1. Wylewać łzy, łkać, szlochać, zawodzić, lamentować ze łzami; też: smucić się, rozpaczać, żałować; flere Vulg, HistAl, PolAnt, Mącz, Modrz, Calag, Calep, Cn; plorare Vulg, HistAl PolAnt, Mącz, Modrz, Calep, Cn; lugere Vulg, PolAnt, Mącz, Calep, Cn; vagire Bart Bydg, Vulg, Mącz, Calep; plangere HistAl, Vulg, PolAnt, Cn; gemere Vulg, Mącz, PolAnt; lac(h)rymari Mącz, Calag, Cn; lac(h)rymare Mącz, Calep, Cn; lamentari HistAl, Calep; illac(h)rymare Mącz, Cn; delachrymare, extillare a. fundere a. proiciere lachrymas, luere Mącz; esse in luctu PolAnt; obvagire Calep; absumere lumina in fletus, applorare, collacrymare, dedere se lacrimis, lacrymas effundere, iacere in lacrymis, illacrymari, indulgere lacrymis a. luctibus, lacrymis prosequi, lessum facere a. habere, miserari, opplorare Cn (1216): Bárzoć krothki płácż niewieśći/ Nie płácżeć ále ſie pieśći BierEz R, A4v, G4v, Hv, L2, O2v (11); DZiecię námileyſſé [...] grzechy tego ſwiata przipędzaią cié plakatz. OpecŻyw 19v; Przeto placżątz mowiła: Proſſę wás/ ij widzieliſcie gdzie ſynacżka mégo? OpecŻyw 32v, 19v, 20, 22v [4 r.], 23 [2 r.] (48); PatKaz II 63; PatKaz III 105v; HistJóz A3, C3, Dv, D4v [2 r.], E2, E3v, E4; BartBydg 257; FalZioł IV 33d, V 76v; BielŻyw 6 [2 r.], 14, 60; Y cżemu tak długo niepoſleſz ſyna twego ktorego płacząc żądamy. WróbŻołt ccv, ff, 136/1; RejPs 204; LibMal 1547/128, 1551/165v, 166v; RejJóz H6v, M5v; RejKup d4 [2 r.], d4v [2 r.], k2v, n2v; HistAl B3v, F3, F4v, G, N4v; MurzHist F4 [2 r.], F4v, T; MurzNT Ioann 20/11 [2 r.]; LubPs dd5v; KrowObr 104v, 238; RejWiz 13, 127v; Leop Gen 46/29, Ex 2/6, 23, Num 11/4, 10 (11); RejFig Bb5v, Cc [4 r.], Dd6; Zá oneś to nieboże/ tey ſzpiże nákupił/ Coś więc ony nędzniki/ choć płákáli łupił. RejZwierz 103, 1v, 6 [2 r.], 13, 17 [2 r.], 19 (17); BibRadz Gen 46/29, Num 11/4, 10, 1.Reg 11/5, Is 30/19 (13); Dawid rozdarł ná ſobie odzyenie/ y wſzyſcy ktorzy z nim byli/ płácżąc á nie iedząc [Vulg 2.Reg 1/12] áż do wiecżorá. BielKron 69; Miáſto wſzytko płákáło/ widząc zámieſzánie Rzecżypoſpolitey ſzkodliwe. BielKron 107; S tey przycżyny był rzewniwy Władźiſław áż płakał. BielKron 414v; ták v nich [u prostego ludu w Liflanckiej ziemie] obycżay gdy płácże śpiewa BielKron 438, 8, 12v, 16v, 17v, 19 (51), 30c, 130a [2 r.], 139c [2 r.], 143b, 155a (20); Prot D3v; RejAp 46, 51, 51v; á co oná [białogłowa, która wzięła truciznę] nie płákáłá/ to oni [świadkowie] zá nię płákáli. GórnDworz Y4v, D8, R6v [2 r.], R7v, T3, Bb3; HistRzym 20 [4 r.], 20v, 22v, 32 [2 r.], 32v [2 r.] (37); RejPos 53v, 81, 100, 195, 217v (17); BielSat Hv, H2 [2 r.]; RejZwierc 80v, 105, 125v, 151v, 170 [4 r.], 189v; KochMon 25; WujJud 47v; WujJudConf 112; Bo tám pytáli nas plandrownicy naſzy o słowá pieśni/ á(no) záwieśiliſmy byli weſele (marg) Albo/ wyliſmy (to ieſt) płákáliſmy. (–) BudBib Ps 136/3, Gen 43/30 [2 r.], Num 14/39, Ps 136/1, Is 15/2, Ier 50/4 (11); BiałKaz Bv, D3 [3 r.]; BudNT Mar 14/72, T4v marg; CzechRozm 119; PaprPan Aa4, Hh2; ModrzBaz 114; [Jesieni początek] ták ſtráſzliwy iáko Krokodyl/ co płácząc ludźie oſzukawa Oczko 29; Calag 39a, 562b; Iákom ia grzeſznicá godną ſię zſtáłá cáłowáć iáſłecżká/ w ktorym Pan moy máludzkim [!] płákał? SkarŻyw 140; On [św. Bernardyn] káżdego doyrzał/ opátrzył/ [...] y bez odpocżnienia/ wednie y wnocy robił/ ćieſzył/ płákał/ śpiewał przy chorych SkarŻyw 461, 15 [2 r.], 52, 70, 107 (43); Prozno płákáć/ podobno drudzy rzeczećie KochTr 3, 17 [2 r.], 18; MWilkHist H2v [4 r.], H3v; Gołowęſe Cupidines tey żáłoſney chwile Płácżą/ łucżki położywſzy przy twoiey mogile. KlonŻal B3v; Wieſz że vmárł KOCHANOVVSKI. płácże Sclauonia. KlonŻal E3v, B [2 r.], B3v, B4v, C, Cv (11); WisznTr 7, 13, 26; BielSen 18; [Człowiek do zamkniętej furty] Tobiem ia złégo ſłowá nie rzékł iáko żywo/ [...] Zebyś mi tę niewdźięczność okázowáć miáłá/ A mnie cáłą noc płákáć pod niebem niecháłá. KochPieś 29, 25, 29, 39; A boday miał płákáć śiłá. Komu dobra myſl nie miłá. KochSob 59, 65; KochTarn 75, 78, 79; ArtKanc B15v, D10v, D12; BielRozm 7; ZawJeft 42; Calep 423b [3 r.], 512b, 576b, 616b, 814b; GórnTroas 11, 12, 13, 14, 47 (8); GrabowSet V v; A ćiérpiąc w ſercu ták nieznośną ránę/ Aż w ten czás płákáć/ gdy y żyć/ przeſtánę. KochFrag 53, 18 [2 r.], 50; Błogosłáwieni ktorzy płácżą/ ábowiem oni będą poćieſzeni [Vulg Matth 5/5]. KołakSzczęśl B2; [Jezus] wſzedſzy/ rzekł im: Przecz zgiełk czynićie y płáczećie? dźieweczká tá nie vmárłá/ ále ſpi. WujNT Mar 5/39; Y ſtánąwſzy z tyłu v nog iego (marg) płácząc (–)/ poczęłá łzámi polewáć nogi iego/ á włoſámi głowy ſwoiey vćieráłá WujNT Luc 7/38 [przekład tego samego tekstu BielKron 144v, RejPos 307, BudNT T4v marg], Matth 11/17, Mar 14/72 [2 r.], Luc 7/13, 32, 8/52 (19); SkarKaz 5b, 6a, 381a, 385a, b (8); GosłCast 64; SkarKazSej 705b; KlonWor 22, 53; Duchowieńſtwo/ vbodzy/ śieroty z wdowámi/ [po Wojewodzinej Sędomirskiej] Iáko po mátce właſney zálaliſie [!] łzámi. [...] Dalekie/ nieznáiome táż żałość ftrzeſktáłá/ Płákałby nieprzyiaćiel: áleś go nie miáłá. SzarzRyt D.

płakać kogo, czego [= nad kim, nad czym] (141): Cna żoná rychło po ſlubie/ A widząc mężá w chorobie: Nieutolnie go płákáłá/ Iż go bárzo miłowáłá. BierEz P2v; OpecŻyw 48v, 141v; HistJóz A2v, E3v; BielŻyw 6, 164; Dziwna rzecż iż nie thylko ludzie płákáli ták wielkiego Ceſarza/ ále ſie y Słońce záćmiło w ten cżás HistAl N3; MurzNT Matth 2/18; RejWiz 190v; Nárzeka Prorok ná lud/ y płácze go Leop Ier 9 arg, 1.Reg 15/35, 16/1, 25 arg, 25/1, 4.Esdr 15/44 (10); BibRadz Gen 23/2, 2.Reg 3/31, Ier 16/4, 25/33, Tob 10/7; Wiedzyoná tedy żałobliwie królewná Polixená ná ofiárę dla vſpokoienia wiátrow/ gdzye iey wizytek lud z obu ſtron płákał. BielKron 60, 19 [2 r.], 42, 45v, 57v, 65 [2 r.] (15); RejAp BB4v, 143, 151, 151v, 152v; HistRzym 18v, 19; RejPos 26v, 356; BudBib Deut 34/8, 1.Reg 15/35, 16/1, 2.Reg 13/37, 3.Reg 14/13 (8); BiałKaz D2v, D3; Syny wſzytki pobiią/ dźiewki w niewolą Zábiorą: [...] Mátko ty dźiatek Swoich płákáć nie będzieſz/ ále wyć będzieſz. KochOdpr D2; KochPs 49; SkarŻyw 70, 108, 143, 195, 196 [3 r.] (18); KochTr 3, 13, 15; KochFr 27 [2 r.]; Neryne płácżliwa/ [...] Trzody twoiey przyglądáiąc/ płácże lutnie drogiey [Kochanowskiego]. KlonŻal B3, B [2 r.], B4, B4v [2 r.], C [3 r.], Cv, D4; WisznTr 13; ArtKanc R17v; Y kogóż piérwéy płákáć! wnuká zábitégo! Córki/ mężá/ oyczyzny/ śiebie/ czy wſzytkiégo? GórnTroas 75, 10, 11, 25, 64, 70; GrabowSet B; KochFrag 51; KołakCath C [2 r.], Cv; WujNT Luc 8/52, 23 arg, 23/27; WitosłLut A4v; [Józef] vpadł ná twarz vmárłego oycá ſwego płácząc go y cáłuiąc. SkarKaz 385a, 385a [4 r.], 385b [2 r.]. Cf płakać kogo, czego ze zdaniem przyczynowym, »gorzko płakać«, »płakać narzekając«, »płakać umarłego«, »płakać żałując«.

płakać kogo, czego [= nad kim, nad czym] ze zdaniem przyczynowym (2): zániechay płáczu/ Troiéy płáczeſz że zginęłá? GórnTroas 34; KołakCath B4v.

płakać czego [= z powodu czego] (58): OpecŻyw 86, 89, 111, 131v, 142; MurzNT Ioann 20/13, 15; Leop 3.Mach 4/2, 4; BielKron 68, 266; RejAp 152v; HistRzym 8, 19, 31, 105, 126; pomni pilnie ná ony ſłowá tegoż tho Páná á zbáwicielá ſwego/ ktore mowił ku onym ſwiętym pániam ktore go prowádziły ná ie^go śmierć/ płácżąc nád nim onego okrucieńſtwá RejPos 105v, 65, 339, 356v; SkarŻyw 195, 312; Czegóż płáczem / prze bogá? czegóż niezáżyłá? Ze ſobie ſwym poſágiem Páná nie kupiłá [...] Ze boleśći w rodzeniu dźiatek nieuznáłá KochTr 22; KochFr 83; KochMRot C2v; Ale ná iáwiſz płáczę ſwéy lekkośći? Czy mię pokuſá łudźi króm winnośći? KochPieś 7; KochTarn 78; GrochKal 15; GórnTroas 73; GrabowSet M2v [2 r.]; KołakCath C; SiebRozmyśl Mv. Cf płakać czego ze zdaniem przyczynowym, Ze zdaniem przyczynowym i dopełnieniowym, »gorzko płakać«, »łzy wylać płacząc«, »(po)społu płakać«, »śmierci płakać«, »płakać żałując«.

płakać czego [= z powodu czego] ze zdaniem przyczynowym (2): o płaczęſz iá moiéi wielkiéi nędze/ że to cżuię iſz mię bóg opuścił MurzHist I4; GórnTroas 73.

płakać dla czego [= nad czym] (5): OpecŻyw 166; {o} barzo plakaly adam y eua dla nądze na ktorą byl(y) vygnany zrayu PatKaz III 99v; HistAl G2v; A nie vżywał [Ezdrasz] żadnego pokármu/ áni pił żadney wody/ płácząc dla bárzo wielkich grzechow wſzytkiego ludu onego. BibRadz 3.Esdr 9/2. Cf »płakać dla śmierci«.

płakać od czego (1): od ſilnéy ij cżuyné boleſci/ rzęwno Iezus plakál/ bo wielmi ſubtilné cialo miál. OpecŻyw 126v.

płakać z czego [= z powodu czego] (2): PatKaz II 64; Kiedy milcżę/ łzy leię/ ieſli ćię też wzywam/ Płácżę z cżáſow żáłoſnych/ ktorych tu záżywam GrabowSet E4.

płakać ku komu (1): o nouy ſmątek o {o}garnąl duſzą yey y plakala anna ku bogu w noczy y uednye PatKaz II 63.

płakać na kogo [w tym: sam(i) na się (2)], na co [= skarżyć się, żalić się na kogo, na co] (19): RejJóz H8v; Owi rzemieśnicżkowie/ á owi pártácże/ Káżdy więc tám z oſobná ná ſwą nędzę płácże RejWiz 162v, 182; Leop Num 11/13; RejZwierz 108v; Bo oto płáczą ná mię á mowią/ Day nam mięſá ábychmy ſie go náiedli. BibRadz Num 11/13; BielKron 141, 315; HistRzym 25v; RejPos 309v, 356, 356v [2 r.]; HistLan Bv; Lepieyći mu zápłáćić kokoſz álbo wołu/ Niżby ná ćię płákáć miał v Pánſkiego ſtołu. BielSjem 32, 32; SkarKaz 453b. Cf »płakać narzekając«.

płakać na kogo, na co [= nad kim, nad czym] (6): OpecŻyw 136 [2 r.]; TarDuch C5; nie płácżcie moie miłe corki Syońſkie ná mię [Vulg Luc 23/28]/ y ná mękę moię/ ále płácżcie ſámy na ſię/ y ná ſyny ſwoie RejPos 100; ArtKanc D12v [zawsze przekład tego samego tekstu].

płakać o co (3): Prze bog Czo to za niewyaſta Tu ydzie tak placzaċ/ zmiaſta. Wzdy iey ſpytam oczo placze RejKup d4; SkarŻyw 160, 249.

płakać prze co (2): SkarJedn 269 cf W przen. Cf »płakać prze wielką radość«.

płakać za co [= z powodu czego] (22): OpecŻyw 29, 99, 135, 149v; BibRadz I 136v marg; BielKron 35 marg; HistRzym 71v; RejPos 147v, 309v; SkarJedn 142; SkarŻyw 140, 312, 453; Ták w nocy/ we dnie ktemu/ Też płácżę/ vtrapiony/ Zá me wyſtępki/ ćięſzkie ſercu memu GrabowSet G3, A4; LatHar 139, 143, 154, 243; SkarKazSej 661a; [HerbOdpow L5]. Cf płakać za co przed kim.

płakać za co przed kim (2): śiedźimy li w popiele z przeſtráchu náſzégo/ płácząc przed Pánem Bogiem zá bluźniérſtwá ſwé OrzQuin Z4v; LatHar 386.

płakać nad kim, nad czym (95): OpecŻyw 157; HistJóz D4v; RejJóz P5; Y obroćiwſſy ſie do nich Iezus rzekł: Corki Ierozolimſkie/ niepłácżćie nádemną/ ále płácżcie ſáme nád ſobą y nád ſyny ſwemi Leop Luc 23/28 [przekład tego samego tekstu RejPos 99v, 105v, LatHar 724, WujNT], 3.Reg 13/29, 30, Iob 30/25, Is 66/10, Ier 9/10 (10); BibRadz 2.Reg 3/34, 2.Par 35/24, 4.Esdr 15/43[44]; BielKron 21, 147; RejAp 46, 151; HistRzym 16v; Przecż nie pomniſz ná Páná ſwego/ iż on vſtáwicźnie płácże nád tym márnim á nędznym vpadkiem/ [...] twoim. RejPos 196, 99v [2 r.], 100, 100v, 105v [2 r.], 164v (18); RejZwierc 170, 195 [2 r.], Bbb3; BudBib 3.Reg 13/30, Iob 14/22, 3.Esdr 8/71; BudNT przedm b8v; SkarJedn 403; SkarŻyw 35, 52, 62, 76, 134 [2 r.] (18); KochFr 34; przydzie nam płakac nad tą Koroną. ActReg 29; LatHar 141, 539, 724 [2 r.]; WujNT Luc 19/41, 23/28 [2 r.]; SkarKaz 385b, 486b; Nie płácż Márku nád ćiáłem martwym ſyná ſwego/ Ani ſię przećiw woli Oycá Niebieſkiego. CzahTr L3v; KlonWor 60. Cf płakać nad czym czego, »gorzko płakać«, »płakać nad grobem«, »płakać narzekając«, »nad śmiercią płakać«, »płakać nad umarłym«, »łzy wyć płacząc«.

płakać nad czym czego (1): Zálewał ſię łzámi/ wſpomináiąc gorne ono oycżyzny náſzey błogoſłáwieńſtwo/ á tu nád nędzą żywotá tego/ ſwych y ludzkich grzechow płákał. SkarŻyw 332.

płakać po kim (1): Niebędą po nim [po królu Joacymie] płákáć/ [...]. Oſlim pogrzebem będzie pogrzebiony Leop Ier 22/18.

płakać przed kim (16): Prożno iuż przed ſędźią ma ten płakáć/ ktory ſye drzewiey nyechcyał vznáć. March¹ A4; BierEz I3; March³ V3v; WróbŻołt 94/6; Thedy żoná ięłá wneth przed Sámſonem płákáć/ y nárzekáłá nań/ mowiąc/ Nienawidziſz thy y nie miłuieſz mię Leop Iudic 14/16, Num 11/20, Deut 1/45, Iudic 14/17; BibRadz Num 11/20, Deut 1/45, Iudic 14/16, 17; otworem nam ſtoi pokoy Krolewſki/ práwuiemy ſye przed Krolem ſwym wolnie/ płáczemy przed nim wolnie OrzRozm L4; HistRzym 33v. Cf płakać za co przed kim.

płakać z kim (39): Y iął też z niewiáſtą płákáć/ A bárzo rzewno nárzekáć BierEz G4v; A przeto placżcie ſemną wſſytcy mé żaloſci/ ktorátz mi ſie dzieie prze mé námileyſſé dziécię. OpecŻyw 89, 22, 48v, 68, 103, 159v; TarDuch B6; RejJóz G7; HistAl L3v; MurzHist P2v; BibRadz 2.Reg 3/32; BielKron 452v; RejAp 26, 52v; Płácżćie zemną wſzyſcy ludzie bo iuſz oddaloná odemnie wſzytká nádzieiá weſela HistRzym 126, 125v; RejPos 113; RejZwierc 76; BudBib Dan 13/33; Sioſtrę ktorą zfráſowáną o co widziałá/ ábo chorą/ znią płákáłá/ á one ćieſzyłá iáko mogłá. SkarŻyw 161, 511; KochTarn 76; LatHar 243; SiebRozmyśl Mv; SkarKaz 122b; SkarKazSej 666a. Cf »płakać z płaczącemi«, »(po)społu (a. wespołek) [z kim] płakać«.

Ze zdaniem przyczynowym i dopełnieniowym [w tym z odpowiednikiem: tego (2); iż, że (41), zaimek względny (5)] (46): OpecŻyw 29v, 166, 174, 178v; BielŻyw 6; MurzHist F4; Leop Ier 1/16; NVż ma miła pátria/ płácżmy na ſię ſámi/ [...]. Ze mieſzkamy ták długo/ w tákiey niedbáłośći RejZwierz 108v; BibRadz 1.Reg 6/19; BielKron 174, 315; RejAp 51, 51v, 152v; RejPos 113, 309v, 356v; Iął płákáć ná ſwe głupſtwo że ſie zle ſpráwował/ A tym co mu był Bog dał niemądrze ſzáſował. HistLan Bv; RejZwierc 59v [2 r.]; SkarŻyw 195, 196, 224 [2 r.], 251, 293, 478; KochFr 119; ArtKanc D12v; Gdy ſie dobrze przypátrzym/ ſnadź ćierpimy máło/ Gdy tego tylko płáczem/ co płácz wyćiſkáło. GórnTroas 32; KołakCath Cv; WujNT Apoc 5/4, 18/11; SkarKaz 5b [2 r.], 6a. Cf płakać kogo, czego [= nad kim, nad czym] ze zdaniem przyczynowym, płakać czego [= z powodu czego] ze zdaniem przyczynowym, »płakać żałując«.

cum A cum inf (2): Płákał też y Pan Chryſtus Lázárzá miłego/ Nie śmierći iego płákał/ lecż być śmiertelnego. KołakCath C, Cv.

W połączeniach szeregowych (17): [Wdowa] Siedziáłá záwżdy przy grobie: We dnie w nocy rzewno płácżąc/ Száty drąc/ włoſy tárgáiąc. BierEz Q4v; Leop 4.Esdr 8/16; Mącz 199b; RejAp 54v; GórnDworz Ll2; Iuż gdy ná nie przydą iákie ſtráchy ábo iákie przygody/ drzą/ płácżą/ nárzekáią/ w roſpácż przychodzą/ mnimáią iże iuż zginęli RejPos 85, 322; BiałKat 86; GrzegŚm 9; RejZwierc 152v; CzechRozm 264; GórnTroas 44; Stąd żal nieznośny/ iż wzdycham do ćiebie/ Lkam/ płácżę/ wołam/ wżdym wzgárdzoⁿ w potrzebie. GrabowSet H2v, B; Iákoſz tu nie nárzekáć y rzewno nie płákáć/ Iáko nie lámentowáć/ y ćięſzko nie wzdycháć? KołakCath B3; WujNT Iac 4/9; SkarKaz 3a.

W przeciwstawieniach: »płakać ... śmiać się (17), weselić się (17), radować się (8), śpiewać (8), (z weselem) skakać (3), być wesoły (2), być bez boleści, być dobrej myśli, cieszyć się, tańcować, zażyć pociech« (59): BierEz 12; OpecŻyw 22v, 72, [192]; OpecŻywList Cv; Mogąć węgrzy táncowáć/ my płákáć będziemy Gdy ták ſzláchetney pánny/ ſpolſki pozbędziemy KlerWes Av; Ieden ſpiewa drugi ſkacze Trzeći idąc łáie płácze RejRozpr D3, I2v; Iuż nie płaczcie boć przyſtoj być wam dobrey myſli RejJóz P; RejKup b8v, c2; HistAl 17; MurzNT Luc 6/21, 25; BielKom Bv; KrowObr 238; Bo nie weſoły tryumph kiedy ná nim płácżą/ Záwżdy bywa wdzyęcżnieyſzy gdzye z weſelem ſkacżą. RejWiz 10, 70, 84, 123v, 124v, 127v, 138; Leop Is 66/10, 1.Cor 7/30 [2 r.], Apoc 18 arg; RejZwierz 125; BielKron 21v, 111, 114, 303; páthrzay w Kriſtuſie Pánie náſzym dwie náturze rozne/ to Bog/ to cżłowiek/ then ie/ ſpi/ mowi/ płácże: ten nie ie/ nie ſpi/ ieſth bez boleśći. SarnUzn E5; RejAp 143; GórnDworz Cc5; Rzekł iemu gwido: Wſthań rychło/ bo rácżey ſie maſz weſelić z mego przyſćia niżli płákáć HistRzym 79; RejPos 125v; Dziecię s ſzalonym choć nie gráią ſkacżą/ Dármo weſeli/ á gdzye ſie śmiać płácżą. RejZwierc 214v; BudNT Rom 12/15; ModrzBaz 67; SkarJedn 269; A niewiem płákáćli śmierći twey/ cżyli ſię z niey rádowáć? SkarŻyw 15, 28, 126; CzechEp 23, 308; WisznTr 19; KochSob 67; ArtKanc 120, K8; BielRozm 9; Záprawdę/ záprawdę wam powiedam; iż wy będźiećie płákáć y narzekáć/ á świát ſię będźie weſelił WujNT Ioann 16/20 [przekład tego samego tekstu RejPos], Luc 6/21, 25, Rom 12/15, 1.Cor 7/30 [2 r.], Apoc 18 arg; SkarKaz 486b.

W porównaniach (20):

~ Jako comparatum (19): Tego cżaſu Sámuel vmárł/ [...] á płákał go lud Izráelſki przez długi cżás iáko oycá właſnego BielKron 67, 176, 368v; RejPos 224; RejZwierc 195; KIedy brátá ſwoiego dla imienia zgubił/ Zoná iego płákáłá/ iákby ią kto vbił. PaprPan Hh2; Gdy ią kto zwał Krolewną: bárzo iey było niewdzięcżno: [...] y ſłyſząc to/ iáko o iáką krzywdę płákáłá SkarŻyw 160, 70, 140, 143, 310; KlonŻal B2 [2 r.]; PaprUp D; GrabowSet M2v; [gdy záś przegrá/ [...] płácze by bábá/ włoſy ná ſobie tárga CerGór 29]. Cf »płakać jako dzieci(ę)«.

Jako comparandum (1): [Pan nasz] vſtáwicżnie płácże á nárzeka nád námi á nád przyſzłym vpadkiem náſzym/ iáko płákał nád Ieruzalem y nád zginieniem iego RejZwierc 195. ~

W charakterystycznych połączeniach: płakać (dla, od) boleści (dusze) (4), (dla, od, z) radości (wielkiej) (3), dla (wielkich) grzechow (8), (dla) (wielkiej) nędze (3), (dla wielkiej) żałości (2), (gorzkiej) męki (4), gorzkości [czyjej] (2), hańby, nieszczęścia, okrucieństwa, omylności swoich, (po) śmierci [czyjej] (2), swej lekkości, swej szkody, upadku [czyjego] (2), wielkiej sromoty [czyjej], wstydu i czystości, złości z występkami; płakać zabitego; płakać za bluźnierstwa, za ciężkie [czyje] spracowanie, za grzechy (2), za mękę (3), za niedbałości i nieprawości, za upadek (3), za wielkość złości [czyich], za występek (2); płakać nad grzechem (2), nad marnym a nędznym upadkiem, nad (mizernym a sprosnym) zginieniem [czyim] (3), nad nędzą żywota, nad potępieniem [czyim], nad [czyją] ślepotą, nad złością; płakać w nędzy, w uciskach; płakać aż ku podziwieniu, barzo (silno), barziej (36), bez miary, bez (miasto) pocieszenia (6), bez przyczyny, ciężko, jak baba, jak desperat, (nie)darmo (2), nieprzestajnie, nieutolnie, prożno (3), przystojnie, rad i nie rad, rzkomo (2), siedmiorako, siła, słusznie (3), statecznie, wielce (wielmi) (6), więcej, zbytnio(-e) (2), z pokorą i szczerością, z wielką żądzą, płakać z lutości, z rzewniwości serdecznej; płakać bez przestanku, całą noc, cały dzień, czasu męki, często(kroć) (8), do czasu, na każdy dzień, (nie)długo (dłużej) (11), po wszystkie dni, przez (długi, wszytek) czas (żywota) (3), ustawno (ustawicznie) (5), we dnie i w nocy (10), wiecznie (2), wszystkie lata, wszytko [= cały czas], zawżdy (3); nigdy nie płakać; płakać nad (przed) ciałem (martwym) [czyim] (3), nad głową [komu], przed Panem, przed sędzią, przed wojtem, przy pogrzebie, u grobu, u nog [czyich] (2), w smutnym padole; płakać (nie) (po)trzeba, nie przystoi [komu]; płakać biec, chcieć, iąć (imać) (się) (12), iść [dokąd], kazać, moc (3), musieć (9), nauczyć się, (nie)przestać (15), począć (zacząć) (30), pomoc (pomagać) (5), przypędzać [kogo], wejść [dokąd], wyjść [skąd], zakazować; brać na się wor i płakać, płakać i całować (2), płakać i ciasną a ostrą pokutę czynić, płakać i cieszyć [= pocieszać] (2), ciężkość uczuć a płakać, iść (przyjść) i płakać (3), płakać i klękać [przed kim], modlić się i płakać, płakać (i) mówić (rzec) (3), oblec się we włosienicę i płakać, obłapić i płakać, opasać (przepasać) się worem (i włosienicami) a (i) płakać (2), paść u głowy [czyjej] i płakać, paść wznak na ziemię i płakać (4), popiołu nasuć na głowę, płakać, precz bieżać i płakać, płakać i (też) prosić (3), prze żałość leżeć a płakać, rozedrzeć (roztargnąć) odzienie a (i) płakać (3), siedzieć (siąść) i płakać (4), płakać a skruchę mieć, płakać a trapić serce [czyje], ubrać się w żałobę i płakać, uchwycić się szyje [czyjej] i płakać, uderzyć sobą o ziemię a płakać, płakać a upaść na oblicze swoje, płakać a upaść przed nogami [czyimi] (2), upaść na twarz umarłego i płakać, płakać a (i) wołać (kyrie eleison) (4), zgiełk czynić i płakać; (jest) trudna nie płakać; nie moc się odjąć, aby nie płakać, strzymać się, iżby nie płakać; płakać i(a nie, ani) (moc, chcieć) być pocieszon (5); płakać i (gdy) słuchać (słyszeć, usłyszeć) [czego] (8); płakać, gdy widzi; (nic) [kogo] nie rusza ani [kto] płacze (2); płakać będąc w niewoli, bojąc się, chcąc [czyje] łzy utulić, czekając obietnic, czyniąc pokutę, dziękując [za co], o zabiciu się dowiedziawszy, nędzę przed oczy kładąc, kołacąc, nie mogąc cierpieć [czego], modląc się, mowiąc (19), śmierć [czyją] obaczywszy, oblokłszy włosień, obłapiwszy (obłapiając) [kogo] (6), padwszy (na ciało [czyje], na ziemię, na łożu, na kolana) (5), patrząc [na kogo, na co] (7), poglądając (wzglądając) [na kogo, na co] (2), poruszon żałością, poszcząc, prosząc [w tym: o miłosierdzie (1)] (4), przepraszając, rozdarłszy odzienie, rzek(n)ąc (23), słysząc (usłyszawszy) [co] (16), ukazując żałość, urągając, utrapiony, uwiesiwszy się u głowy [czyjej], widząc [co] (5), wołając (3), wspominając (pomniąc, pomniawszy) (często) (7), wyznawając grzechy, zakrywając oczy, zwiesiwszy (załomiwszy) głowę (2); płacząc cieszyć, dziękować, iść ([za kim]) (8), mieć (wziąć) pociechę (2), mowić (14), modlić się (modłę czynić) (3), grob nawiedzać, (obłapiać) (po)całować (się) (wespołek) (2), (o)powiedać (3), paść [w tym: na oblicze (2), na kolana (2), na szyję (1)] (4), polewać (maczać [co]) łzami (2), prosić (5), rozedrzeć odzienie, rzec (6), skamienieć, uczynić pogrzeb, (u)paść (upadać) [w tym: u (do) nog (2), na ziemię (2)] (4), wołać (5), wspominać, wymawiać [co komu], wzywać, zawiesić się [u kogo], żądać.

2. Wydzielać łzy na skutek choroby (2): Na przod iż gdy ktho płacże/ albo mu łzy z ocżu płyną, tedy pomazać na czeluſciach/ á przeſthaną płynąć FalZioł IV 39c; Lippus, Któremu oczy płáczą/ álbo łzámi záciekáyą/ Slieṕ. Mącz 195a.