Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PŁACZĄC

Następne hasło: PŁACZEK »

PŁACZĄCY (95) part praes act

płaczący (83), płacząc (11), płaczący (indecl) (1) PaprPan; płacząc RejZwierz, BielSen; płaczący : płacząc BierEz (1:1), OpecŻyw (10:6), BielKron (2:1), RejPos (4:1).

a jasne (w tym 1 r. błędne znakowanie),

Fleksja

sg
m	N	płaczący	f	N	płaczącå, płacząc	n	N
	G	płaczącego, płacząc		G			G
	D	płacząc(e)mu		D	płacząc(e)j		D
	A	płaczącego, płacząc		A	płaczącą, płacząc, płaczący		A	płaczącé

pl
N	m pers	płaczący, płacząc
N	subst	płacząc(e)
G		płaczących
D		płaczącym, płacząc(e)m
A	m pers	płaczącé, płacząc
I	m	płacząc(e)mi, płaczącymi

sg m N płaczący (7). ◊ G płaczącego (2) OpecŻyw, LatHar, płacząc (1) RejZwierz; -ego (1), -(e)go (1). ◊ D płacząc(e)mu (3). ◊ A płaczącego (8), płacząc (3); płaczącego BierRaj, Skarżyw, ArtKanc, LatHar; płacząc BielSen; płaczącego : płacząc OpecŻyw (4:2); ~ -ego : -égo OpecŻyw (3:1), -(e)go (4).◊ f N płaczącå (4) MurzNT, BudNT, LatHar, WujNT, płacząc (2) OpecŻyw, RejPos. ◊ D płacząc(e)j (1). ◊ A płaczącą (12), płacząc (3) BierEz, OpecŻyw (2), płaczący (1) PaprPan. ◊ n A płaczącé (3); -é (1), -(e) (2). ◊ pl N m pers płaczący (5), płacząc (1) BielKron [może part praes act od PŁAKAĆ]. subst płacząc(e) (1). ◊ G płaczących (10). ◊ D płaczącym (6), płacząc(e)m (1) TarDuch. ◊ A m pers płaczącé (13), płacząc (1) OpecŻyw; -é (1), -(e) (12). ◊ I m płacząc(e)mi (5), płaczącymi (2); -(e)mi BierEz, BudNT (2), ModrzBaz; -ymi Skarżyw; -(e)mi : -ymi WujNT (1:1).

Sł stp notuje, Cn s.v. płaczliwy, Linde XVII w. s.v. płaczek, dziedzic; ponadto w objaśnieniu s.v. płaczliwy.

Znaczenia

Wylewający łzy, łkający, szlochający; smucący się, rozpaczający (95)
- a. W funkcji rzeczownika (33)

Wylewający łzy, łkający, szlochający; smucący się, rozpaczający; flens Vulg, PolAnt, Modrz; lacrimabundus, plorabundus Mącz, Calep, Cn; lugens, plorans Vulg, PolAnt; plorator Vulg; lacrimans Mącz; lacrimatus Calep (95): BierRaj 16v; Y vſłyſzał miedzy groby/ Wielki płácż/ ćięſzkie żáłoby: [...] Y nálazł niewiáſtę płácżąc/ A ſwoie włoſy tárgáiąc BierEz Q4v; Trzey go też krolowie darowali lezącego miedzy bydłem w vbogiey ſtayni/ placżącego dlá wielkie zimnoſci. OpecŻyw [27]v, 15, 22, 22v, 44v, 45 (10); TarDuch [C4]v, C5 [2 r.], C7v; GlabGad B5v; MurzNT 6 marg; Rozlegałći ſie theż niezgodny głos nieprżyiaćieli/ y żáłoſne nárzekánie bywáło słyſſáne płácźących [!] dziatek. Leop Sap 18/10; RejZwierz 6; BielKron 126v; Mącz 181c [2 r.], 306a; HistRzym 133v; mamy pomnieć/ iż Pan grzeſznikom ſie nie okázuie/ iedno pokutuiącemu Piotrowi/ płácżącey Mágdálenie/ żáłobliwym tym pątnikom RejPos 113v, 257v; GrzegŚm 9 [2 r.]; BudNT Matth 5/4; TEn [ojciec znieważonej dziewczyny] gdy przyſzedł obacżył dzyewkę ſwą płácżący/ Obłápił ią cáłował ſrodze żáłuiący/ Deſpektu co ią potkał PaprPan Gg3; SkarŻyw [197], 252, 580; BielSen 10; Calep 576b [2 r.], 814b; LatHar 155; Ieſus tedy gdy ią vyźrzał płáczącą/ y Zydy ktorzy z nią przyſzli/ płáczące; rozrzewnił ſię w duchu WujNT Ioann 11/33 [przekład tego samego tekstu GrzegŚm], Act 9/39.

plączący kogo, czego (5): OpecŻyw 29; Rozbiegli ſie thedy wſzytcy gdzie ktho mogł/ [...] iedni ránámi zemdleni/ drudzy płácżąc odiáchánia w they mierze od ſwoich. BielKron 308; RejPos 25v; Rachel płácżąca ſynow ſwych niedáłá ſię vćieſzyć że ich niemáſz. BudNT Matth 2/18 [przekład tego samego tekstu OpecŻyw, RejPos, WujNT]; WujNT Matth 2/18.

płaczący za co (1): Lecz gdy to śieią/ do ſerc ludzkich/ [...] gdyſmy prawdźiwie w duchu vbodzy/ [...] y płáczący zá grzechy ſwoie y cudze/ wielkie y pożyteczne drzewo rośćie SkarKaz 83a.

płaczący nad kim (3): OpecŻyw 137; RejPos 196v; Y nálezli go vmárłym/ á pácholę ono nád nim płácżące. SkarŻyw 184.

W połączeniu szeregowym (1): Moc niezlicżona potępionych/ ſzpetnych/ vdręcżenia/ ſmrodu/ háńby y bluznierſtwá pełnych/ á nieprzeſtáynie wołáiących/ nárzekáiących/ płácźących: y zębámi zgrzytáiących. LatHar 670.

W przeciwstawieniu: »żartujący ... płaczący« (1): Zemną weſeli ſię Ewá żártuiąca/ z tobą ćierpi Márya płácżąca. LatHar 269.

W charakterystycznych połączeniach: płaczący bar(d)zo (2), okrutnie, usilnie, wiele; płacząca niewiasta, wdowa; płaczący odjechania od swoich; płaczący dla wielkiej boleści, dla wielkiej zimności; płaczący za grzechy [czyje]; płaczący nad synem swym; płaczący w poruszeniu, w swej starości; oczy i usta obrocić ku płaczącym; (u)słyszeć płacząc(ą, -e) (3), ujrzeć (widzieć) (7); leżący, (a) płaczący (3); płacząc, wołając.

Zwrot: »cieszyć płaczące« (1): náſzy dwu złocżyńcow ná brzeg [jednego wyspu] wywiedli [...]/ przywiązáli ie ku krzyżowi w kopawſzy w źiemię/ y odiecháliſmy ich tám [...] [ale ludzie tego wyspu] ćieſzyli ie płácżące y płákáli ſnimi BielKron 452v.

Wyrażenia: »(tako a. wielmi) gorzko płacząc« (3): Piotr vzrzáwſſy matkę Iezukryſtowę tako vdręcżoną ij tako gorzko placżątz/ więcéy ſie pocżął rzewnitz OpecŻyw 113, 113, 142v.

»płaczący krwawyma oczyma« (1): Iezus miły gdy vzrzál matkę tak placżątzą krwawyma ocżyma/ rozżáliwſſy ſie iéy rzékl k niey trzecie ſlowo OpecŻyw 148.

»rzewno (a. rzewliwie) płaczący« (3): SkarŻyw 251; O połnocy zwiáſtował Krolá niebieſkiego/ W iáśliſkách leżącego/ á rzewno płácżącego ArtKanc B3; LatHar 109.

Szeregi: »łkający a płaczący« (1): CIebie my żądamy y prośimy łkáiący/ á w tym to poruſzeniu płácżący/ w ſmętnym á płácżliwym będąc padole. ArtKanc D4.

»narzekając(y), (i) płaczący« = lugens et flens PolAnt (4): Vźrzał ludzi pod gorą pod drzewy ſiedzące/ Nárzekáiąc ná ten ſwiát okrutnie płácżące. RejWiz 82; RejPos 353v; BudNT Mar 16/10; SkarŻyw 411. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»smutny i płaczący« (1): Oná ſzedſzy opowiedźiáłá [o zmartwychwstaniu Jezusa] tym ktorzy z nim bywáli/ ſmutnym y płáczącym [lugentibus et flentibus]. WujNT Mar 16/10.

»płaczący a żałując« (1): Stoi też záſię z drugiey ſtrony/ thák iáko tu ſłyſzyſz/ Pan twoy nád tobą płácżący á żáłuiąc tego nędznego vpadku twego RejPos 196v.

a. W funkcji rzeczownika [w tym: pl (31)] (33): A niebędą vłámować między niemi płácżącemu chlebá ku poćieſſeniu nád vmárłym Leop Ier 16/7, Iob 30/31; BibRadz I 136a marg; Y ſtáłá ſię ſmętkiem Arfá moiá/ á domrá moiá głoſem płácźących. BudBib Iob 30/31, Os 9/4; To lepak mowię bráćia/ cżás záwiniony ieſt ná potym/ áby [...] płácżący/ iáko nie płácżącemi [byIi]. BudNT 1.Cor 7/30; Spowiedzi ſam ſłucháiąc/ [...] płákał z płácżącymi/ á twárde ſercá ſwym wzdychániem y łykániem do ſkruchy pobudzał. SkarŻyw 292, 46; Sam też zbáwićiel płácżące ſławi ſzczęſliwemi KlonŻal A2v; W licżbę ćięſzko płácźących dziśiam iuż wlicżony/ Zeſzćiem świętey Mátki ſwey będąc vtrapiony. WisznTr 13, 9; Y nie ták bárzo té łzy twarz kąſáią/ Któré płáczących towárzyſtwo máią. GórnTroas 66; WujNT 350.

W połączeniu szeregowym (1): Przydz mátko łáſki/ [...] Poćieſz płátzące/ Wſpomoſz mdłe/ y náwroć błądzące. KrowObr 176v.

W przeciwstawieniach: »weselący się (2), radujący się, skaczący ... płaczący« (4): BierEz I2; BudNT Rom 12/15; Doktorowie roſkázuią/ ábyſmy przećiwne rzecży przećiwnemi lecżyli/ [...] weſeląc ſię z weſelącemi/ płácżąc z płácżącemi/ iáko Páweł náucża. ModrzBaz 67; WujNT Rom 12/15 [zawsze przekład lub aluzje do tego samego tekstu].

Zwroty: »ochłodzić płaczące« (1): O święta Márya podpómoż nędzné/ wſpómoż ludźie ſłábégo vmyſłu/ ochłódz płáczącé. BiałKat 228v.

»płaczące (po)cieszyć (a. pocieszać); płaczącym pociecha« [szyk zmienny] (4;2): TarDuch D3; KrowObr 176v; LatHar 584; Y my ták ſmutne y płáczące ćieſzmy/ nie tylo ſłowy/ ále pomocą iáką możem/ płákánim z nimi SkarKaz 385b, 386b, 638b.

»płaczące uweselić; wesele płaczących« (1;1): Podzćie ráduymy ſie Pániey/ [...] Iż oná ieſt [...]/ weſele płátzących/ [...]/ y zbawienie. KrowObr 152v, 155v.

Szeregi: »płaczący i barzo ryczący« (1): A przyſzedſzy w dom Arcybożniczego/ vyrzał zgiełk/ y płáczące/ y bárzo ryczące [flentes et eiulantes multum]. WujNT Mar 5/38.

»płaczący i smutni (a. smutkiem strwożeni)« [szyk 1:1] (2): ktoryś ieſt [...]/ ná ten świát wypráwiony/ ábyś [...] płácżące y ſmutkiem ſtrwożone ćieſzył LatHar 584; SkarKaz 385b.

»żałujący i płaczący« (1): [Zesłany jesteś] Załuiącze y płacżącze pocieſzać TarDuch D3.

Synonimy: łkający, płaczliwy.

Cf PŁAKAĆ