Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: ODBYTY

Następne hasło: [ODBYWAN] »

ODBYWAĆ (14) vb impf

o oraz a jasne.

Fleksja

indicativus
inf	odbywać
praes
	sg	pl
1	odbywåm	odbywåmy
3	odbywå	odbywają

conditionalis
	sg
3	m	by odbywåł
3	f	by odbywała

inf odbywać (5). ◊ praes 1 sg odbywåm (1). ◊ 3 sg odbywå (3). ◊ 1 pl odbywåmy (1). ◊ 3 pl odbywają (1). ◊ con 3 sg m by odbywåł (1). ◊ f by odbywała (1). ◊ part praes act odbywając (1).

Sł stp w innym znaczeniu, Cn notuje, Linde XVII w.

Znaczenia

1. Pozbywać się, usuwać z danego miejsca (10)
- a. Wydalać z organizmu (5)
- b. Rodzić (1)
- c. Odstępować za pieniądze, sprzedawać (2)
- d. Wydawać, trwonić (o majątku, pieniądzach) (1)
2. Unieważniać (1)
3. Załatwiać (2)
- a. Zaspokajać roszczenia, uiszczać (1)

1. Pozbywać się, usuwać z danego miejsca; ablegare, amoliri, amovere, dimovere, removere, segregare, semovere, submovere Cn (10):

odbywać czego (2): gdzieby tęn ktoby przedal zaſtaviel, abo ktorembykolviek obyczayem opiſoval a odbyval imienia, mial zonę, tedy tę zonę będzie povinien ſprziiaczioly iey kv odstąpieniv iey opravy przyvieſcz y odſtępek tęn vczynicz ComCrac 22; Ale gdźieby [...] głowá oczu/ vſt/ vſſu odbywáłá/ álbo też oczy mowić/ ręce widźyeć/ [...] chćyáły/ káżde powinnoſci á ſpráwy ſwey odſtąpiwſſy/ yużby tám nye tylko kſtałt/ ále y yednoſć ćyáłá onego trwáć nyemogłá. KromRozm III F7v.

W przeciwstawieniu: »odzierżawać ... odbywać« (1): motz iey [modlitwy] ieſt/ a przez nię wſſytko dobré odzierżáwámy/ ij wſſe^go złégo przez nię odbywámy. OpecŻyw 53v.

a. Wydalać z organizmu (5):

odbywać czego (3): naſienie ſlazowe warzone z lakricią y z figami/ [...] pomaga na kaſzel z zymney przycżyny/ y richley ſtegmy [lege: flegmy] odbywatz Potym bedzieſz mogł. FalZioł I 3a, I 72a, 151d.

Zwrot: »swą rzecz [= krwawienie miesięczne] odbywać« (1): Brzemienna ieſtli ſwą rzecż odbywa, Nie może być aby płodu zdrowego donoſiła FalZioł V 30.

b. Rodzić (1): Ty iakmiarz przycżyny odchodzenia płodu Niewiaſtam brzemiennem przydawaią ſie, ktore z więtſzą boleſcią tak odbywaią, Niżli gdy według biegu rodzą: przirodzonego. FalZioł V 31.

c. Odstępować za pieniądze, sprzedawać; distrahere Mącz, Cn; addicere, vendere Cn [czego] (2):

Zwrot: »odbywać kupiej, towaru« [szyk zmienny] (1:1): Distraho, Rodzieram [!]/ rozpráwiam. Metapho. Poprzedawam/ odbywam kupiey/ popuſzczam precz towáru do ludźi. Mącz 461d; Ná tárgu nieznáiomym towáru odbywa KlonWor 19.

d. Wydawać, trwonić (o majątku, pieniądzach) (1): to rádźi przepijáią co oycowie zbiorą: zwłaſzcżá y zamożyſtych. Bo mu lekko przyſzło/ iż ná to nie robił: lekko też odbywa. GostGosp 38.

2. Unieważniać (1):

Zwrot: »dawnością odbywać« = domagać się unieważnienia sprawy sądowej wskutek przedawnienia (1): Item kaſzda sprawiedliwoſcz [...] wſchelyako zobv ſtron żądną dawnoſczią nyeodbiwayancz, y odvloką nyeodkladayąncz ma bicz vczinyona. MetrKor 40/812; [Evadit prescriptione odbywa downoſcią [!] Cervus F31 53v].

Szereg: »nie odbywać i nie odkładać« (1): MetrKor 40/812 cf Zwrot.

3. Załatwiać (2):

Zwrot: »pięknemi słowki [kogo] odbywać« = zwodzić (1): Ductare aliquem frustra, Pieknémi słówki kogo odbywáć/ á długo ná słowiech dzierżeć. Mącz 96a.

a. Zaspokajać roszczenia, uiszczać (1): Przeto co mi on winien był/ Chcę áby mi ty zań płáćił: Synćiem zá oycá winnego/ Winien odbywáć káżdego. BierEz M2.

Synonimy: 1. oddalać; c. przedawać; d. marnotrawić; 2. abrogować, derogować, gładzić, kasować, kazić, oddalać, odejmować, odmieniać, odwoływać, odzywać, psować, rewokować, umarzać, »w niwecz obracać«, zagaszać, zagubiać, zatracać, znosić; 3. odprawiać.

Formacje współrdzenne cf 1. BYĆ.

Cf [ODBYWAN], ODBYWANIE