[zaloguj się]
[pdf]

OPŁYWAĆ (51) vb impf

o oraz a jasne.

Fleksja
inf opływać
indicativus
praes
sg pl
1 opływåm
2 opływåsz opływåcie
3 opływå opływają
praet
sg pl
3 m opływåł m pers
f opływała m an
n opływało subst opływały
fut
sg pl
3 f będzie opływała m an
n subst opływać będą, będą opływać
imperativus
pl
2 opływåjcie
3 niech opływają
conditionalis
sg pl
1 m m pers bysmy opływali
2 m m pers byście opływali
3 n by opływało subst

inf opływać (1). ◊ praes 1 sg opływåm (1). ◊ 2 sg opływåsz (3). ◊ 3 sg opływå (17). ◊ 2 pl opływåcie (1). ◊ 3 pl opływają (8). ◊ praet 3 sg m opływåł (1). f opływała (2). n opływało (1). ◊ 3 pl subst opływały (1). ◊ fut 2 sg opływać będziesz (1). ◊ 3 sg f będzie opływała (1). ◊ 3 pl subst opływać będą (3) BibRadz, BudBib (2), będą opływać (1) Leop. ◊ imp 2 pl opływåjcie (1). ◊ 3 pl niech opływają (1). ◊ con 3 sg n by opływało (1). ◊ 1 pl m pers bysmy opływali (2). ◊ 2 pl m pers byście opływali (1). ◊ part praes act opływając (3).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w. s.v. opłynąć.

1. Ociekać, być pełnym aż po brzegi; exuberare PolAnt, Cn (5): Puśćie śierpy/ ábowiem żniwo doźrzewa/ podźćie á prziydźćie/ ábowiem práfá pełna ieſt/ á ſtępy opływáią [quia plenum est torcular, exuberant torcularia]/ gdyż złość ich rozmnożyłá ſię. BibRadz Ioel 3/13[18]; Miárę dobrą y wierzchowátą/ y natłocżoną/ ták iż będzye opływáłá/ dádzą ná łono wáſze. A iáko wy mierzyć będzyecie/ ták też wam od inſzych odmierzono będzye. RejPos 170.

opływać czym (2): KromRozm I B; Y nápełnią ſię gumná zbożem/ á opływáć będą práſy moſzcżem y oliwą [stridebunt torcularia musto et oleo recenti]. BudBib Ioel 2/24.

opływać w czym (1): Włos mi móy wſzyſtek Bálſámem płynie/ Czáſzá opływa w roſkoſznym winie. KochPs 33.

Przysłowie: Bo z obfitośći ſercá vſtá mowyą/ [...] á gárnyec álbo koneẃ tym opływa/ czym yą przeleyeſz. KromRozm I B.
2. Spływać, płynąć; circumfluere Mącz; decidere, defluere PolAnt (10): Circumfluo, W koło opływam/ ociekam. Mącz 131d; A iż powieda [Salomon] iż tá kreẃ áż do wędzidł końſkich opływáłá/ Wędzidłá známionuią złość á vpor ludzi złośćiwych/ gdyż wędzidłá ná vporne konie cżynią RejAp 127; tu drzewá ogániſté ad quincuncem porządnie rozſádzone/ á niżéy ſtrumienié wód żywych/ po kamięniu wyſkákuiącé opływáią/ byſtrośćią ſwą ochładzáiąc ich ſpániáłość SarnStat 3v.

W charakterystycznych połączeniach: opływa krew, strumienie, usprawiedliwienie, zbawienie, żywot wieczny; wkoło opływać.

W przen [na kogo, na co] (5): A potym to przydáie/ iż ácżkolwiek śrzodki rozmáite y rożne ſą/ iednák z iednegoż źrodłá ná wſzyſtki [ludzi] opływá zbáwienie CzechRozm 172v; tedy ſie to wſzyſtko [dary] do iednego á tegoż ćiáłá duchownego wſzyſtkich cżłonkow śćiąga/ y z onego iednego ná wſzyſtki opływa. CzechRozm 190v; co Chriſtus z woley Oycá ſwego ná iednego ktorego wyleie/ tedy też to záś przez onego y ná inſze opływa. CzechRozm 190v; Który [Bóg] mogąc też ták vcżynić/ y ták to poſtánowić/ áby z vcżynkow ludzkich/ ktoreby on ſam zgotował/ vſpráwiedliwienie ná ludźi oplywało [!]: wſzákże tego vcżynić nie vmiał. CzechRozm 215v, A3.
Przen: Spadać (o liściach) (2):

W porównaniu (2): Rozpłynie ſię też káżde woyſko niebieſkie/ y zwinione będą iáko kſięgi niebioſá/ y wſzelkie woyſko ich opłynie/ iako opływa liſt zdrzewá winnego/ y iáko opływa z figi [ut defluere folium de vite et sicut decidens de ficu]. BudBib Is 34/4.

3. Być zalewanym, oblewanym czym; ociekać czym, być pełnym czego; defluere Vulg, PolAnt; natare PolAnt [czym] (13): Thá rzeká pod miaſto Lánfenberg ćiaſnemi ſkáłami ſćiśnioná idzie/ pijánámi białemi opływáiąc BielKron 283.
Frazy: »oko opływa [= zalewa się łzami]« (1): Oko moie opływa bez przeſtánku [Oculus meus defluxit]/ i odpocżynku nie má. BibRadz Ier 5/49.

»(na każdą noc) opływa pościel« (1): Sprácowałem ſię w płáczu moim/ ná káżdą noc opływa poſćiel moiá/ á łoże moie mokre ieſt od łez [natare faciam ... lectum meum in lachryma mea stratum meum liquefaciam]. BibRadz Ps 6/7.

Zwroty: »krwią opływać« = być zbroczonym krwią [szyk zmienny] (4): y dobywſſy miáſthá zá wolą Páńſką/ bes licżby wiele ludźi pobił: ták że też przyległe ieźioro ſſyrokie ná dwoie ſtáiánie/ zdáło ſie że opływáło krwią ludzką [sanguine interfectorum fluere videretur]. Leop 2.Mach 12/16; BudBib Iudith 6/3; Y tobie [Hektorze] kwóli ręce nie vſtáią/ Rámioná/ pierśi/ twarz/ krwią opływáią. GórnTroas 14; OrzJan 127.

»łzami opływać« (1): Wſzytki me drogi/ łzámi opływáły/ Ktoby z poćiechą do mnie ſzedł/ nie znáły GrabowSet Rv.

»opływać mlekiem (i miodem)« (2): ieſzcże ſie máło tobie zda yżeś nas wywiodł z źiemie Egyptſkiey/ ktora oplywáłá [!] mlekiem y miodem [lacte et melle manabat]/ żebyś nas pomorzył ná puſzczy Leop Num 16/13; A dniá onego z gor popłynie moſzdz/ á pogorki opływáć będą mlekiem [colles diffluent lacte] BibRadz Ioel 3/18[23].

»potem krwawym opływać« (1): Myalem ſyα wyαcey modlyc. alye on [Jezus] zamyα konayᾳc dlugo ſyα modlyl a potem krwawim opliwal. BierRaj 23v.

»opływać wodą(-ami)« (2): Niech wylewáią ocży náſſe łzy/ y powieki náſſe niech opływáią wodámi [palpebrae nostrae defluant aquis] Leop Ier 9/18; SkarKazSej 706a.

4. Obfitować w co, być pełnym czego; adfluere, manare Vulg; defluere PolAnt; abundare, affluere, redundare Cn [czym (19)] (23): To powiáda Pan zaſtępow/ Będą ieſſcże miáſtá moię opływáć wſſem dodobrym [!] [adfluent civitates meae bonis] Leop Zach 1/24; gdyż nas więcżſze doległośći od złotego iábłká Korony Węgierſkiey dolegáią/ gdźie tám vſtáwicżne krwie rozlanie krześćiyáńſkiey od nieprzyiaćioł Kryſtuſowych opływáć nie przeſtáie BielKron [3322]v; KwiatKsiąż A3; Miłośierdźiem twoim/ gdyż źiemiá opływa GrabowSet O3v; Wſzytkie ſpráwy iego/ wiárą opływáią/ A poſtępki/ wſzelką ſpráwiedliwość máią GrabowSet T4v, D; OrzJan 53; z wielkiey tedy rozlicżnośći nędz ktorymi ten ſtan nieſzcżęſny [człowieka grzesznego] opłjwa/ mogą być vcżjnione iákobydwie [!] źrzodle z ktorych ine wſzjtkie płjną. WysKaz 22, 9.

opływać w czym (3): Tu odpocżynie káżdy s prac ziemſkich: Tu wytchnie z nędz w ktorych opływa cżłowiecży żywot GórnDworz Mm6; GrabowSet T3v; to w Polſzcże wſzyſcy iákmiarz proznuiąc/ [...] iednák w doſtátkách wſzelákiey żywnośći ták opływáią/ iż wiele inſzych źiem nimi odżywiáiąc/ wielkie nád ſámę żywność zyſki ſtąd odnoiſzą PowodPr 18. [Widząc ia zdawná ná wſzytko Chrześćiáńſtwo przyszłe niebeśpiecżeńſtwo/ w ktorym opływáć mamy przez naród pogáńſki zá oſpáłośćią náſzą. WerVotum 27].

W charakterystycznych połączeniach: opływać łaską, miłosierdziem, wiarą, wszem dobrym.

Fraza: »[czym a. w czym] opływa człowieczy żywot« (2): Káżda tedy rzecż/ kthora ku ſmiechu pobudza/ vweſela nas/ [...] á ktemu nie dopuſzcża áby cżłowiek ná ten cżás pomniał ná owe fraſunki/ á doległośći teſkliwe/ kthoremi opływa náſz żywoth. GórnDworz O2v, Mm6.
Zwroty: »gniewem opływać« (1): złosny [...] ptáſznikowi rowien/ co ſtáwiáiąc Sieći/ długo pilnował/ A gniewem opływáiąc/ Do dom ſię wroćił GrabowSet 13.

»pociechami opływać« (7): Bo niechceſz ábyſmy tu vſtáwicżnemi poćiechámi opływáli: dla tego ábyſmy płácżliwego pádołu świátá tego/ zá niebieſki ray ſobie niepocżytáli LatHar 240; ábyſmy [...] z nim [Zbawicielem] po śmierći w niebieſkich nieſkáźitelnych páłacách/ z wámi/ y inſzymi wybránemi Bożymi/ niewyſłowionemi poćiechámi/ y nieodmienną rádośćią/ ze wſzelkim doſtátkiem y ſzcżęśćiem/ opływáli. LatHar 349; A też to nie ſynowſka rzecż/ ále naięmnicża/ tylko ná ten cżás być nabożnym/ kiedy poćiechámi Boſkimi opływaſz. LatHar 666, 51, 247, 421, 599.

»rozkoszami, w rozkoszy opływać« (3:1): ábyśćie zſáli y nápełnili ſie od pierśi poćieſſenia iego: żebyśćie doili/ y roſkoſſámi opływáli [ut ... deliciis adfluatis] od wſſelákiey ſlawy iego. Leop Is 66/11; Pokoy [...] Wkoło niech buia w wieńcu oliwowym: W roſkoſzy opływáiąc/ Gáie/ págorki/ rzeki okrywáiąc/ W beſpiecżeńſtwie tákowym/ By/ bez broniey wſzelákiey/ Káżdy wolno ſzedł. GrabowSet T3v; LatHar 41, 599.

[»w szczęściu opływać«: a kto w nieszczęściu jest, szczęścia się spodziewaj; kto w szczęściu opływa, bądź barzo ostrożny. DiarPeregr 64.]

Synonimy: 1., 2. ociekać; 3. oblewać; 4. obfitować.

Formacje współrdzenne cf PŁYNĄĆ.

Cf OPŁYWAJĄCY, [OPŁYWANIE]

AW