Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PŁYNĄC

Następne hasło: PŁYNĄĆ »

PŁYNĄCY (137) part praes act

płynący (132), płyniący (1), płynąc (4); płynąc PudłDydo; płynący : płynąc BielKron (5:2), SienLek (7:1); płynący : płyniący FalZioł (42:1).

Fleksja

sg
m	N	płynący, płynąc	f	N	płynącå	n	N	płynąc(e)
	G	płynąc(e)go		G	płynącéj		G	płynąc(e)go
	A	płynący, płynąc(e)go		A	płynącą, płynąc		A	płynąc(e)
	I	płynącym		I	płynącą		I	płynąc(e)m
	V	płynący		V	płynącå		V	płynąc(e)

pl
N	subst	płynąc(e)
G		płynących
D		płynącym
A	m pers	płynąc(e)
A	subst	płynącé, płynąc
I	f	płynąc(e)mi, płynącymi

sg m N płynący (11), płynąc (1) SienLek. ◊ G płynąc(e)go (1). ◊ A płynący (2), płynąc(e)go (1). ◊ I płynącym (2). ◊ V płynący (1). ◊ f N płynącå (10). ◊ G płynącéj (11); -éj (1), -(e)j (10). ◊ A płynącą (40), płynąc (1) BielKron. ◊ I płynącą (1). ◊ V płynącå (1). ◊ n N płynąc(e) (3). ◊ G płynąc(e)go (2). ◊ A płynąc(e) (1). ◊ I płynąc(e)m (1). ◊ V płynąc(e) (1). ◊ pl N subst płynąc(e) (3). ◊ G płynących (2). ◊ D płynącym (4). ◊ A m pers płynąc(e) (3). subst płynącé (27), płynąc (2) BielKron, PudłDydo; -é (1), -(e) (26). ◊ I f płynąc(e)mi (4) RejPos (2), SkarŻyw, ArtKanc, płynącymi (1) KromRozm III.

Sł stp s.v. płynąć, Cn: płynący, Linde XVII – XVIII w. s.v. płynąć.

Znaczenia

I. W funkcjii właściwej (134)
- 1. Lejący się, toczący się (80)
  - a. O wodach bieżących, zwłaszcza rzekach (28)
    - Przen (6)
    - α. Wypływający (4)
      - Przen (1)
  - b. O opadzie atmosferycznym (1)
  - - α. Wydobywający się, wyciekający (36)
      - Przen (1)
- 2. Poruszający się po powierzchni wody lub w wodzie (10)
  - a. Podróżujący po wodzie okrętem, łodzią itp. (4)
    - α. W funkcji rzeczownika (1)
- 3. Wydzielający płyn (33)
  - Przen (5)
  - a. Ropiejący (23)
- 4. Pochodzący; przen (11)
II. W funkcji przymiotnika; rzadki, niezgęstniały (1)
*** Bez wystarczającego kontekstu (2)

I. W funkcjii właściwej (134):

1. Lejący się, toczący się: fluxus Mącz, Cn; fluens PolAnt, Cn; labilis BartBydg; irriguus Mącz; profluus, refluus Calep; fluidus, fluvidus, manalis, manans, profluens, torrens Cn (80): BartBydg 78b; Refluus – wząd płinączi, zcziekaiączi. Calep 904b, 607b.

a. O wodach bieżących, zwłaszcza rzekach (28): Więc rożycżki nadobne miedzy nimi ſtoią/ [...] A w pośrzodku krynicżká nadobnie płynąca RejWiz 65.

W porównaniu (1): Iák ſrogość wod gdy pſuye co ſwą nawáłnoścyą. Práwye ná kſtałt potoku byſtrze płynącego/ Thák oni [ludzie uporni] chcyeli porwáć z vporu ſwoyego/ Gwałtownye duſſę náſſę LubPs cc4v.

W charakterystycznych połączeniach: plynąca(-y) kryniczka, poto(cze)k (2), strumyszek; płynący bystrze, chutko, cichuczko, leniwo, nadobnie (2), przyjemnie, rozkosznie, tam i sam, ustawicznie, wiecznie.

Wyrażenia: »krwią płynąca rzeka, woda« (1:1): pan Tyranny zetrze w gniewie ſwoim. Sąd ſwóy rośćiągnie: polá trupámi okrije/ Kśiążę możné zábije: Krwią płynącą będźie pił wodę pátokową. KochPs 170; WysKaz 9.

»rzeka płynąca« [w tym: miedzy czym (1), skąd (2)] = fluvius fluens JanStat [szyk 9:2] (11): RejPs 34v; Widziałem piękną rzekę nadobnie płynączą RejJóz K3; Oni [rycerze] widząc wielką rzekę bárzo chutko płynącą [fluvii magnitudinem cursu velocissimo]/ bali ſie przez on moſt przeſć HistAl E3v; RejWiz 176v; BibRadz Sap 11/7; Tardus incessu fluvius, Leniwo płynąca rzeká. Mącz 441 a; SkarŻyw 259; StryjKron 96; ArtKanc I3; SarnStat 466. Cf »krwią płynąca rzeka«.

»woda płynąca« [szyk 4:1] (5): A będzie iako drzewo ſzcżepione wedle wod płynącich [secus decursus aquarum] ktore da ſwoy owoc cżaſu ſwego. WróbŻołt 1/3; RejPs 33v; Tákże wody tám y ſám płynące/ zśćiekły z źiemie [Et reversae sunt aquae quae erant super terram] BibRadz Gen 8/3; SkarŻyw 501. Cf »krwią płynąca woda«.

Przen (6): Słodki Chryſte IEzu/ dobroći płynąca GrabowSet O3v, L2v.

płynący z czego (1): Toć [Pismo św.] yeſt on prąd z koſcyołá płynący/ o ktorym Ezechiel prorok piſſe/ iż go żaden człowyek przebrnąć nyemogł KromRozm II p4.

Wyrażenia: »płynący flader« = prawdopodobnie słoje drewna układające się na kształt płynącej wody (1): Drzwi sztukwárkiem rozlicżnym dziwnie nákrapiáne/ Liſtwy łáwy płynącym fladrem pokłádáne. RejWiz 11v.

»płynący jako woda, na kształt wody« (1:1): Niebo dziwno ſpráwione s powietrza dziwnego/ A iáko ná kſtałt wody/ práwie płynącego. RejWiz 144v; RejPos 43v.

α. Wypływający (4): Tyś Pánie dziwną możność ſwą wſzędzye racżył obiáwić/ [...] Thy co s ſkáliſtych pagorkow puſzcżaſz źrzodłá płynące LubPs X5v.

Wyrażenia: »ustawicznie płynący« (1): Fons irriguus, Zrzódło vſtáwicznie płynące. Mącz 356b.

»woda płynąca [z czego]« (1): Iáko Ezechiel powiedał w widzeniu ſwoim: Iż widzyałem wodę płynącą s koſciołá od práwey ſtrony RejPos 153v.

Przen [z kogo] (1): [Atanasius] to Bogu oycu przycżyta/ iż on z śiebie ſámego ma to/ cżym ieſt: y zowie go źrzodłem/ á ſyná záś ſtrumieniem z niego płynącym CzechEp 227.

b. O opadzie atmosferycznym [skąd] (1): Y wy páná chwalić maćie Smocy/ co w górách mieſzkaćie: Y wielorybowie z wámi/ [...] y śniég zniebá płynący KochPs 214.

c. O innych płynach: cieknący, kapiący, spływający (48):

płynący dokąd (1): Dzieciątko w żywocie matcżynem trzema błonecżkami bywa vwikłano. Pierwſza błonka wierzchnia/ ſpodnie dwie błoncze: y wſzythko dziecię okrąża/ ák themu broni dzieciątka od złych wilkoſci iadowitych: płyniączych tam k temu nizkiemu ſtokowi. FalZioł V 16.

Wyrażenia: »krew (a. krwawe krople) płynąca(-e)« [w tym: na co (2)] [szyk 7:2] (9): PAnie Iezu kryſte [...] krwawé krople s potem płynącé/ s twédo [!] náſwiętſſégo ciala wypuſſcżáles. OpecŻyw 105v, 148v; Też żyła ktora ieſt miedzy wielkiem palczem á vkazuiączym: zowiemy też głowną/ [...] á więczey odwracza krew płynączą na mieſtcza przerzecżone FalZioł V 58v, ++4d, I 38b; SienLek 145; SkarJedn 394; SkarŻyw 41; [Jezu] A gdy ſię iuż przybliżała męká twoiá/ chćiałeś ſmutek y żałość ná ſię przyiąć iáko cżłowiek prawdźiwy: [...] á dla boiu wielkiego/ miáſto potu/ w kropiách krwie płynącey omocżyłeś ſię. LatHar 272.

»łzy płynąc [po czym]« (1): Vyrzałby s twarzy ſmutney łzy po miecżu płynąc PudłDydo B5.

»pot płynąc« (1): Pot śiłny płynąc iáko ſznury: złe zná⟨mię⟩. SienLek 23.

»płynący strumieniami [na co]« (1): A lud ktory ſtał widząc płynącą krew ſtrumieniámi ná ziemię/ wielce ſię vżalił SkarŻyw 41.

»płynąc jako sznury« (1): SienLek 23 cf »pot płynąc«.

α. Wydobywający się, wyciekający (36): IElenich iezikow wodka [...] Vrinę zbytnie plynączą zaſtanawia FalZioł II 6c, I 144b; Ktemu ieſliby iáká ſzátá/ ábo ſkorá naſieniem płynącem ſpluſkaná byłá/ tedy muſi być przeprána w wodźie BibRadz Lev 15/17; SkarŻyw 103.

płynący z czego (29): Ieſt gumi iakoby żywycza ziednego drzewka płynącza FalZioł III 27c; Petrolium, oleum quod e petris naturae sponte fluit, Opoczyſty oley/ ſam z ſwego przirodzenia z opoki płynąci. Mącz 296c, 181c, 210d, 353d; Alburnum – Klei z drzewa płinacy. Calep 49a. Cf Wyrażenia.

W charakterystycznych połączeniach: płynące(-y, -a) gumi (2), klej (3), nasienie, olej, oliwa, upławy, uryna, żywica (2).

Wyrażenia: »krew płynąca« [w tym: z kogo, z czego (21), „skądkolwiek” (1)] [szyk 20:3] (23): Też woda w ktorey by był warzony krwawnik z babką/ [...] zaſtanawia każdą biegunkę/ y krew ze wſzelkie^go mieſcza płynączą. FalZioł I 80d; Then [kamień] kiedy będzie na ſzigi zawieſzon, [...] krew płynączą z cżłowieka ſtanowi. FalZioł IV 59d, ‡4b, ‡6b, ++4d, ++4f [2 r.], ++7e (18); Alexender [1] był nicżemny/ leniwy/ vmárł gdy mu krwie z noſá płynącey nie możno záſtánowić. BielKron 169; Tu tedy będźiemy báczyć/ iáko kreẃ z ran płynącą vſtánowić mamy SienLek 144v, 74; SkarŻyw 29, 463.

»łzy z oczu płynące« (2): Ta wodka w ocży wpuſzcżana, cżirwonoſć ſpądza łzy z ocżu płynącze ſtanowi FalZioł II 19d; SienLek 64v marg.

Przen [z czego] (1): Oto ludzie ziemſcy/ [...] pożárli thę wodę/ á kąpią ſie w niey vſtáwicżnie/ [...] połykáiąc záwżdy wodę tę ſmrodliwą płynącą s páſzcżęki tego ſmoká márnego [bestyi apokaliptycznej] RejAp 104v.

2. Poruszający się po powierzchni wody lub w wodzie; natans HistAl; cursorius Mącz (10): wnet vyrzawſzy ią [wielką rybę] wielkim ſzumem płynąc/ vćiekáli od niey BielKron 452v.

płynący do czego (1): [Gliceryjusz] vyrzał do brzegu płynącego Delphiná SkarŻyw 47.

Wyrażenia: »łodź, łodka, okręt płynący(-a)« [szyk 2:1] (1:1:1): BielKron 450; Cursoria navis, apud Sidon, Płynąca łódź. Mącz 74a; HistRzym 32.

»przez rzekę płynący« (1): Były tám w tey rzece niewiaſty álbo pánienki bárzo piękne/ [...] Ty to niewiáſty gdi widziáły ludzi cudzoziemce przez rzekę płynące chwytháły ie HistAl M3.

a. Podróżujący po wodzie okrętem, łodzią itp.; navigans PolAnt (4): A oto dárował tobie Bog wſzytkie płynące z tobą. BudNT Act 27/24.

płynący do czego (1): obiecuiemy [...] wysławszy Comisarze to zaſtanowic iakoby się nic nie działo ku szkodzie obywatelom WXLitewskiego [...] do Krolewica [!] Płynącym ActReg 45.

płynący w czym (1): [Piotr, Aliares i Abryllus] przyiecháli pod ieden wyſep/ widźieli płynące ludźi w korytach/ pochwytáli ie BielKron 452v.

α. W funkcji rzeczownika (1):

Wyrażenie: »płynący na morzu [do czego]« (1): drogá dobrego żyćiá bywa náydowáná ná świećie/ iáko drogá płynącżym ná morzu/ do portu pewnego. KołakSzczęśl Cv.

3. Wydzielający płyn (33):

płynący czym (5): Mellifluus, Miodu pełny/ Miodem płynący/ słodki. Mącz 214a. Cf Wyrażenia.

Wyrażenia: »choroba płynąca [z czego czym]« = choroba, której objawem jest wypływanie jakiejś substancji z ciała (2): Też kto by miał chorobę płynączą s cżłonku męſkiego wilkoſciami/ tedi tim zielem obłoż cżłonek thaiemny zaſtanowyſz płynienie FalZioł I 34d, ++5c.

»niewiasta krwią płynąca [= mająca krwawienia]« [szyk zmienny] (2): SkarŻyw 301; Ták y wiele innych/ ktorzy iákiego dobrodzieyſtwá prośili v Chriſtuſá (iáko niewiáſtá krwią płynąca) vpadáli v nog iego. WujNT 412.

Przen (5):

Wyrażenie: bibl. »ziemia mlekiem i miodem, miod i mleko płynąca« = ziemia obiecana [szyk zmienny] (3:2): BielKron 28v, 30v, 40v; A nápiſzeſz ná nie [na kamienie] wſzytkie słowá zakonu tego/ gdy ſię przepráwiſz/ ábyś ſzedł [...] do ziemie płynącey mlekiem y miodem [terram fluentem lacte et melle] iáko mowił Iehowá Bog BudBib Deut 27/3, Ios 5/6.

a. Ropiejący (23): March¹ A2; Proch znaſienia tego kopru/ albo popioł ſprochem korzenia koſaćczowego zmieſzay/ á kto ma rany płynącze s ſwego cziała/ zaſipuy tym prochem/ vznaſz mocz [pomoc SienHerb ]. FalZioł I 7c, ‡3d, ++6d, [*5]d, I 8b, 14d (10); March³ T7; Humescantes oculi, Płynące oczy/ to yeſt/ które bywáyą łzámi zálewáne. Mącz 159d; A w kim ſye tá wilkość zbytnia rozmnoży/ s tąd bywáią Ręmy/ oczu płynienie/ niechęć iedzenia/ kroſty/ płynące wrzody SienLek 30, 66.

płynący czym (2): Pamphili, y ſlaz poſpołu ſtłucżone/ á to gdy na ranę przykłada: vzdrawia rany krwią płynącze mocznie FalZioł V 115v, V 78v.

W połączeniach szeregowych (2): Też vrina dziecięcza w ocży puſzcżona ſwierzbiącze y krwawe y płynącze/ ieſt oſobna. FalZioł V 78v, V 78v.

W charakterystycznych połączeniach: płynące emoroidy (2), oczy (13), rany (7), wrzody; płynący łzami, krwią, płynący mocnie, zbytnie (2).

Szeregi: »płynący i gnijący« (1): Też proch korzenia tegoż ziela ieſt dobry na rany płynącze y gniiącze FalZioł I 15d.

»płynący albo (i) krwią zaszły (a. krwawy)« [szyk 1:1] (2): Też kto ma ocży płynącze albo krwią zaſzłe/ thedy ſok ruciany ſtaciją przyprawiony albo roſpuſzcżony/ tym ocży chore macżay FalZioł I 118b; Zyłá miedzy wielkim pálcem v Ręki [tj. kciukiem]/ á miedzy Rożnem [tj. palcem wskazującym]/ pomaga [...] náprzećiw krwáwym y płynącym oczom. SienLek 35.

»miąszszy a płynący« (2): A wzroſt Márchołtow był krotki/ [...] oczy miąſſe á płynące March¹ A2 [idem] March³ T7.

4. Pochodzący; przen (11):

płynący od kogo, od czego (2): KromRozm III Q2; Tám naydzieſz Chrześćijáninie śiedmioráką kąpiel ná omyćie grzechow twoich: naydźieſz w iedney Boſkiey perſonie rzecży iákoby przećiwne/ ode dwu iego świętych natur prawdźiwie płynące. LatHar 262.

płynący z czego (9): iż on [kościół] yeſt á ma być yeden/ ſwyęty/ poſpolity/ álbo powſſechny/ y ápoſtolſki/ to yeſt/ krwyą páná náſſego Yezu Kriſtá/ á ſwyątoſcyámi z nyey płynącymi/ poſwyęcony KromRozm III Q3, G6v; on Arius bezecny/ [...] záplugáwił á záráźił wſzytki wzdroie y ſtudnice płynące s szcżyrey prawdy Páná náſzego RejAp 74v; Tákową tedy Spowiedź álbo wyznánie z vprzeymego á wiernego ſercá płynącą/ wierzymy być przed Pánem Bogiem doſtátecżną WujJudConf 82; CzechRozm 268; SkarJedn 10; CzechEp 136; Izali tedy/ tá niebieſka wiárá/ y żywot z niey płynący/ może ſię światu podobáć NiemObr 11; SkarKaz 311a.

W charakterystycznych połączeniach: płynąca(-y, -e) nauka, porządek (2), spowiedź, świątości, wiara, wyznanie (2), żywot; płynący ode dwu natur (Jezusa), od sprawce najwyższego; płynący z ciała Chrystusowego, z ducha bożego, z łaski, z nauki Chrystusowej, z pomocy, z prawdy Pana, z serca, z wiary.

II. W funkcji przymiotnika; rzadki, niezgęstniały (1):

W przeciwstawieniu: »miąszszy ... płynący« (1): Cżemu mleko wypuſzcżone z pierſi gdy bywa gęſte á miąſſze znamionuie otroka, zaſię rzadkie á płynące znamionyie [!] dziewkę. GlabGad D7v.

Szereg: »rzadki a płynący« (1): GlabGad D7v cf W przeciwstawieniu.

*** Bez wystarczającego kontekstu (2): Fluxus, Płynący. Mącz 131c; Profluus – Mimo płynączi. Calep 855b.

Synonimy: 1. bieżący, ciekący, lecący; b. padający c. kapający, kapiący, padający, sączący się; 2. żeglujący; 3. ciekący.

Cf PŁYNĄĆ