Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PŁYWAJĄC

Następne hasło: PŁYWALNIA »

PŁYWAJĄCY (37) part praes act

pływający (35), pływając (2); pływając (1) BierEz; pływający : pływając FalZioł (9:1).

a jasne.

Fleksja

sg
m	N	pływający	f	N	pływającå	n	N	pływając(e)
	G			G	pływając(e)j		G	pływając(e)go
	D			D	pływając(e)j		D
	A	pływający		A	pływającą, pływając		A

pl
N	m pers	pływający
N	subst	pływając(e)
G		pływających, pływając
A	m an	pływając(e)
A	subst	pływając(e)
L		pływających

sg m N pływający (3). ◊ A pływający (2). ◊ f N pływającå (3). ◊ G pływając(e)j (1). ◊ D pływając(e)j (1). ◊ A pływającą (2), pływając (1); pływającą (1) OrzQuin; pływającą : pływając FalZioł (1:1). ◊ n N pływając(e) (1). ◊ G pływając(e)go (1). ◊ pl N m pers pływający (2). subst pływając(e) (9). ◊ G pływających (6), pływając (1) BierEz. ◊ A m an pływając(e) (cum sb: wieloryby) (1). subst pływając(e) (2). ◊ L pływających (1).

Sł stp s.v. pływać, Cn s.v. pływacz oraz pław abo ruch wodny, Linde także XVIII w. s.v. pływać.

Znaczenia

1. Poruszający się po powierzchni wody lub w wodzie (21)
- a. Podróżujący po wodzie okrętem, łodzią itp. (5)
  - Przen (1)
  - α. W funkcji rzeczownika (1)
2. Unoszący się na powierzchni lub pod powierzchnią wody (lub innego płynu) (13)
3. Nurzający się, kąpiący się; przen (2)
4. Wyrażenie: »oczy we łzach pływające« = oczy łzawiące (1)

1. Poruszający się po powierzchni wody lub w wodzie; natatilis Murm, Mącz, Calep, Cn; reptans in aqua PolAnt; natans Modrz; flutans, flutus Cn (21): Rzekł iey [rybak szczuce]/ [...] Wolę ćię máłą trzymáiąc/ Niż dzieśięć wielkich pływáiąc. BierEz H4; Animal natatile, ein thier das ſchwimbt Zwyrzę pływáyące. Murm 44; Mącz 248c [2 r.], 459a; BudBib c2v [2 r.]; Ztąd potem popáśienie łąk gwałtowne wydźieránie zboża y źwierząt/ ták cżwornogich/ iáko też pływáiących ModrzBaz 142; Calep 188b, 701a.

Wyrażenia: »brzuchem wzgorę pływający« (1): Nautilus, Nieyáki rodzay ryb brzuchem wzgórę pływáyących. Mącz 243a.

»jako łodka [po czym] pływająca« (1): ten kościoł ſwięty ieſzcże od pocżątku ſwiátá: práwie iáko łodká po nawáłnoſciách morſkich pływáiącza ieſt ná dziwne trudnośći á niebeſpiecżenſtwá wyſtáwiony LubPs A4.

»po morzu, w morzu pływający« (1:1): [Bóg ma chwałę] y od wſſytkiego wmorzu pływáiącego ſtworzenia. RejPs 101v; Abowiem máłoćby pomogło choćbyś widział Etnę pałáiącą/ rzeki byſtrze ciekące/ morzá ony ſrodze burzliwe/ Wieloryby po nich pływáiące RejZwierc 20v.

»pływający w wodach« (1): A thákować ieſt vſtáwá około Zwierząt/ Ptakow/ y około wſzech rzeczy żywych pływáiących w wodách [quae reptat in aquis] BibRadz Lev 11/46.

W wyjaśnieniu przenośni [po czym] (1): Pewnieć nic inego nie figurowáłá tá łodká pływáiąca po tym márnym á burzliwym morzu/ iedno Koſcioł iego ſwięty RejPos 176v.

a. Podróżujący po wodzie okrętem, łodzią itp.; navigans JanStat (5):

pływający po czym (1): Iżem tedy dla Sżyprow náſzych Polſkich y dla vćiechy pływáiących po Wiśle/ nápiſał tego Fliſá KlonFlis B.

pływający którędy (1): ták rzeki ſą zámknioné Iázy gęſtémi/ y płoty: iż Kupcy pływáiący támtędy pływáć nie mogą. SarnStat 917.

Wyrażenie: »w niebezpieczeństwach morskich pływający« (1): Drudzy niemocámi ociążeni. Drudzy w niebeſpiecżeńſtwach morſkich pływáiący. LubPs Y4.

Przen (1):

pływający po czym (1): Druga przycżyná/ iż ſie ten Pan temu ſwemu ták wdzięcżnemu koſciołowi á tey łodce ſwey/ po dziwnych nawáłnoſciach ſwiátá tego pływáiącey/ ták ſie w niebeſpiecżeńſtwiech iego topić á kołyſáć dopuſzcża. RejPos 49v.

[pływający w czym: I Polacy narod w Slácheckich wolnośćiach okwićie pływáiący (ále nam trzebá oſtrożnie żeglowáć/ byſmy w niey nie vtonęli) tákowey by rzeczy [tj. wyboru nieodpowiedniej żony dla następcy tronu] Krolowi ſwemu niedopuśćili StryjKron 386 (Linde s.v. pływać).]

α. W funkcji rzeczownika (1): Toruniánie niech nie przeſzkadzáią/ áni áreſtuią/ áni zátrzymawáią pływáiących [navigantes JanStat 972] SarnStat 918.

2. Unoszący się na powierzchni lub pod powierzchnią wody (lub innego płynu) [po czym] (13): FalZioł V 4; Ieſli theż tám [w moczu] widzą ſye iákoby nići pływáiące/ známię ieſt śmiertelne. SienLek 26; Thedy on cżłowiek wſthawſzy ráno/ y vyźrzáł on kloc pływáiący po morzu/ y wywiodł ij ná brzeg HistRzym 121.

pływający na czym (6): Czo ziarnka na vrinie pływaiące znamionuią FalZioł I 8v, I 8v. Cf Wyrażenie.

pływający w czym (4): NAſienie w vrinie na dnie pływaiące, znamionuie ſkutek cieleſny FalZioł V 11v, V 10v, 11 [2 r.].

Wyrażenie: »na wierzchu ([czego]) pływając(y)« (4): day [mieszaninie] wrzeć v ognia [...] aż vyzrzyſz tłuſtoſć na wierzchu pływaiącz FalZioł II 23v, V 5v, 8; ludzie barzo tłuſto iadaiąci miewaią zgagę która pochodzi z zapalenia tłuſthoſci na wierzchu abo w cżeluſciach żołądkowych pływaiącey. GlabGad E7v.

3. Nurzający się, kąpiący się; przen [w czym] (2): chociay widziſz ſtany ludzkie w przełożeńſtwiech y w inych fortunach pływáiące/ nic ſie ty tym nie obruſzay RejPos 281v.

Wyrażenie: »pływający we krwi« (1): widzę [...] Koronę Polſką pływáiącą we krwi ſwoiéy domowéy. OrzQuin Zv.

4. Wyrażenie: »oczy we łzach pływające« = oczy łzawiące (1): Ocży cżyrwone y też we łzach pływaiącze znamionuie ſwą wolą, pychę, okrucienſtwo GlabGad N7.

Synonimy: 1. pławny; a. żeglujący.

Cf PŁYWAĆ