Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: ODDALIĆ

Następne hasło: ODDALON »

ODDALIĆ SIĘ (28) vb pf

sie (20), się (8).

o jasne, a pochylone.

Fleksja

inf	oddalić się

praet
	sg		pl
1	m	-m się oddålił	m pers
3	m	oddålił się	m pers	oddålili się
	f	oddåliła się	m an
	n	oddåliło się	subst

imperativus
	sg
2	oddål się

conditionalis
	sg		pl
3	m	by się oddålił	m pers	by się oddålili
3	f	by się oddåliła	m an

inf oddalić się (2). ◊ fut 2 sg oddålisz się (2). ◊ 3 sg oddåli się (7). ◊ praet 1 sg m -m się oddålił (1). ◊ 3 sg m oddålił się (4). f oddåliła się (1). n oddåliło się (3) [w tym DiarDop 113 może impers praet od ODDALIĆ]. ◊ 3 pl m pers oddålili się (2). ◊ imp 2 sg oddål się (1). ◊ con 3 sg m by się oddålił (2). f by się oddåliła (1). ◊ 3 pl m pers by się oddålili (1). ◊ part praet act oddåliwszy się (1).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI w. (jeden z niżej notowanych przykładów).

Znaczenia

1. Opuścić jakieś miejsce, odejść (17)
- Przen (10)
  - a) O Bogu wobec człowieka: przestać się opiekować (5)
  - b) O człowieku wobec Boga lub jego nakazów (5)
2. Przestać przebywać w czyimś towarzystwie, przestać się kontaktować (5)
- Przen: Starać się nie popełnić (1)
3. Znaleźć się za daleko, być w znacznej odległości (3)
4. Utracić coś (2)
5. Przestać należeć do czegoś, zostać zabranym (2)
- Przen (1)
6. Przen: Przestać być przez kogoś doznawanym (2)

1. Opuścić jakieś miejsce, odejść; se educere Vulg; elongare se PolAnt; longius procedere Mącz (17): Otom ſie oddalił vciekaiącz/ y mieſzkałem na puſzcży. TarDuch A4v.

oddalić się od czego (2): Cum paulo longius a castris processisset, Yáko skoro od obozu/ álbo od woyská ſie oddalił. Mącz 44c; ActReg 28.

W przeciwstawieniu: »obliczny być ... oddalić się« (1): y v Bogá znáioma ieſth [kobieta niepłodna, ale nieskalana]/ y v ludźi. Gdy oblicżná ieſth náſláduią iey/ á żądáią iey gdy ſie oddali Leop Sap 4/2.

Przen [w tym: od kogo, od czego (9)] (10):

a) O Bogu wobec człowieka: przestać się opiekować (5): Bo ſie ty nigdy od tych nieoddaliſz ktorzy potrzebuią ſpomożenia twego RejPs 214, 130v; Przetoż ią płácżę/ [...] iż ſie odemnie oddalił [longe factus est a me] poćieſſyćiel Leop Thren 1/16; RejPos 169.

oddalić się z czym [= przestać obdarzać czym] (1): gdyby widzyał zdrádę w ſercu moim/ Pewnyeby ſie oddalił z miłoſierdzyem ſwoim LubPs P4.

b) O człowieku wobec Boga lub jego nakazów (5): Ne auretatur humilis factus coⁿfuſus: [...] Nie day miły panie aby ſie miał oddalić od ciebie lud vkorzony WróbŻołt 73/21; Przyſtąpili ſię ku mnie ći ktorzy náſláduią złoſći/ á oddalili ſię od zakonu twego. BibRadz Ps 118/150; BudBib Is 29/13; Przybliżył ſię do mnie (mowi Pan Iehowáh.) lud ten vſtámi ſwoimi/ y chwali mię wárgámi ſwoimi: lecż ſerce ich odalyło [!] ſię odemnie CzechEp 106, 20.

2. Przestać przebywać w czyimś towarzystwie, przestać się kontaktować; separari Vulg; demigrare Mącz [od kogo, od czego] (5): Od nieprzyiaćieli thwych oddal ſie Leop Eccli 6/13; Mącz 220d; Iáko y Bog zákazał był ſynom Izráelſkim/ áby ſię oddalili od onych odſzczepieńcow/ chorego/ Dátháná y Abironá (marg) Z haeretykámi obcowáć ſię nie godzi [...] (–) WujNT 635.

Zwrot: »od towarzystwa [czyjego] oddalić się« (1): wyádomosći poſpolitych rzecży kędy ſie ten może náucżyć/ ktory ſie od towárzyſtwá ludzi [...] oddali y odłącży. Yakoby rzekł/ żadney wiádomosći o rzecżách ten cżłowyek nye może ſobye nábyć [...]/ ktory ſam tylko w kącye myęſzka GliczKsiąż L3.

Szereg: »oddalić się i odłączyć« (1): GliczKsiąż L3 cf Zwrot.

Przen: Starać się nie popełnić (1): Ale by cżłowiek pátrzał ná ſwe dokonánie/ tho ieſt ná śmierć/ [...] tedyby ſie oddalił odewſzego vcżynku złego. HistRzym 60v.

3. Znaleźć się za daleko, być w znacznej odległości (3):

oddalić się komu (2): Ieſliżeby ſye Robotnikóm w ſtáwie źiemiá oddaliłá/ á pod Groblą byłáby źiemiá wolna/ Tedy y tám może źiemię bráć Strum F, E2.

Zwrot: »oddalić się daleko« [w tym: od czego (1)] [szyk zmienny] (2): ISlándia wyſep ktory ſie od innych wyſpow oddálił dáleko ná pułnocnym morzu ſiedzi BielKron 294v; Strum E2.

4. Utracić coś [od czego] (2): Daleko ieſth od grzeſznikow zbawienie/ [...] Abowiem ſie od zbawienia oddalili zle cżyniącz. WróbŻołt pp6; RejPos 240.

5. Przestać należeć do czegoś, zostać zabranym [od czego] (2):

W przeciwstawieniu: »oddalić się ... przywrocono być« (1): [posłowie mówili do senatorów] prze tęż samę tylko też przyczynę [...] się tak u Ojca KJM, tak też i u JKM samego upominamy a żebrzemy, aby to, co się od tego stołu oddaliło, przywrocono stołowi krolewskiemu zasię było DiarDop 113.

Przen (1): który [ogień niebieski] iſtność rzeczam wſzyſtkim dawa która to iſtność kiedy od niéy ſye oddali/ [...] rzecz óná/ iuż tym być/ czym byłá/ [...] poprzeſtawa. Oczko 5.

6. Przen: Przestać być przez kogoś doznawanym [od kogo] (2): Iuż iá nędzná nigdy niemogę bytz weſolá/ gdyż ſie iuż mé weſelé ij má wſſytką vciecha [od]emnie oddálila. OpecŻyw 111.

Szereg: »oddalić się i przerwać« (1): zda mi ſię/ iż ſię iuż od niewdźięcznych ten ták bogáty pokoy oddali y przerwie. SkarKazSej 667a.

Synonimy: 1. odchylić się, odejć, odejć się, odnieść się, odstąpić, odstrzelić się; 2. odłączyć się.

Formacje współrdzenne cf ODDALAĆ.

Cf ODDALENIE

ZCh