[zaloguj się]
[pdf]

ODSTĄPIENIE (96) sb n

odstąpienie (95), odstępienie (1) BielSpr.

-ą- (88), -a- (6), -ąm- (1); -enie (95), -ęnie (1).

o oraz pierwsze e jasne, w końcowym e wahania.

Fleksja
sg pl
N odstąpienié
G odstąpieniå
D odstąpieniu
A odstąpienié odstąpieni(a)
I odstąpieniém
L odstąpieniu

sg N odstąpienié (46); -é Calep (4), -e (1) SarnStat, -(e) (41). ◊ G odstąpieniå (12). ◊ D odstąpieniu (4). ◊ A odstąpienié (19); -é (1), -(e) (18). ◊ I odstąpieniém (4); -ém (1), -(e)m (3). ◊ L odstąpieniu (10). ◊ pl A odstąpieni(a) (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII w. (z Cn) s.v. odstąpić.

1. Odejście, oddalenie się, odsunięcie się; digressus Mącz, Calep; abscessus, recessus Mącz, Cn; discessus Calep, Cn; decessio, digressio, secessio Mącz; abitio, abitus, decessus, discessio, ecbasis, egressio, egressus, secessus Cn (22): Stroná [...] będźie ſobie żądáłá od Sędźiego dozwolenia ná odſtąpienie y ná porádzenie GroicPorz bb3, i3v, v, bb3; Abscessus, Odyechánie/ Odſtąpienie. Mącz 43d, 43d, 44a, 147d; Calep 324a, 328b.
Wyrażenia: »na poradę odstąpienie« (1): álbo ná zmowę y ná porádę odſtąpienia v Sędźiego żędáć może/ álbo ſkazánie nágánić wedle práwá GroicPorz e2v.

»odstąpienie na stronę« (2): Secessio, Odſtąpienie ná ſtronę. Mącz 44d; SarnStat 1310.

Przen (6):

odstąpienie czego od czego (1): poniewaſz odſtąpienie głowy od cżłonkow śmierć ieſt: muśiałby kośćioł vmrzeć á zginąć ná ziemi [...] gdyby Papieſz zbłądzić ábo odſtąpić miáł. SkarJedn 161.

Wyrażenie: »odstąpienie rozumu, od rozumu« = szaleństwo, głupota; delirium, mania, stupor Calep [szyk 2:1] (2:1): Delirium – Rozumu odſtąpienie, ſzalienſtwo. Calep 301b, 635b, 1013a.
a) Zniknięcie, przeminięcie, skończenie się [czego] (1): miłe y weſołe ludźiom bywa po odſtąpieniu ćiemney nocy ſłońcá pogodne wſchodzenie. CzechEp 167.
b) Oddalenie się od tematu, dygresja; excursio, excursus Mącz, Cn; digressio, diverticulum Cn (1):
Wyrażenie: »odstąpienie od rzeczy« (1): Excursus et excursio etiam refertur ad orationem, Odſtąpienie nieco od rzeczy. Schema est Rheticorum. Mącz 74c.
a. O wojskach nieprzyjacielskich: wycofanie się; receptus Calep (2): Fortel ná odſtępienie. BielSpr 48v marg.

odstąpienie z czego (1): Receptus – Odſtąpienie z bytwi. Calep 898b.

b. O zjawiskach fizycznych [czego] (1): Evaporatio [= wyparowanie] – Pari odſtapienię. Calep 375b.
2. Zostawienie kogoś własnemu losowi, opuszczenie w potrzebie; defectio, proditio Cn [czyje] (1): Pierwey pieniądze trawi/ potym też y fánty. Więc Przyidźie zátym háńbá/ nędzá/ niedoſtátek/ Odſtąpienie przyjaciół: y wſzytek nieſtátek KlonWor 34.
3. Postępowanie inne niż dotychczas (69):
a. Wyłamanie się z jakiejś wspólnoty, obowiązku wierności; apostasia BartBydg, Cn; defectio Calep, Cn; discessio Vulg; defectus, rebellatio, rebellio, rebellium, reiectio Cn (49): Apostasia, odstąmpyenye BartBydg 12; Calep 296a.

odstąpienie kogo (1): y ná ſáme Apoſtoły/ [...] w noc wielkopiątkową/ y trwogi/ y pokuſy ták vderzyły/ że ie też cżęśćią o odſtąpienie/ cżęśćią o záprzenie Páná ſwego przypráwiły. LatHar 251.

odstąpienie czyje (1): onego [Chrystusa] ſię przedśię trzymáią (po zgorſzeniu y odſtąpieniu drugich) y [...] chodzą zá Pánem ſwym. CzechEp 62.

α. Złamanie przymierza, bunt, zdrada [kogo] (1): gdy iuſz Alexándryiſki lud bárzo ſobie teſknił/ á do odſtąpienia Ceſarzá ſię chylił: boiąc ſię rozruchu Walens/ wroćił im Athánázego SkarŻyw 392.
β. Wystąpienie z jedności państwowej, oderwanie się [od kogo] (1): Przez to odſtąpienie rozumieć możemy [...] odſtąpienie od páńſtwá Rzymſkiego: iáko Ambroży S. Sedulius y Primáſius wykłádáią. WujNT 716.
γ. Wystąpienie z jedności wiary; defectio a recta religione Cn [w tym z pozycji katolików: o odszczepieństwie (9), o herezji (8)] (43): ieſli nam to zádáie/ y mowi to/ iż ſię ſtáło odſtąpienie/ tedy niewiem cżemu ieſzcże cżáſu tego oſtátecżnego nie widźi? CzechEp 351, 351 [3 r.], 357 [3 r.]; nie przyidzie dzień Pánski, ieſli pierwey nie przyidźie odſtąpienie WujNT 2.Thess 2/3, s. 716 [3 r.], 836.

odstąpienie od kogo, od czego (21): SkarJedn 156; Odſtąpienie od iednego kápłáńſtwá co ſpráwiło. SkarKaz 40a marg. Cf Wyrażenia.

odstąpienie czyje [w tym: G sb i pron (5), ai poss (4), pron poss (3)] (12): ná obronę pychy/ y ſwej woley tákiey y odſtąpienia ſwego/ [odszczepieniec] muśi ſobie iáką náukę vkowáć. SkarJedn 158; Bo długo [patryjarcha] Ierozolimſki/ Alexándryiſki Antyoſki z ſtolicą Rzymſką ſpołecżność trzymał po odſtąpieniu Cárogrockiego SkarJedn 165, kt, 1, 153, 154 żp, 162, 171; SkarŻyw 337; nie máſz żadney inſzey prawdziwie ſkuteczney ofiáry/ iedno śmierć Páná Chriſtuſowá/ ktorą oni depcą ſwoim odſtąpieniem. WujNT 773, 716, 836.

W przeciwstawieniu: »zjednoczenie ... odstąpienie« (1): cudownieć Pan Bog iáko ſię rzekło pokażał [!]/ iáko mu ſię to z iednocżenie podobáło: á odſtąpienia y rozerwánia kośćielnego dłużey ćierpieć niechćiał SkarJedn 353.

Wyrażenia: »odstąpienie Boga, od Boga, od Chrystusa« (1:1:1): SkarŻyw 304; Pátrzćieſz bráćia/ iżby nie było kiedy w ktorym was ſerce złośćiwe/ niedowiárſtwá/ ku odſtąpieniu od Bogá [discedendi a Deo] żywego. WujNT Hebr 3/12, s. 716.

»od jedności odstąpienie« (4): O Iednośći Kośćioła Bożego pod iednym Paſterzem. Y o Greckim od tey Iednośći odſtąpieniu. SkarJedn kt, 1, 153, 171.

»odstąpienie od Kościoła« [szyk 4:2] (6): SkarJedn 154 żp, 162 żp, 342; niemáſz żadnego odſzcżepięńſtwá/ ktoreby ſobie Heretyctwá nie vprzędło/ áby słuſzne być ſwoie od kośćiołá odſtąpienie pokazáło. SkarŻyw 337; Przez to odſtąpienie rozumieć możemy [...] náwet odſtąpienie od kośćiołá Powſzechnego/ y od Kátholickiey wiáry WujNT 716; SkarKaz 118b.

»odstąpienie od społeczności [jakiej ku czemu]« (1): mowi tho o wiernych ſługách y poſłáńcách Bożych. Lecż gdy záś o złych powieda/ [...] tedy im [...] przycżyta [...] odſtąpienie od ſpołecżnośći wiernych Chriſtuſowych ku światu. CzechRozm 28v.

»odstąpienie od wiary, wiary« = defectio a recta religione, apostasiae Cn (7:3): BielKron 215; w kácerſtwie zwłáſzcżá w tym kto ine zwodzi/ ieſt y mężoboyſtwo duſzne/ y táiemne Chryſtuſa záprzenie/ w odſtąpieniu wiáry iego SkarŻyw 442, 394; CzechEp 349 [4 r.]; NiemObr 164; WujNT 31, 716.

»odstąpienie zakonu« (1): ComCrac 20 cf »odstąpienie alias apostazyja«.

Szeregi: »odstąpienie alias apostazyja« (1): Na duchowny ſąd prziiſluſayą ſądzicz roznicze viary s. Krzeſcziianſkiei Kaczerſtwa, odſczepieńſtwa, bliuznienia przecziwko Bogu, odſtąpienia zakonu alias apoſtalia ComCrac 20.

»odstąpienie i oderwanie (a. rozerwanie)« (2): SkarJedn 353; Owoce záſię żywotá y obyczáiow Haeretyckich ſą: Odſtąpienie od wiáry/ y oderwánie od kośćiołá powſzechnego. WujNT 31.

»odstąpienie to jest (abo) odszczepieństwo« (3): iż przyśćie Antychriſtá/ ma być oſtátecżnego práwie cżaſu/ przed ſkońcżeniem świátá/ á ktemu ma ie poprzedźić odſtąpienie/ to ieſt odſzcżepieńſtwo od wiáry ſtárożytney CzechEp 349, 349 [2 r.].

»odstąpienie i wyłączenie« (1): to ich [heretyków] odſtąpienie y wyłączenie/ ieſt iáko właſney ich ſentencyey potępienie. WujNT 836.

W przen [czego] (1): W tych ſłowiech co ieſt odſzcżepieńſtwo y iáka ſzkodá zniego/ opiſáć racżył: Bo ieſt cżłonkow od głowy/ ktorey ſię pierwey trzymáli/ odſtąpienie. SkarJedn 156.
b. Zaniechanie postępowania zgodnie z jakimiś nakazami, zasadami, zobowiązaniami; sprzeniewierzenie się czemuś (19):

odstąpienie czego (2): SkarJedn 371; Trzećia [przyczyna upadku państw krześcijańskich]: odſtąpienie á iákmiarz wyopákowánie świeckich ſpoſobow: ktorymi R.P. náſzá iáko z przodku nábyta byłá/ tákby też záchowáná być miáłá. PowodPr 17.

odstąpienie od czego (3): SkarŻyw 260; Gdzie poſtępuie gniewem/ pomſty prágnieniem/ [...] to ia z żáłośćią/ tákiego iego dálekiego od Chriſtyáńſtwá y duchowieńſtwá odſtąpienia/ prawdą y ſzcżyrośćią [...] poſtępowáć będę. CzechEp 6. Cf Wyrażenie.

odstąpienie od kogo [= od zasad głoszonych przez kogoś] (1): Przyſtąṕmyż iuż też y ku okazániu oſobliwemu in ſpecie, tych rzecży [...] odſtąpienia od Apoſtołow X.K. y z Kátholiką iego CzechEp 361.

odstąpienie czyje [G sb i pron] (2): My ná Doktorzech wiáry nie kłádźiemy: ále nie zgodę ich y odſtąpięnie vkázuiemy. GrzegŚm 14 marg; CzechEp 361.

Wyrażenie: »odstąpienie od zakonu bożego« (1): czytająć IchM, że nigdy więtsze odstąpienie w żydostwie nie było od zakonu bożego, jeno na ten czas, gdy P. Chrystus przyszedł. DiarDop 103.
α. Złamanie nakazów boskich, zgrzeszenie (12):

odstąpienie czyje [w tym: G sb (2), pron poss (2)] (4): Aby ſię poznawſzy y to odſtąpienie ſwe od ſyná twego miłego obacżywſzy/ mogł ſię do ćiebie náwroćić CzechEp 20, 9, 260, 357.

Wyrażenia: »odstąpienie Boga, od Syna« (2:1): CzechEp 20; Wtora przycżyná głowna vpadku krześćiánow od Poháńcow/ odſtąpienie bogá dlaświeckich márnośći. PowodPr 26 marg, 26.

»od prawdy odstąpienie« (1): odpiſowáć będę/ [...] vkázuiąc I. M. grube y ſproſne od prawdy zbáwienney ſłowá Bożego odſtąpienie CzechEp 9.

»odstąpienie przykazania« (1): Wtora przycżyná vpadku Pańſtw Krześćiáńſkich/ ieſt zuchwáłe odſtąpienie Bogá/ religiey/ y przykazánia iego PowodPr 26.

»odstąpienie od wiary, od nauki; odstąpienie reliijej, wiary« [w tym: od wiary i nauki 2 r.] [szyk 6:2] (5:2;2:1): CzechEp 350, 357 [2 r.], 362; ReszList 154; Mowi Pan Bog przez Izáiaſzá: O coż was dáley mam pobić/ iedno gdyśćie iuż przydáli (do inſzych złośći) pvaeuaricationem, to ieſt religiey moiey odſtąpienie? PowodPr 29, 26, 57.

W przen (1):
Wyrażenie: »odstąpienie [czyje] od drogi« (1): więcey by ſię mu ná ſię fráſowáć/ y ná ſwe od drogi zbáwienney odſtąpienie/ niż ná mię lichotę/ przyſtało CzechEp 260.
c. Poniechanie jakiegoś działania [czyje od czego] (1): Leo papież obawyáiąc ſie iákyego odſtąpienya ludźi od odpuſtow rzymſkich/ vſtáwił y obiáwił nowym wyrokiem y inne odpuſty BielKron 194v.
4. Dokonanie prawnego zrzeczenia się; cessio JanStat (3):

odstąpienie czego (1): gdzieby tęn ktoby przedal zaſtaviel, abo ktorembykolviek obyczayem opiſoval a odbyval imienia, mial zonę, tedy tę zonę będzie povinien ſprziiaczioly iey kv odstąpieniv iey opravy przyvieſcz ComCrac 22.

Szereg: »odstąpienie i (albo) zdanie« = renuntiatio et cessio JanStat [szyk 1:1] (2): Nápiſano w Kſyęgach Ruth/ iż gdy ieden drugiemu práwá ſwego odſtępował/ ábo ono odſtąpienie álbo zdánie moc wźięło/ tedy ten ktory przedawał imienie/ z zuwał bot álbo trzewik z nogi ſwoiey/ y dawał go kupuiącemu. GroicPorz 13v; SarnStat 1092.
5. praw. Zmiana właściwości miejscowej sądu [od czego] (1): ináczéy vczyniony zapis ná wieczność: áczkolwiek z odſtąpieniém od Ziemie y od Powiátu/ żadnéy mocy y ważnośći mieć niema. SarnStat 1166.

Synonimy: 1. odchod, odeście, odstanie; 3.a.α. odpadnienie; γ. apostazyja, oddzielenie, oddzielenie się, heretyctwo, herezis, herezyja, kacerstwo, oderwanie, odłączenie, odszczepienie, odszczepieństwo, odtargnienie, wyłączenie; 4. rezygnacyja, wzdanie, zdanie.

Cf ODSTĄPIĆ, ODSTĘP, ODSTĘPEK, ODSTĘPSTWO

MM