Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PRZEMIESZKAWANIE

Następne hasło: PRZEMIESZKOWAĆ »

PRZEMIESZKIWAĆ (39) vb impf

przemieszkiwać (38), przemięszkiwać (1); przemieszkiwać : przemięszkiwać SkarŻyw (8:4).

Oba e oraz a jasne.

Fleksja

indicativus
inf	przemieszkiwać
praes
	sg	pl
1	przemieszkiwåm
2	przemieszkiwåsz
3	przemieszkiwå	przemieszkiwają

praet
	sg		pl
3	m	przemieszkiwåł	m pers	przemieszkiwali
3	n	przemieszkiwało	subst

fut
	pl
2	m pers	przemieszkiwać będziecie

inf przemieszkiwać (5). ◊ praes 1 sg przemieszkiwåm (6). ◊ 2 sg przemieszkiwåsz (1). ◊ 3 sg przemieszkiwå (8). ◊ [3 pl przemieszkiwają.] ◊ praet 3 sg m przemieszkiwåł (12). n przemieszkiwało (1). ◊ 3 pl m pers przemieszkiwali (2). ◊ fut 2 pl m pers przemieszkiwać będziecie (1). ◊ part praes act przemieszkiwając (3).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVIII w. s.v. przemieszkać.

Znaczenia

1. Znajdować się gdzieś (34)
- Przen (4)
- a. O ludziach (26)
  - α. Przebywać gdzieś dłuższy czas, mieszkać (24)
    - Przen (1)
  - β. Przebywać gdzieś w danym momencie (1)
  - γ. O płodzie (1)
- b. O istotach nadprzyrodzonych (3)
  - α. O Bogu (3)
    - αα. O niewidzialnej obecności Boga (2)
    - ββ. O bogu pogańskim (1)
2. Postępować jakoś (1)
3. Zwlekać, ociągać się ze zrobieniem czegoś (4)

1. Znajdować się gdzieś; collocare Modrz; commorari, consistere, degere, incolere, inhabitare, manere, mansitare, morari, subsistere, versari Calep; demorari Vulg; consumere, transmittere Cn [w tym: gdzie (23)] (34): Ták iſz nie bez wielkiego pożytku/ rozſławienia czći Chrześćiáńſkiey/ ono drzewo S. tám przemieſzkiwáło. SkarŻyw 75.

Przen (4): SiebRozmyśl Mv; y tám mądrość ſtolice ſwoie oſadza/ iáko mowi ś. Iákub/ gdźie táka pokorá y mierność przemieſzkiwa. SkarKazSej 661b.

przemieszkiwać z czym (1): Ale w Krolach/ Xiążętach/ y inſzych im podobnych wielkich męzach [!]/ dobrotliwość albo ſnadz dla tego yż rzatko przemieſzkiwa z wielkim ſzcżeśćiem/ za wielki podziw bywa KwiatKsiąż G2v.

Zwrot: »w sercu przemieszkiwać« (1): á w świętéy czyſtośći Kochayćie ſię/ proſzę was/ gdyż w tákiéy ważnośći Ieſt v Bogá/ á w czyſtych ſercách przemieſzkiwa SiebRozmyśl Mv.

a. O ludziach (26):

α. Przebywać gdzieś dłuższy czas, mieszkać (24): Licynius z Nikomediey/ poſłał do niego niemáły pocżet żołnierzow aſz do Herákliey/ bliſko morzá cżarnego/ gdzie ná ten cżás S. Theodor przemięſzkiwał SkarŻyw 187; Bo ſkoro po śmierći oycá ſwego/ iáchał ſam do świętego Rupertá: ktory w klaſztorze onym nowo zbudowánym przemięſzkiwał/ náwiedzáiąc go SkarŻyw 231; Zmawiáli ſię tedy nań cżęſto/ á Márek S. vchodził im z Alexándryey do Pentápolu y tám przemieſzkiwał. SkarŻyw 363, 56, 363, 509, 575; Commoror, Moror, maneo, consisto, substito – Przemieſzkiwąm, przebiwąm. Calep 224a, 521a, 635a, 1114b; á pozew nań ma bydź kłádźión w párochiiéy gdźie miáł ośiádłość/ álbo gdźie ſie rodźił/ álbo tám gdźie przemieſzkiwa SarnStat 514, 73, 483; SkarKaz 609a; [CorfusDocum 1567 nr 150].

przemieszkiwać miedzy kim (1): przychodźi mi to ná myśl/ iáko ſię to ſtáło/ iż choćia przodkowie náſzi/ y miedzi poſtronnemi narody wiele przemieſzkiwáli/ y śiadłá ſwoie nie ná iákiem kraiu świátá [...]/ ále miedzy ludzkiemi narody záłożyli/ á wiele rzecży y od onych naypirwſzych ludźi/ y od narodow w ſąśiedztwie niedálekich do ſwey Rzecżypoſpolitey w nieśli/ wſzákże przedśię ſámo práwo ná mężoboyce/ od wſzytkich narodow przyięte y vżywáne zárzućili ModrzBaz 102.

przemieszkiwać z kim (4): Tu oſtatni Miſtrz/ z Dworem ſwym rad przemieſkiwał. KwiatOpis B4; towárzyſz z ktorym Biſkup przemieſzkiwał Gwilhelmus/ cżęſto ſię przed S. Brunonem żáłował/ iſz mu Biſkup wſzytki poſługi robotne [...] wydzierał SkarŻyw 291, 453; Potym przyſzedł Ieſus y vczniowie iego do Iudſkiey źiemie: y tám przemieſzkiwał z nimi WujNT Ioann 3/22.

przemieszkiwać jak długo (1): cáły rok znim przemięſzkiwáiąc/ á cżęſto dyſputuiąc/ nákoniec [...] w vkrzyżowánego Iezuſa vwierzył SkarŻyw 453.

W połączeniach szeregowych (2): NA nieośiádłégo ma bydź kłádźión pozew w Párochiiéy gdźie miał ośiádłość/ álbo gdźie ſie rodźił/ álbo tám gdźie przemieſzkiwa SarnStat 756, 526.

Zwrot: »społu przemieszkiwać« (1): Commanere – Społu przemieſzkiwac. Calep 221a.

Przen (1): Y Chłop foremnieyſzy bywa/ Gdźie kot wełbie przemieſzkiwa. KochSob 59.

β. Przebywać gdzieś w danym momencie (1): Y Gdy przyſzli do mieſzkánia puſtelnicżego: [Abramius] zámknął ią [nierządnicę] w komorce wnętrzney/ á ſam w przedniey przemieſzkiwáiąc pátrzył/ ná dziwną y wielką pokutę iey. SkarŻyw 238.

γ. O płodzie [w kim] (1):

W porównaniu (1): kto iey [Maryjej] powiedźiał iż w iey żywoćie Bog ſię położył: y ze krwie ſię iey wćielił/ y w niey iáko w niebie przemieſzkiwał? SkarKaz 580a.

b. O istotach nadprzyrodzonych (3):

[W połączeniu szeregowym: Stąd iáſnie obacżyſz/ że tám nie Bog [...]/ ále on oćiec wſzego mátáctwá [tj. szatan]/ panuie/ boiuie/ y przemieſſkiwa. WizFałeczDucha A2.]

α. O Bogu (3):

αα. O niewidzialnej obecności Boga (2): [Bolesław Chrobry] nád wſzytki ſkárby nadrożey ſobie cżłonki/ w ktorych Duch S. przemięſzkiwał [tj. ciało św. Wojciecha] y pałac Boſkiego przebywánia pocżytáiąc: zebrał wielką kupę ſrebrá/ y poſłał do Prus. SkarŻyw 356; gdyż [Ty, Boże] w ſercách czyſtych i niepokalánych przemieſzkiwaſz SiebRozmyśl E3v.

ββ. O bogu pogańskim (1): [Wergiliusz pisze:] iż Bóg [Saturn] ſam wedle pogáńſtwá ná on czás tám [w Italii] przemieſzkiwał JanNKar C.

2. Postępować jakoś [w czym] (1): Ieſli prawdźiwemi vczniámi iego/ y w boiáźni iego przemieſzkiwáć będźiećie: będźie mam [!] záwżdy Bogiem wáſzym SkarKazSej 682b.

3. Zwlekać, ociągać się ze zrobieniem czegoś; cunctari, demorari, immorari, morari, remorari, retinere Calep (4): Demoror, Moror, remoror, retineo – Przemieſzkiwąm, przedłuząm. Zawcziagąm. Calep 304b, 304b, 509a.

przemieszkiwać z czym (1): Słod káżdy z ozdu ma mierzyć Vrzędnik: áby bacżył iáko go wiele przyraſta: á nie przemieſzkiwáć z tym. GostGosp 136.

Synonimy: 1.a. być, chodzić, mieszkać, przebywać, znajdować się; 2. czynić, działać, postępować; 3. ocięgać się, odkładać, odwłaczać, przeciągać, przedłużać, zwłaczać.

Formacje współrdzenne cf MIESZKAĆ.