[zaloguj się]
[pdf]

ODBIEŻEĆ (142) vb pf

o oraz pierwsze e jasne; w inf -eć Mącz (3), -éć (1) BiałKat.

Fleksja
inf odbieżeć
praet
sg pl
1 m odbieżåłem, -m odbieżåł m pers
2 m -ś odbieżåł m pers
f -ś odbieżała m an
3 m odbieżåł m pers odbieżeli
f odbieżała m an
n subst odbieżały
plusq
sg pl
3 m był odbieżåł m pers byli odbieżeli
n subst były odbieżały
imperativus
sg
2 odbi(e)ż
conditionalis
sg
1 m odbieżåłbych, bych odbieżåł, bym odbieżåł
2 m byś odbieżåł
3 m by odbieżåł
impersonalis
fut odbieży się
con by odbieżało
participia
part praet act odbieżåwszy

inf odbieżeć (31). ◊ fut 2 sg odbieżysz (6). ◊ 3 sg odbieży (17). ◊ 1 pl odbieżymy (2), odbieżemy (1) RejWiz (2:1). ◊ 2 pl odbieżycie (2). ◊ 3 pl odbieżą (6). ◊ praet 1 sg m odbieżåłem, -m odbieżåł (4). ◊ 2 sg m -ś odbieżåł (3). f -ś odbieżała (1). ◊ 3 sg m odbieżåł (25). f odbieżała (2). ◊ 3 pl m pers odbieżeli (13). subst odbieżały (1). ◊ plusq 3 sg m był odbieżåł (1). ◊ 3 pl m pers byli odbieżeli (2). subst były odbieżały (l). ◊ imp 2 sg odbi(e)ż (2). ◊ con 1 sg m odbieżåłbych, bych odbieżåł (2) ActReg, SkarKaz, bym odbieżåł (1) GrabowSet. ◊ 2 sg m byś odbieżåł (1). ◊ 3 sg m by odbieżåł (2). ◊ impers fut odbieży się (1). ◊ con by odbieżało (2). ◊ part praet act odbieżåwszy (13).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI – XVIII w. s.v. odbiedz.

1. Oddalić się, odejść; uciec; procurrere Mącz; discedere, egredi, exire Calag (16): BierEz Q2v; Przypominał ze Krol Szwedzki miał przysłac pieniędzy a nie przysłał ani zdrogy Krolewskiey dano znac oniedostatku podobno obawiano się abych nieodbiezał anieprzyszło mi iescze dotakiey desperatiey ActReg 25, 72.

odbieżeć kogo, czego (5): gdi nan kradzyeſz thą obaczono onich y ſklyuczmy zlodzyeiſkymy odbyezal. LibMal 1551/159; BielSat G3, N2; BielSjem 37; Okrętów wſzyſcy ludźie ſwoich odbieżeli/ Zeby to okrućieńſtwo nie zwykłé widźieli. GórnTroas 70.

odbieżeć od kogo (2): BielKron 12v; A gdyż błiſko [!] onego mieyſcá był/ odbieżał od drugich rycerzow iákoby zá niektorym ieleniem HistRzym 128.

odbieżeć skąd (1): Aus dem Laeger gehen, Odbieżeć z obozu. Et, Opuśćić oboz. Exire e, Egredi ex, Discedere ex castris. Calag 47a.

Z określeniem odległości (1): A gdy byłá ná puſzcży wody iuż nie miáłá á dzyecię ſprágnęło/ nie miáłá mu co dáć pić/ odeſzłá go pod drzewem niechcąc pátrzyć ná iego śmierć/ odbieżawſzy od niego ná ſtrzeleniu z łuku/ ſiadłá płácżąc. BielKron 12v.

Zwroty: »dalej odbieżeć« (1): Procurrere longius, Daley odbieżeć. Mącz 74d.

»precz odbieżeć« (1): TEbáńſki Krol gdy polem z wielkim ludem leżał/ Przypádłá nań potrzebá/ iże precż odbieżał. RejZwierz 9.

»odbieżeć skokiem« (2): Záłoż ogień z ſáletrą/ nic ći ſie nie sſtánie. Odbież ſkokiem wſzyſtkiego/ niech powoli gore BielSat N2 [idem] BielSjem 37.

Przen (3):
Szereg: »nie uciec ani odbieżeć [od czego]« [szyk 2:1] (3): I owſzem nieućiekłem/ anim odbieżał/ od onego Rzymſkiego pierwſzego kośćiołá ſwiętego/ ktory budowáli Apoſtołowie ſwięći KrowObr A3, A3 [2 r.].
2. Porzucić, pozostawić kogo lub co; abire, dimittere, reliquere Vulg; effugere, relinquere PolAnt; deserere Mącz (126):

odbieżeć kogo, czego (73): OpecŻyw 169v; LibMal 1544/90v, 1552/168; Potrway ieſzcże zemną mało Boć by ſie barzo zle ſtało Abys mię tak miał odbieżeć RejJóz F5, F5, G8, Hv; RejKup m3; RejWiz 106v [2 r.], Cc7v; A oni vchyliwſſy ſie od boku gory/ przywiązáli Achiora ku drzewu zá ręce y zá nogi: á thák ij powrozy związawſſy odbieżeli/ y wroćili ſie do Páná ſwego. Leop Iudith 6/9, Iudith 6/10; UstPraw Fv; RejFig Bb4; RejZwierz 37; A ták rániuczko wſtawſzy vćiekli odbieżawſzy namiotow koni y oſłow ſwych w obozie/ iedno tylko ſámi vćiekli dla zdrowia ſwego. BibRadz 2.Reg 7/7, Gen 39/18, 1.Reg 31/7, 1.Mach 1/40, Eccli 22/25, s. 361 marg; BielKron [852]v, 309v; SarnUzn G7v; RejAp 14; RejPos 124, 124v, 125, 301, 325v; HistLan F6; RejZwierc 203; Człowiek dobry ręcży zá przyiáćielá/ ále ten ktory wſtyd ſtráćił odbieży go. BudBib Eccli 29/17; HistHel C4v; Strum F2; CzechRozm 237; PaprPan Ff3v; Ieſtem iáko puhacz w puſtynią wmieſzkány: Nie ſmutniéy nárzéka wróbl ná gniaźdźie máły/ Kiedy go máćiory płoché odbieżáły. KochPs 151; Ale S. Benedict ſławy ſię ludzkiey ſtrzegąc: táiemnie mámki oney y przyiaćioł odbieżał SkarŻyw 249, 354, 508; CzechEp 166; KochMarsz 155; [car moskiewski] Gránic y zamków budownych Odbieżał/ y miaſt wárownych KochPieś 45; PudłFr 24; ActReg 26, 94, 105 [2 r.]; Phil Q4; OrzJan 53; Tedy vczniowie wſzyścy/ odbieżawſzy go [Jezusa]/ poućiekáli. LatHar 694; Gdy chorego odbieży Doktor bez nádźieie/ On ſam w zdrowiu niewątpi poki puls dech leie. RybGęśli B; SRomotá kto odbieży w zły raz przyiáćielá RybGęśli C3v; WujNT Ioann 6/67[68]; JanNKar Cv; KmitaSpit C5; SkarKaz 422a, 519b; CiekPotr 55, 79; Bo mię dźiś w mym nieſzcżeśćiu y ći odbieżeli/ Ktorzy ze mną pod iedną wątrobą leżeli [= którzy pochodzą od jednej matki]. CzahTr C2; GosłCast 65; SkarKazSej 45, 665a, 695b, 706a; Vćięli mu po rámię w dźiurze onę rękę [...] Porwáli go ná Oſłá/ á on ięcżąc leżał: Bo ſztuki ćiáłá ſwego w onych drzwiách odbieżał. KlonWor 43, 14, 19, 40, 48.

odbieżeć od kogo (1): że ſie ná nim [Chrystusie] oneyże nocy wſzyſcy zgorſzyć mieli: y od niego odbieżeć/ ſámego zoſtáwiwſzy CzechRozm 236v.

odbieżeć gdzie (6): LibMal 1544 90v; RejFig Bb4; RejZwierc 203; y ták obſkocżyli/ kąſaiąc nieprzyiaćiele iego/ iſz vćiekáć/ á świętego Dunſtaná wbłoćie odbieżeć muśieli SkarŻyw 508; PudłFr 24; Zátym go [kat skazańca] vwikławſzy w śidle Zepchnie/ y odbieży go ná onym duśidle. KlonWor 40.

Z dopełnieniem w postaci nieodmiennego „co” = którego a. który (1): Ano przy nim iawne licze [o płaszczu pozostawionym przez Józefa] Czo tu odbieżał we sklepie RejJóz H6.

W porównaniu (1): (marg) Ziemie y páńſtwá złączone/ odpádną zá niezgodą. (–) Odbieżą was iáko cháłupki przy iábłkách/ gdy owoce pozbieráią/ ktorą ládá wiátr rozwieie. SkarKazSej 45.

W charakterystycznych połączeniach: odbieżeć chorego, dobrego (2), domku, granic, hetmana, koczowiska, konikow, kramow czarowniczych, na ziemi leżącego, ludu, mamki, miast, namiotow, ojczyzny (2), pieniędzy, płaszcza (2), przyjaciela (2), przywiązanego, strzelby, szaty, towaru, wołow, wszytkiego (5), ziemie swej; odbieżeć bez nadzieje, czasu męki, na stronie, w nieszczęściu, w złej sprawie, w zły raz.

Zwroty: »ledwe żywego odbieżeć« (1): iáko ów, co máiąc kleynot drogi wpádnie między zbóyce którzy on kléynot [...] połamią, potłuką, wniwecz obrócą, oſtátek rozmiecą, ąż y ſámégo ledwe żywégo odbieżą. JanNKar Cv.

»odbieżeć precz« (1): Tu dopirko poznaway z dáleká márny głos iego: tu iuż bądź tego iſt/ iż ten vźrzawſzy ledá wilcżká/ á ledá namnieyſzy przeſtráſzek/ odbieży cie precż/ á vciecże od ciebie precż RejPos 124.

żart. »zadku odbieżeć w popiele« (1): TEn wzlećiał w niebo z myślą/ tuſząc/ iż ma wielé/ A nie baczy/ iż zádku odbieżal [!] w popiele. PudłFr 24.

Szeregi: »odbieżeć a wniwecz opuścić« (1): owa ieſzcże y oney nędze ſwey co trochę miał [św. Piotr] w domku ſwoim/ y tego odbieżał á w niwecż wſzytko opuśćił dla imieniá Páná ſwego. RejPos 301.

»uciec (a. uciekać) i (a) odbieżeć« [szyk 5:2] (7): Ale iákom ſkoro wołáć poczęłá głoſem wielkiem/ tedy odbieżał ſzáty ſwey v mnie/ y vćiekł precz [reliquit vestimentum suum apud me, et fugit foras]. BibRadz Gen 39/18; BielKron [852]v; SarnUzn G7v; RejPos 124; Rychléy vćiecze y pieniędzy drugi odbieży/ á popráwować nie będźie. Strum F2; SkarŻyw 508; SkarKazSej 706a.

Przen [kogo, czego] (36): Iuż liekarz opuſcżił cżiało Kxiacz ać ſyę zawiercział mało Przetſye téż odbieżał duſſe RejKup p2v; Wielkie rzeczy w tych miłych nowo náwroconych Chrześćiánách/ żywa wiárá [...] cżyniłá. Odbieżáłá imion wielkich y máiętnośći/ wzgárdziłá rodu zácnośćią SkarŻyw 63; CzechEp 195; SkarKaz 382a; Bo wſtyd/ Bóg/ cnotá y ſłáwá/ Y wſzelka poczćiwa ſpráwá/ Iuż mię były odbieżáły Pożegnáć ſie zemną chćiáły. GosłCast 41.
Fraza: »dusza (a. duch) odbieży (a. odbieżał(a)) (ciała)« (4): RejPos 128; Lzy w téy mierze niepłátné: gdy raz duſzá ciáłá Odbieży/ prozno czekáć/ by ſye wróćić miáłá. KochTr 24; KochFr 70; Padł ná kámień co zdawná na vlicy leżał: Y tám go duch y żywot ná mieyſcu odbieżał. KlonWor 44.
Zwrot: »precz odbieżeć« (1): Szukáć chcę tych ſpoſobow/ bym/ od złoſnych/ zbieżał/ A precż/ ludźi wſzetecżnych (nieſtetyſz) odbieżał. GrabowSet F3v.
Szeregi: »porzucić i odbieżeć« (1): gdźie oto widźiſz iż ſie zda być [...] wielka niezgodá y ſámego iedno Piſárzá z ſobą/ y iednego z drugim/ á więcże byś iuż piſmo to święte porzućić y iego odbieżeć miał CzechRozm 149.

»odbieżeć, zaprzeć się« (1): [omylacze] nie thylko ſwiętych á prawdziwych ſłow iego odbieżą/ ále y ſámegoby ſie ſnadź záprzeli by im trochę więcey przyćiſniono było. RejAp 17.

»zbieżeć a odbieżeć« (1): GrabowSet F3v cf »precz odbieżeć«.

a) Sprzeniewierzyć się Bogu (3): [ktorzy oto na słowie szczyrym bożym nie przestawając za swymi się udawają] nie wierzę áby też nie záraz ſwoiego przedwiecżnego odbieżeć muſieli CzechRozm 158v.

W przeciwstawieniu: »odbieżeć ... uchwycić się« (1): Iż kto Jezuſá pomázáńcá ſyná Bożego namileyſzego/ w ktorym Bog wierzącym żywot wiecżny podał/ odbieży: ábo nim pogárdzi/ á zá Moyżeſzá ſie vchwyći/ że ten y Bogá ſámego wrychle porzući CzechRozm 102.

Szereg: »odbieżeć, zaprzeć się« (1): A ktoć był potym winnieyſzy iáko tenże Piotr [...] gdy [...] záprzał ſie ciebye Páná ſwego/ odbieżał cie iákoby nigdy o tobie nie ſłychał. RejPos 247v.
b) Odstąpić, zaniechać, zaprzestać [czego] (11): Deserere causam vel litem, Przeſtáć ſie práwowáć/ odbieżeć rzeczy ſwey ná práwie. Mącz 387d; OrzQuin C; Thák Chryſtus pan vezy/ gdy każe y ofyáry przy Ołtarzu odbieżéć/ á iść do brátá obráżonégo/ y ziednáć ſye snim. BiałKat 213v; Acż kowalá od kleſzcżow á zduná od gárnczow thrudno odwieść/ bo zwycżay drugi zakon/ ále y kowal kiedyby go burmiſtrzem wybrano á vkazano mu inſze pożythki/ pewnieby y kleſzcżow ſnádnie odbieżał. RejZwierc 268v; CzechEp 101, 111, 264; wſzytkie ich [wykrętaczów Pisma Św.] wykręty/ do tych ſię przednieyſzych/ iáko głownych zbiegáią/ ktore gdy im kto ſłowem Bożym zbije/ zárázem/ y drugich iáko ſłábſzych/ porzućiwſzy odbieżeć muſzą. NiemObr 30; ActReg 48; VotSzl C2v; KlonWor 48.
c) Odrzucić, nie dbać, zlekceważyć [czego] (9): Więc s trudnoſcią nábywſzy/ wnet márnie tráćimy/ A to co ma wiecżnie trwáć/ tego odbieżymy. RejWiz 193v, 38v, 161v; A tedy gdy ták vcżyniſz: iuż poſłuchaſz głoſu Páná twoiego/ iż odbieżyſz tego wſzytkiego co tobie nie przyſtoi/ á vmnożyſz w ſobie on pocżćiwy/ ſwięty/ á pobożny żywot ſwoy. RejPos 325v; A tyś ſwych ſpraw ktoreć miáły wiecżną pámięć vcżynić w popiele zagrzebionych odbieżał/ á teraz mármurem álbo álábáſtrem chceſz ſwey pámięći nádſtáwić? RejZwierc 161; że ſie wáſzéy K.M. niegodźi/ áni przyſtoi odbieżeć zdrowia/ páńſtwá/ y zacnośći Królá tego OrzJan 84; WujNT 2.Petr 1/4, 2/20.
Szereg: »odrzucić a odbieżeć« (1): iżeś ſzedł zá Pánem ſwoim/ odrzućiwſzy ony pożądliwośći od ſiebie/ á odbieżawſzy oney wſzythkiey omylney rády á nádzyeie ſwiátá tego. RejPos 326.
d) Stracić [czego] (1): Ktorzy [przodkowie naszy] zá krew wolności tey to doſtawáli/ A my byſmy/ iey prżes ſtrách ták odbieżeć mieli. WierKróc B3.
a. Zwrot: »odbieżeć od męża« (1): Deserere maritum, Odbieżeć od mężá/ Rozwieść ſie s mężem. Mącz 387d.
b. Odrzucić [kogo, czego] (14): RejŁas w. 56; RejWiz 104v; y co ocżymá widziſz wſzytko to nie twoie/ á iż álboć to zá żywotá zginie/ álbo iż tego wſzytkiego odbieżeć muśiſz. RejZwierc 151, 122v, 151, 179 [3 r.]; Nie obćiążay ſercá świeckimi pracámi/ y nábywánim tego czego odbieżeć muśiſz. SkarKaz 7b; Bo ſami tylo ludźie tę Bábilonią záłożyli/ Bogá z nimi y ręki iego nie máſz/ odbieżeć iey niedokonawſzy muſzą. SkarKaz 242a, 552a; ZbylPrzyg B3.

odbieżeć dokąd (1): Wiele ten ludzi gromił na wſze ſtrony A teraz marnie leży porażony. Nie potkawſzy ſię ſtał ſię ſtrwożony, Odbieżał pańſtwa, dzieci, miłej żony W dalekie ſtrony. RejŁas w. 56.

Zwroty: »nagle odbieżeć« (1): Tákeś ty mnie Orſzulo droga vczyniłá/ Wielkieś nádźieie w moim ſercu rozniéćiłá: Potymeś mię ſmutnégo nagle odbieżáłá KochTr 13.

»świata odbieżeć« (1): GDy Alexánder wielki iuż ſwiátá odbieżał/ Prze niezgodę ſwych pánow/ ták ná zyemi leżał. RejZwierz 46.

Synonimy cf ODBIEC.

Formacje współrdzenne cf BIEŻEĆ.

Cf ODBIEŻAŁY, ODBIEŻANY,ODBIEŻENIE, ODBIEŻONY

JB