[zaloguj się]
[pdf]

ODWROCIĆ SIĘ (79) vb pf

sie (48), się (31).

Pierwsze o jasne; -ó- (8), -o- (2); -ó- : -o- Mącz (1:2).

Fleksja
inf odwrócić się
praet
sg pl
2 m odwróciłeś się m pers
3 m odwrócił się m pers odwrócili się
f odwróciła się m an
plusq
sg
3 m się był odwrócił
imperativus
sg pl
2 odwróć się odwróćcie się
3 niechże, niechåj się odwróci niechaj się odwrócą
conditionalis
sg
2 m byś się odwrócił, by się odwrócił
3 m by się odwrócił

inf odwrócić się (10). ◊ fut 1 sg odwrócę się (4). ◊ 2 sg odwrócisz się (4). ◊ 3 sg odwróci się (8). ◊ 2 pl odwrócicie się (5). ◊ 3 pl odwrócą się (3). ◊ praet 2 sg m odwróciłeś się (1). ◊ 3 sg m odwrócił się (15). f odwróciła się (5). ◊ 3 pl m pers odwrócili się (9). ◊ plusq 3 sg m się był odwrócił (1). ◊ imp 2 sg odwróć się (1). ◊ 3 sg niechże, niechåj się odwróci (2). ◊ 2 pl odwróćcie się (3). ◊ 3 pl niechaj się odwrócą (1). ◊ con 2 sg m byś się odwrócił (1) RejZwierc, by się odwrócił (1) HistAl. ◊ 3 sg m by się odwrócił (3). ◊ part praet act odwróciwszy się (2).

Sł stp s.v. odwrocić; poza tym odwracić się, Cn brak, Linde XVI – XVIII w. s.v. odwrócić.

1. Wykonać ruch w bok lub do tyłu jakąś częścią ciała lub całą postacią (18):
a. Ustawić się bokiem lub tyłem do kogoś lub czegoś; averti Vulg, PolAnt; avertere se Mącz; reverti PolAnt (17):

odwrocić się od kogo (2): y odwrotziwſzy ſie trochę od nich płakał HistJóz C3; Mącz 487a.

Zwrot: »odwrocić się z zawstydzenim« = zawstydzić się (1): Niechay ſię prędko odwrocą/ z záwſtydzenim/ ktorzy mi mowią/ Ehey/ Ehey. (marg) O ludzkim nátrząſániu to rozumie. (–) LatHar 179.
Przen (14):

odwrocić się od czego (1): który [miesiąc] ſkoro ſye od ſłóńcá odwróći/ wſzyſtkę świátłość nátychmiaſt tráći. OrzQuin Aav.

a) Rozgniewać się, pozostawić bez opieki [w tym: o Bogu (9)] (10): ofiárowali ofiarę báłwánowi/ y kocháli ſie w vcżynkach rąk ſwoich. A Bog odwroćił ſie [convertit autem Deus]/ y wydał ie áby ſlużyli rycerſtwu niebieſkiemu Leop Act 7/42; WujNT Act 7/42, s. 424.

odwrocić się od kogo (7): czáſem ábyś pokarał ſſáleńſtwá mego od wroćiłeś ſie ná chwilę odemnie RejPs 43; BibRadz Deut 23/14; RejPos 349, 349v; BudBib Ier 32/40. Cf Frazy.

Frazy: »fortuna się [od kogo] odwrociła« = szczęście przestało komuś sprzyjać (1): Y tego mię ſtrách/ żem ták wiele zácéniłá Fortunie/ co ſie od nas dawno odwróćiłá. GórnTroas 36.

»oblicze [czyje] się [od kogo] odwrociło« (1): tákći będzie że ſie też od ćiebie oblicże Páńſkie nie odwroći [a te avertatur facies Domini]. Leop Tob 4/7.

b) Nie chcieć wysłuchać [od kogo, od czego] (2): Avertere se a sermone alicuius, Odwróćić ſie od kogo/ nie chcieć go słucháć. Mącz 487a; proś mátko moiá/ bo nie odwrocę ſię od oblicża twego [non avertere faciam faciem tuam]. BudBib 3.Reg 2/20.
c) Nie chcieć kogoś, odrzucić (1): OrzQuin G2 cf 4.a. Przen.
b. Wykonać zwrot do tyłu, aby odejść (1): A (ták) odwroćił ſię [et vertit se]/ y poſzedł z gniewem. BudBib 4.Reg 5/12.
2. O rzece: zmienić koryto (1): gdy zá domyſłem y zá dowćipem ludzkim rzéká ſie odwróći [sit fluminis aversio JanStat 420]/ tedy iedná z dźiedźin onych/ to ieſt/ przy któréy zoſtáie ſtáré rzéczyſko/ wſzyſtkę y całą ma mieć właſność w rzéce/ w brzegách ſtáréy rzéki álbo potoká. SarnStat 467.
3. Cofnąć się, odejść z powrotem; reverti HistAl (2):
Zwrot: »precz odwrocić się« (1): Powiádam ći to nędzniku vbogi áby ſie precż odwroćił HistAl C3v.
Przen [dokąd] (1):
Zwrot: »odwrocić się sercem« = chcieć wrócić, tęsknić do powrotu (1): Kthoremu [Bogu] nie chćieli być poſluſzni oycowie náſſy/ ále zgárdzili/ y odwroćili ſie ſercy ſwoimi [aversi sunt cordibus suis] do Egiptu Leop Act 7/39.
4. Przestać, zaniechać; avertere se Vulg, Mącz, PolAnt; averti Vulg, PolAnt; resipiscere HistAl; reverti Vulg; recedere PolAnt [w tym: z podmiotem osobowym (47), z podmiotem nieosobowym (10)] (57):

odwrocić się od czego (23): Avertere se ab amicitia alicuius, Odwroćić ſie od czyyego prziyacielſtwá. Mącz 487a; gdyby ſię odwroćił ſpráwiedliwy od ſpráwiedliwośći ſwey/ [...] á(za) będzie żyć? BudBib Ez 18/24. Cf Zwroty, W przen Zwroty.

Fraza: »odwroci się pi(e)rzchliwość, gniew (pirzchliwości)« [w tym: od kogo (2)] = aversus est furor Vulg, PolAnt; aversa est ira Vulg (4:3): nie odwroćiłá ſie pierzchliwość iego/ ále ieſzcże ręká iego wyćiągniona ieſt Leop Is 9/11; Niechże ſie odwroći gniew twoy od nas Leop Bar 2/13, Is 9/16, 20, 10/4, Ier 4/8; BudBib I 349c marg.
Zwroty: »odwrocić się od grzechu (grzechow)« (3): BiałKat 23v; RejZwierc 5v; doſyć maſz máiętnośći ieſli ſię boiſz Bogá/ á odwroćiwſzy ſię od grzechu [recessevis ab omni peccato] káżdego/ Będzieſz temu doſyć cżynić co ſię podoba iemu. BudBib Tob 4/22.

»odwrocić się od (popędliwości) gniewu« = averti a furore PolAnt [szyk zmienny] (2): Panie boże ſił y zaſtępow niebieskich racży ſie od gniewu odwroćić WróbŻołt 79/15; y odwroći ſię od popędliwośći gniewu ſwego BibRadz Ion 3/9.

»odwrocić się od złości (a. złego, a. złościwości), od uczynkow złościwych« = a malis resipiscere HistAl, avertere se a malignitatibus Vulg; converti ab operibus malis, recedere a mało PolAnt [szyk zmienny] (7:2): odwrocz ſyą od zlego a czyny dobrze PatKaz III 141; HistAl K2; LubPs T6; Leop Bar 2/33; nie ſłużyli tobie/ áni ſię odwroćili od vczynkow złoſćiwych ſwoich. BibRadz 2.Esdr 9/35, Is 59/15; Przezbożność cżłowieká przezbożnego ſzkodźic [!] mu nie będzie/ ktorego śie kolwiek dniá od złośći ſwoiey odwroći. KuczbKat 205; BudBib 2.Esdr 9/35, Prov 13/19.

W przen (8): odwrocą ſie od twárdego grzbietu ſwego [avertent se a dorso suo duro]/ y od złoſćiwośći ſwoich/ iż wſpomioną ná drogę oycow ſwoich Leop Bar 2/33.
Fraza: »serce odwrocić się może« (1): zá ktorey [czystości] vtrácenim/ łácno ſię ſerce iego roſkoſzą ćieleſną zięte odmienić/ y od S. myſli odwroćić mogło. SkarŻyw 201.
Zwroty: »odwrocić się od [jakiej] drogi« = reverti a via pessima Vulg; converti a via mala PolAnt [szyk zmienny] (6): Abowiemby było im lepiey/ nigdy nieuznáć drogi ſpráwiedliwośći/ ániſli poznawſzy ią/ odwroćić ſię od niey KrowObr 63; Leop 4.Reg 17/13; Káżdy też niechay ſię odwroći od ſwey złey drogi/ y od niepráwośći ktora ieſt wręku ich. BibRadz Ion 3/8; Poznałem po was iż po śmierći moiey rychło ſie od tych drog odwroćicie/ nic dobrego nie będzyecie cżynić BielKron 45v; Ieſli/ [...] nie będźieſz mowił/ áby ſię odwroćił od niezbożney drogi ſwoiey/ á żyw był: on niezbożnik w złośći ſwoiey vmrze/ ále krwie iego z ręki twoiey pátrzáć będę. Co ieſliże ty niezbożnemu obwieśćiſz/ á on ſię od niezbożnośći ſwey/ y od złey drogi ſwoiey nie odwroći/ on ći we złośći ſwoiey vmrze/ áleś ty duſzę ſwoię wyzwolił. ReszPrz 106.

»odwrocić się od myśli« (1): SkarŻyw 201 cf Fraza.

a. Odstąpić od jakiejś zasady (27):

odwrocić się od kogo, od czego (2): Lepiei im było niepoznac drogi ſpráwiedliwości/ niſzli poznawſzy odwrocic śię od onego [...] przykazania świętego MurzHist R4; RejPos 85.

Przen [od czego] (1): Odwróćiſzli ſye Królu od tego Rzymſkiégo Kápłaná/ pewnie odwróćiſz ſye od pokoiá/ y w pewny niepokóy y w roſtyrk z Króleſtwem twym wpádnieſz. OrzQuin G2.
α. Odstąpić od Boga lub wiary (24): Ale ieſli ſie odwroćićie/ [...] á odſtąpiwſſy mnie ſlużylibyśćie Bogom cudzym/ y modłę im dawáli: wykorzenię was z źiemie moiey Leop 2.Par 7/19; BibRadz Num 11/4, 2.Par 7/19; (Lecż) po tych rzecżach nie zwroćił Iárowehám ze złey drogi ſwey/ ále ſię odwroćił [sed reversus est]/ y nácżynił z poſpolitego ludu ofiárownikow (do) wyſzek BudBib 3.Reg 13/33.

odstąpić od kogo, od czego (15): KrowObr 111; Zal mi iżem Saulá poſthánowił Królem/ ábowiem odwroćił ſie odemnie BibRadz 1.Reg 15/11, I 136a marg; RejPos 349, 350, 350v; BiałKat 113v; WerKaz 296. Cf »od Boga się odwrocić«.

W przeciwstawieniach: »odwrocić się ... nawrocić, pość, przystać« (3): oni gdy iedząc/ będą náſyceni y vtyią/ odwrocą ſie á poydą zá bogi cudzymi y będą ie chwálić BibRadz Deut 31/20, Ios 23/12; HistHel C2.

W charakterystycznych połączeniach: od bałwanow odwrocić się, od chwały bożej (2), od wolej [czyjej] (2); dobrowolnie odwrocić się, szkaradzie.

Zwroty: »od (Pana) Boga się odwrocić« (7): Ale iż Anyołow częſć/ á oboye pirwſſych ludźi [...] od Bogá y woley yego ſye odwroćili/ łáſkę bożą vtráćili KromRozm III A7v, Bv; SeklPieś 31; BielKron 78v; SienLek 1v; HistHel C2; przeto że ſię grzeſząc dobrowolnie od Bogá odwroćił/ zá to też ſłuſznie Bogá ná wieki nie ogląda. WysKaz 22.

»odwrocić się nazad, na wstecz« (1:1): Opuśćili Páná Izráelſkiego y dotykáli go/ y odwroćili ſie ná zad. BielKron 93v; PowodPr 29.

Szereg: »odwrocić się i (a) odstąpić« [szyk 1:1] (2): Odwroććie ſię y odſthępćie od Báłwánow wáſzych KrowObr 111; RejPos 350.
W przen (3):
Fraza: »odwroci się serce« (2): RejPos 350v; Lecż ieſli ſię odwroći ſerce twoie [avertit se cor tuum] y nie vsłuchaſz/ á zágnany będzieſz/ y pokłoniſz ſię Bogom cudzym/ y służyć im będzieſz. [...] poginiećie BudBib Deut 30/17.
Zwrot: »daleko się odwrocić« (1): Niechayżeby ten to lud/ dobrze o tym wiedzyał. Żeś go ty ſam moy Pánie/ ku ſoby [!] náwroćił/ Ktory ſie był dáleko/ od ciebie odwroćił. HistHel C2.
5. Zacząć się czymś zajmować (zamiast „obrocić się”) [ku czemu] (1): Ano koniec przykázánia ieſt miłość z czyſtego ſercá/ y ſumnienia dobrego/ y wiáry nieobłudney. [...] Od ktorych niektorzy odſtrzeliwſzy ſię/ odwroćili ſię [conversi sunt] ku proznomownośći WujNT 1.Tim 1/6.

Synonim: 4.a.α. odstąpić.

Formacje współrdzenne cf WROCIĆ.

Cf ODWROCENIE, ODWROCONY

MM