcżęſcie vmie odmieniáć przygody. RejWiz 10.

»pływać a (i) (ledwe nie) topić się« (2): GórnDworz Ee4v; [Pan] Cżynić też to cżáſem racży y nád wiernemi ſwemi/ iż dopuſzcża im też pływać á topić ſie w tych nawáłnoſciach ſwiátá tego RejPos 49.

α) Aluzja do herbów Łodzia i Korab (6): Iáko ten Kora zacny s tego domu płynie/ [...]. A day Boże by długo w Polſzcże v nas pływał RejZwierc [282].
Zwroty: »na łodzi, w łodzi pływać« (1:1): A káżdy ſtan zacny bywa/ Ktory ná tey Lodzi pływa. RejZwierc Av, Av.

»pływać po morzu« (1): PLyway długo á beſpiecżnie nawdzyęcżnieyſza łodzi [...] pływaſz po tym morzu ſwiátá burzliwego LubPs ktv.

»po światu pływać« (1): Wiele ta łodzią [Łaski] po światu pływała A sam to Bóg wie, kędy niebywała. RejŁas w. 28.

2. Unosić się na powierzchni lub pod powierzchnią wody (albo innego płynu), nie tonąć, nie osiadać; supenaatare Mącz, Cn; fluctare, fluctuare, fluctuari, fluitare, innare, innatare, nare, natare, obnatare Cn (62): Ieſtli na dnie [uryny] albo nad ſamym dnem pływáią [subtelne proszki]/ tedy krzyżow y nog bolenie: vkazuią. FalZioł V 11v, 10v, 11v [2 r.]; HistRzym 120v; BiałKat 283v; KlonŻal A4v; Nád práwo żelázu pływáć/ y ogniowi chłodźić kazał. SkarKaz 578a.

pływać po czym (21): lekka [karmia] na wirzchu będącza ſtrawi ſie ſama á tak pływa po oney grubey GlabGad G5; SienLek 27. Cf »po morzu pływać«, »po wierzchu pływać«, »po wodzie pływać«.

pływać w czym (12): Wſzyſcy to ludzie widáią/ Iż muchy w winie pływáią. BierEz N3v; FalZioł V 1v, 6v; RejWiz 13v; BibRadz 2.Mach 12/16; RejZwierc 111; BudBib 2.Mach 12/16; Mocz w ktorym iákoby piaſek pływa/ Kámień w Nyrkách známienuie. SienLek 27v, 27, 27v. Cf »w morzu pływać«.

W porównaniach (2): mięſo drobne dla ſwey lekkoſci niezſtępuie na doł do żołądka, ale pływa albo po wirzchu albo w poſrzodku iego iakoby po wodzie proch GlabGad H3v; Ná bogacżu glánc co ſławy nie miewa/ By pleśń ná winie co po wirzchu pływa. RejZwierc 227.

W charakterystycznych połączeniach: pływać na dnie (nad dnem) (3), na śrzedniej postaci uryny, po wszystkim, w moczu (3), w piwie (2), w pośrzodku (2), w urynie (2), w winie; [krew] w jezierze pływa (2).

Zwroty: »po morzu, w morzu pływać« (2:1): Drewno gdy po morzu pływa/ Ná wzrok więtſze niż ieſt bywa BierEz G3v; RejWiz 146; BielKron 434.

»po wi(e)r(z)chu, na wi(e)rzchu (a. na wierzchniej postaci), u wierzchu ([czego]) pływać« [szyk zmienny] (11:4:1): OBłocżek w vrinie ieſt iakoby dym gruby [...] znamionuie obciążenie płucz/ [...] á nawięczey gdy then obłocżek na wierzchniey poſtaci vriny: pływa. FalZioł V 9, V 8v, 10v, 11, 75v, 94, 116, GlabGad E7v [2 r.], E8, G8v, H3v, H6, Kv; RejZwierc 227; Rzymiánie/ puſzcżáli powodźie lekkie rzecży [...]/ iáko ſą orzechy wielkie/ iábłká/ y inne rzecży/ ktore po wierzchu pływáią BielSpr 48.

»po wodzie (a. po wirzchu wody), na wodzie pływać« [szyk zmienny] (6:2): Pumex, eyn pymſzenſteyn. kámyen co pływa ná wodzye. Murm 122; FalZioł IV 31d; gruſzka [...] ieſt natury grubey a cięſzkiey dla tego też niepływa na wodzie GlabGad I5v, H6; RejWiz 177; BielKron 141; Mącz 160b, 248c.

»wznak pływać« (1): Bo widamy iż riby zdechłe poſpolicie wznak pływaią. GlabGad H8v.

Przen (2):

pływać na czym (1): tá prawdá/ tylko pływa ná ięzyku twoim/ ktorey prawdzie/ [...] ty ſam niewierzyſz KrowObr 52v.

Przysłowie: Naydą ſie/ króm wątpienia/ wielowladny pánie/ Którym ku twéy ozdobie wymowy doſtánie: Między którémi dopuść tym téż iábłkóm [= moim rymom; aluzja do średniowiecznej anegdoty o kulach nawozu końskiego udających jabłka] pływáć KochFrag 42.
a. Przekłady i aluzje do biblijnej opowieści o Noem (11): BielKron 471v; [Noe] cżáſu ſrogiego potopu onego [...] beſpiecżnie pływał RejZwierc 263, 129.

pływać po czym (6): Wiárą Noe pływał po onych okrutnoſciach głębokich cżáſu ſrogośći onego pothopu okrutnego. RejZwierc 128v. Cf »pływać po wodzie, po wierzchu wody«.

Zwroty: »na korabiu, w łodzi pływać; korab pływał; archa pływała« = arca ferebatur Vulg; ambulavit arca PolAnt (1:1;2;1): Leop Gen 7/18; BibRadz Gen 7/18; RejZwierc [282]; SkarŻyw 270; [Noe] Zbudował ſobie korab niezmierzony: Ná którym pływał czáſu złéy przygody Po wiérzchu wody. KochPieś 32.

»pływać po wodzie (a. po wodach), po wierzchu wody, na wodzie« = ferri super aquas Vulg; ambulare super faciem aquarum PolAnt (4:1:1): RejWiz 37v; Leop Gen 7/18; BibRadz Gen 7/18; RejZwierc 125v; A korab Noego [...] podnioſł ſię y pływał po wodzie. SkarŻyw 270; KochPieś 32.

b. W przedkopernikańskim wyobrażeniu świata (1): Iáko ſie tocży niebo iáko zyemiá pływa/ Y iáka pod nią ſpráwá y ná ſpodku bywa. RejWiz 10v.
3. Być zalanym wodą (lub inną cieczą), być zanurzonym; nurzać się, kąpać się; natare Mącz (15): Krol widząc wody gwałtowne/ muſiał ſie wroćić ku domu z woyſkiem ſwym áby nie pływał. BielKron 178v; Mącz 248c.

pływać w czym (3): [O pijanym] Ze leżyſz iáko drewno/ y wonia nie cudna Zálátuie od ciebie/ y twarz bárzo brudna. Iuż byś w rożáney wodce ták y wſzytek pływał/ Nie pomożeć byś ſie y Bálſámem vmywał. RejWiz 84, 88v. Cf Zwrot.

Zwrot: »pływać po uszy [w czym]« [szyk zmienny] (2): [O pijanym] A ieſli też wilgotność ony ſmyſły ruſzy/ Zda ſie pánu iż pływa we błocie po vſzy. RejWiz 120v, 190.
W przen (1): w tym ſwieckim piſku giną náſzy chłopi. A kiedy ſie więc namniey tego nádzyewáią/ Vźrzyſz álić po vſzy w tym morzu pływáią. RejWiz 190.
Przen: Oznacza obfitość, a często nadmiar czegoś [w czym] (10): tám twoi Rycerze pływáią we złocie. RejZwierz 37v; Nie thoć ieſt roſkoſz kto w bogáctwach pływa/ Lecż tu z miernoſcią kto cnoty vżywa. RejZwierc [213]v, 229; ArtKanc R19v.

W charakterystycznych połączeniach: pływać w bogactwie(ch) (bogactwach) (4), w złocie.

Zwroty: »pływać we krwi« [szyk zmienny] (2): BielKron 227; Króleſtwo ono Czeſkié mężné y známienité/ y Królá było ſtráćiło/ y we krwi ſwéy domowéy pływáło OrzQuin Z2.

»jako pączek w maśle pływać« (2): RejWiz 19v; Ten [zacny człowiek] záwżdy iáko pącżek/ w máſle ſobie pływa. RejZwierz 134v.

Szereg: »pływać, bujać« (1): Tu iuż rozumieſz ieſlić co pomogą [na sądzie bożym] bogáctwa twoie/ ábo zacnośći twoie/ w ktorych teraz pływaſz/ buiaſz/ á kochaſz márne ciáło ſwoie RejPos 6v.
4. Lać się, toczyć się (4):
a. O wodzie [około czego] (3): Weźrzeć ná wſzytkę zyemię y co ná niey bywa/ Y iáko ſrogie morze około niey pływa. RejWiz 45.
Przen (2):

pływać po czym (1): ten náſz [Morski Żegota]/ ná wſzem ćicho płynie. [...] A boday tákie wody/ po ſwiátu pływáły. Ktoreby nigdy ludziom/ ſzkody nie dzyáłáły. RejZwierz 66v.

W porównaniu (1): Gdyż zá káżdym to pływa práwie iáko wodá/ Kłopot/ fráſunk/ przypadki/ á cżęſta przygodá. RejWiz 16.

b. O płaczu (1):
Fraza: »łzy w oczoch pływają« (1): Lecż o to ći niedbáią/ ktorzy tym władáią/ Choć drugim co im krzywdá/ łzy w ocżoch pływáią. RejZwierz 109v.
*** Bez wystarczającego kontekstu (4): Immeo – Wierchem płiwąm. Calep [507]b; Innato – Płiwąm. Calep 538b; Inno – Płiwąm. Innabilis – Gdzie niepłiwaią. Calep 539a.

Synonimy: 1.a. żeglować; 3. bobrować, brodzić, kąpać się, maczać się, nurzać się, omywać się, topić się; 4. ciec, ciekać.

Formacje współrdzenne cf PŁYNĄĆ.

Cf PŁYWAJĄCY, PŁYWANIE

MC