[zaloguj się]
[pdf]

ODMIENIAĆ (290) vb impf

odmieniać (290), [odminiać].

-e- (278), -ę- (12).

o oraz a jasne (w tym w a 1 r. błędne znakowanie); -e- (24), -é- (1) Oczko.

Fleksja
inf odmieniać, odmieniaci
indicativus
praes
sg pl
1 odmieniåm odmieniåmy
2 odmieniåsz
3 odmieniå odmieniają
praet
sg pl
1 m -em, -m odmieniåł m pers
2 m odmieniåłeś, -eś odmieniåł m pers
3 m odmieniåł m pers odmieniali
f odmieniała m an
fut
sg pl
1 m m pers będziemy odmieniać
3 m będzie odmieniåł m pers odmieniać będą
imperativus
sg pl
1 odmieniåjmy
2 odmieniåj, odmieni(e)j
conditionalis
sg pl
1 m bych odmieniåł m pers bychmy odmieniali
2 m byś odmieniåł m pers
3 m by odmieniåł m pers by odmieniali
f by odmieniała m an
n by odmieniało subst
impersonalis
con by odmieniåno, by odmieni(a)no było
participia
part praes act odmieniając, odmieniająć

inf odmieniać (62), odmieniaci (1); odmieniać : odmieniaci LibLeg (2:1). ◊ praes 1 sg odmieniåm (24). ◊ 2 sg odmieniåsz (3). ◊ 3 sg odmieniå (49). ◊ 1 pl odmieniåmy (4). ◊ 3 pl odmieniają (46). ◊ praet 1 sg m -em, -m odmieniåł (2). ◊ 2 sg m odmieniåłeś, -eś odmieniåł (3). ◊ 3 sg m odmieniåł (18). f odmieniała (6). ◊ 3 pl m pers odmieniali (23). ◊ fut 3 sg m będzie odmieniåł (1). ◊ 1 pl m pers będziemy odmieniać (1). ◊ 3 pl m pers odmieniać będą (1). ◊ imp 2 sg odmieniåj (2), odmieni(e)j (1) RejKup. ◊ 1 pl odmieniåjmy (1). ◊ con 1 sg m bych odmieniåł (1). ◊ 2 sg m byś odmieniåł (1). ◊ 3 sg m by odmieniåł (7). f by odmieniała (2). n by odmieniało (1). ◊ 1 pl m pers bychmy odmieniali (2). ◊ 3 pl m pers by odmieniali (2). ◊ impers con by odmieniåno (1) SarnStat, by odmieni(a)no było (1) Diar [może ODMIENIAN N sg n]. ◊ part praes act odmieniając (23), odmieniająć (1) Mącz.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII (z Cn) – XVIII w. s.v. odmienić.

1. Czynić innym niż poprzednio; przekształcać; z dopełnieniem w postaci cechy własnej znaczy zwykle: zmieniać się pod wpływem czegoś; mutare PolAnt, Modrz, JanStat, Cn; immutare Vulg, Cn; alterare Mącz, Cn; transfigurare Calep; commutare, demutare, diffingere, emutare, alium facere, novare, permutare, remutare, transformare, transmutare, variare, vertere Cn [w tym: z podmiotem nieosobowym oznaczającym przyczynę (23); kogo, co (122)] (139): FalZioł V 2v; y proſzy V.C.M. aby V.C.M. raczil bicz nany laſkaw, a ysby V.C.M. dawnego vmyſlv ſzwego przeczywko nyemv odmyenyacz nyeraczil LibLeg 7/34v; RejKup s8v; Imyę rzeczy nye odmyenya KromRozm III N5, Fv; Ale do tego czasu to jest do przyszłego sejmu aby już nic odmieniano nie było Diar 57, 57; KrowObr 132; RejWiz 28, 81v; OrzList f2v; Niech fárbuie káżdego s przyrodzeniem cnotá/ Bo odmieniáć vrodę/ ſzpetna to robotá. RejZwierz 2v; á do tego cżáſu/ áby nic nieodmieniáli/ iedno po ſtáremu dzierżeli BielKron 219v, 230v; Acżkolwiek broń rodzay/ iako y ſzat zawzdy zwyczay odmienia. KwiatKsiąż O2, C3; Mącz 7b; OrzQuin I4v; SPánie á Czućie/ iáko y ine rzeczy známienićie ćiáło odmieniáią/ kiedy wnich ſwa miárá nie będźie chowaná. SienLek 10v; O nieſzcżęſny mizerniku czo ſie ſmieſz tego ważyć/ odmieniáć álbo ná inſzy kſztałt wykłádáć ſwięte thy á nieomylne ſłowá iego RejAp 42, [14], 39, 116, 196v; RejPos 88v, 317v, 325; BiałKat 118v marg, 283v, 291, 321; RejZwierc 28, 196; WujJud 168, 179, 182v, 216 [2 r.], 216v [2 r.], L17, Nn7v; BudBib c2; BudNT przedm b8, Ii; StryjWjaz Cv; CzechRozm 235v marg, *3; PaprPan P3v; Widźiałem też y to/ gdy ſędźia śiedząc ná ſwem ſądowem mieyſcu/ cżynił wyrok/ á kilko kroć vpomniony/ nieco przydawał/ nieco odmieniał. ModrzBaz 88; SkarJedn 203; ále źiemiá/ góry/ y inſzé rzeczy/ á za też nie Wieczné? Wſzákóż kiedy drżenie źiemie przydźie/ bárzo te rzeczy odmiénia Oczko 30v; CzechEp 89; dał mu zwierzchność cżynić ſąd/ iż ieſt ſyn cżłowiecży. Ktore ſłowá przećiwnicy odmieniáią/ kłádąc miáſto iż/ ile NiemObr 108,145; NIe wiérz fortunie [...]: Bo to nieſtała páni z przyrodzenia/ Częſto więc rádá ſpráwy ſwé odmienia. KochPieś 35; ArtKanc H15; LatHar 506; ták haeretykowie [...] nigdy w iednym ſtanie prawdy nie trwáią; ále dziś ták á iutro inák vczą/ y confeſſye wiáry ſwey co rok odmieniáią. WujNT 836, 288, 543, 603, Xxxxx2v; SarnStat 321, 730; SkarKazSej 691a; KlonWor 6; [odmÿnyayą thę pioſnkę, ſtroÿącz yą gynaczÿ ArgWykład 121].

odmieniać czego [w tym: składnia zależna od „zakazać” i „trudno” ‘nie można’ (2)] (4): Ktorey [świętej nauki] thák ſrodze odmieniáć zákazano/ nie tylko cżłowiek obłudny/ ále by Anyoł z niebá sſthąpił á powiedał nam czo inſzego/ kazano go nam przeklinać RejZwierc 42. Cſ »odmieniać twarzy«.

odmieniać komu [w tym: sobie (3)] (6): FalZioł V 57; BielKron 10v; RejPos 307; Tu Cyrces ſwą goſpodę ma/ Co ludziom głowy odmienia. RejZwierc [238], 12, 28.

odmieniać ku czemu (1): A tak gdy [magnes] będzie w mieſzan we ſćkło, odmienia ſćkło ku barwie cżyrwoney. FalZioł IV 56c.

odmieniać w kogo, w co (15): OrzRozm B4v; KarnNap Dv; Y Mędrzec poświádcża/ iż wino á białegłowki/ mądre ludźi w błazny odmieniáią. WerGośc 244, 244, 254; Y v nas ſię ták dźieie/ iż złe rżeczy w dobre odmieniamy y dla tego prżyczyniamy Conſtitucey ábo ich popráwiamy GórnRozm C4; Nowokrzczeńcy [...] rozmáićie fałſzuią te ſłowá: przydawáiąc do ſłowá Bożego/ y odmieniáiąc ie w ſłowo ſzátáńſkie. WujNT 342, 287, 482, 504; JanNKar G; SarnStat 496.

odmieniać w co [= doprowadzać do czegoś, przybierać cos] (2): Kácérzowie w Turecką Wiárę Polſkę odmieniáią. OrzQuin Kv marg; RejZwierc 28.

odmieniać za co (1): Ták też tá [Rozkosz] błaźni wizytki łágodnemi ſłowy. Iż zá mądre ſzalone [tj. mądre na szalone] głowy odmieniáią RejWiz 28.

odmieniać czym (2): Sárdánápalus [...] odmieniáiąc twarz ſobie fárbámi w koronie krolewſkiey ſiadał miedzy pſotliwemi niewiáſtámi przędąc kądzyel BielKron 10v. Cſ »na dobre odmieniać«.

odmieniać w kim, w czym [w tym: w sobie (2) = do którego należy jako część, cecha] (7): Abowiem też ty rzecży odmieniáią przyrodzoną barwę w vrinie/ á ſtąd niedoſtatecżne z niey bywa poznanie. FalZioł V 2; Philip potym kilko/ boday nye kilkonaſcye rázow onych commentarzow popráwyał/ y wyele w nich odmyenyał. KromRozm II f3v; Diar 58; RejPos 118v, 296v; Apoſtołowie odmieniáli niékiedy niéco w Kośćiele BiałKat 36; SarnStat 216.

odmieniać w czym [= pod jakim względem] (1): wolę ſię iuż przy tym wzgárdzieńſzym báwić [...]: A w tym przedśię vmyſłu ſwego nie odmieniáć. CzechEpPOrz *.

Ze zdaniem dopełnieniowym [zaimek względny] (2): Boć to nie jest religija odmieniać motu proprio, co się komu zda Diar 57; RejWiz 184.

W połączeniu z wyrazem określonym przydawką „inny”, „nowy” itp. (5): ktorego ſłowa [bożego] tákowa moc ieſt/ że hnet nagle odmienia Krolá w Człowieká inego OrzRozm B4v; SkarŻyw 76. Cſ »na inszy kształt, na inszą stronę odmieniać«.

W połączeniach szeregowych (9): KromRozm I 13; KromRozm III F; RejPos 296v; CzechRozm 13v; ieſt iednym rumem y ſproſnym plugáſtwem/ ſłowá Bożego gwałtownie náćiągáć: ono odmieniáć: do niego przydawáć/ y od niego też co vymowáć CzechEp 138, 232, 366; kto ſię tráfi á śmie y chce/ tedy mu wolno v Lutheranow ſłowem Bożym ſzermowáć/ mieſzáć/ wywracáć/ przykłádáć/ y odmieniáć/ przemieniáć/ wykłádáć. ReszPrz 44; ſłowom od ſłowá przełożył/ nic nie przydawáiąc áni vymuiąc/ áni odmieniáiąc z piſmá ś. WujNT przedm 20.

W charakterystycznych połączeniach: odmieniać barwę, ceremonije, ciało, formę, głowy (6), konfessyje, księgi, ludzi(e) (2), modlitwę, mniemanie, myśl (2), naukę, ofiarę, pisma, postanowienia, prawa, rodzaj, rząd (2), rzecz(y) (4), śćkło, sierć, słowo (słowa) [czyje] (12), służbę kościelną, sposob (2), sprawy (2), umysł (3), urodę, urynę, wiarę (wiary) (7), własności; częstokroć odmieniać, dziwnie, jaśnie, łatwie, rozlicznie, siłakroć, tajemnie; dla bojaźni odmieniać, według swej myśli, co rok, wedle wolej swojej, swą wolą, po swej woli, dla zgody (4); mieć zwirzchność abo moc odmieniać; w błazny odmieniać (3), w człowieka inego, złe rzeczy w dobre, złe rzeczy w nowy żywot; odmieniać w kościele, w sprawach kościelnych; błogosławieństwem odmieniać, farbami, nauką, prawdą, wymysły swojemi.

Przysłowie: Trudno więc odmieniáć twarzy Gdy kto iuż w ſwym garnku wárzy RejRozpr 13.
Zwroty: »[czym] na dobre odmieniać« (1): Kátholicka wiárá/ ſwoią náuką y prawdą/ dźiwnie ludźie ná dobre odmienia/ y czyni z nich bonos ciues. SkarKazSej 686b.

»inak, na inszy kształt, na inszą stronę odmieniać« (1:1:1): napomynamy aby t.m. nykomv gwoley myſſzly ſwey przecywko wyarze ſwyanthey ynak nyeodmyenyala LibLeg 8/132v; napomyenacz go yego k. m. raczi abi wſwim dobrim vmiſlye trwał A nygdj go na ynschą stronę nieodmienyal. LibLeg 11/70; Transfiguro – Na inſzi kſztałt odmieniam. Calep 1079b.

»odmieniać naturę, przyrodzenie« = zmieniać się (1:1): Ludzie z cżęſthego á z zbytniego puſzcżania krwie: odmieniaią ſobie przyrodzenie/ á ſtaią fie ſprawnieyſzemi ku rozmagitem niemoczam. FalZioł V 57; JanNKar G.

»osobę odmieniać« = zmieniać się (1): Nigdyby ich ná táką ten háńbę nie wydał/ By oſoby odmieniáć mieli dla boiáźni PaprPan Y4.

»odmieniać twarz, twarzy (G), oblicza (G sg)« = immutare faciem Vulg; mutare faciem PolAnt [szyk zmienny] (2:2:2): RejRozpr I3; Leop Eccli 13/31; A gdy pośćićie nie bądźćie iáko pokryći ludźie ſmęthney twarzy: Abowiem oni twarzy ſwoie odmieniáią [obscurant enim facies suas] áby ſię ludźiom zdáło iż poſzcżą BibRadz Matth 6/16; RejZwierc 166v; mądrosć cżłowieká oświeca oblicże iego/ y hárdość oblicża iego odmienia [fortitudo faciei eius mutabitur]. BudBib Eccle 8/1, Iob 14/20.

Szeregi: »odmieniać abo naciągać« (1): á coż kiedy owá wolność/ ktora wſzemu dobremu v nas iáko pień zálega: te práwá naprzod odmienia/ abo náćiąga do wykonánia iákiey priwaty ſwey. PowodPr 64. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»odmieniać a nowo stanowić« (1): jeno to ustawia [winę] na ty, ktorzy by się ważyć śmieli odmieniać co a nowo stanowić w państwach JKM ku zelżeniu jurysdycyji inych stanów Diar 62.

»opak obracać i odmiemać« (1): fortuná [...] częſto [...] vmyſły y porády ludzkie [...] ináczey y opák obraca y odmienia. StryjKron 175.

»nie poprawować ani odmieniać« (1): SKutek Gwaru ten ieft/ iż kto ij vczyni iuż więcey ſwey żáłoby nie może popráwowáć/ áni odmieniáć GroicPorz v3.

»psować i odmieniać« (1): Ale ázaż nie ſluſzniey wierzyć/ że ſię [...] w tym omylili; á niżli pſowáć y odmieniáć ſłowá Apoſtolſkie/ ktorych ſię nikt przed nimi nie ważył odmieniáć. WujNT 603.

»odmieniać i wywracać« (I): Skąd tę moc maſz/ iż ty Proroká Dawidá popráwiaſz/ iego ſlowá odmieniaſz/ y wywrácaſz? KrowObr 157. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

W przen (9): odmieniay ſobie głowę bez Circeſy w pocżćiwe á w ſławne obycżáie twoie RejZwierc 28; Teraz/ nagrodę ſłyſząc/ y poćiechy twoie/ O zacny Rádźiwile/ y ſam pióro ſwoie Tobie gwóli odmieniam KochEpit A2.
Zwroty: »serce odmieniać« (1): To mowiąc oczy do cżytánia obracał/ á ſerce ná nowy żywot odmieniał. SkarŻyw 76.

»odmieniać serce (i duszę)« = znieprawiać [szyk zmienny] (2): Záiſteć vćiſk człowieká mądrego przywodźi w ſzaleńſtwo/ á dáry odmieniáią ſerce [perdet cor]. BibRadz Eccle 7/8; zámorduy złą niewiáſtę/ ktora nie tylo ćiáłá zabiia/ ále y ſercá y duſze odmienia. SkarŻyw 70.

»odmieniać opoczne itp. serca« = zmiękczać, łagodzić (4): Iáko ich też záſię wiele/ ktorzy odmieniáli ty opocżne ſercá ſwoye/ á wielkie pociechy bráli od Páná ſwoiego RejPos 65; záwżdy nád káżdym tákim ieſt ſwięte oko iego/ á odmienia ſrogie ſercá ludu okrutnego nád przebránemi ſwemi RejPos [279]v, 118v, 307.

Przen: Nadawać czemuś funkcję niezgodną z właściwym przeznaczeniem, używać jako coś [w co] (1): słowá mowią záwikłáne á ſzaloney popędliwośći pełne/ cokolwiek w rękę wezmą/ to w oręże odmieniáią. ModrzBaz 80v.
a. Przeistaczać, czynić z czegoś inną rzecz (5):

odmieniać na co (1): ále ſámą to rzeczą czyni/ chleb błogoſłáwiąc y ná ćiáło go ſwoie odmieniáiąc SkarKaz 155b.

odmieniać w co (4): Ktory rzeki głębokye odmyenya w puſtynye/ A cżyni ſuche pola kędy wodá płynye LubPs Y5v; Chriſtus czyni ſwoie pierwſze cudo/ odmieniáiąc wodę w wino ná weſelu. WujNT przedm 34; SkarKaz 157a. Cf odmieniać czym w co.

odmieniać czym w co (1): y ſłowem odmienia chleb w ćiáło ſwoie y wino w kreẃ ſwoię SkarKaz 243b.

b. Zsyłać nieszczęścia, klęski (1): 40. Odmienia ſtany kſiązęce. [cf Dopuſzcza wzgardę ná kſiążętá/ á dopuſzcza ná nie iż błądzą po puſzczy kędy nie máſz drogi. Ps 106/40]. BibRadz Ps 106 arg.
c. Kazać zmienić miejsce (1): Abowiem wiele ludzi ktorzy byli w pułnocnyeh kráinách/ dziś ſą w południch [...]: ták ie rozſyłáli y odmieniáli po świećie ſtárzy Monárchowie BielKron 335v.
d. Przenosić na inny czas (1): Confeſioniſte po ſwey woley świętá ſobie odmieniáią. WujJud 188 marg.
2. Zastępować innym; używać raz jednego, raz drugiego; mutare Vulg, PolAnt, Modrz, Cn; alternare, summutare Calep; permutare Cn [w tym: kogo, co (73)] (80): Też [owce] wleganiu bok odmieniaią, bo od wioſny aż do Ieſieni zawſze na ieden bok legaią, a zaſięaż [!] do wioſny na drugi. FalZioł IV 2 d; Przeſcieradła cżęſtho odmieniać/ iedny wyiąć á drugie włożyć FalZioł V 69v; KłosAlg H2; niekáże iem [...] goſpód co rás odmięniać MurzNT 43v; RejWiz 10, 88v; Leop Gen 31/7; BielKron 15v; LeovPrzep F3v; SienLek 55; GórnDworz B2; Oczko 28; Calep 56b, 1029b; Nie odmięniáć zwyczáiu: kto ſie náuczy lewą ręką robić/ áby do końcá tąſz robił. SarnStat 1306; PowodPr 68; GosłCast 39; Bo mieyſcá nie zágrzali: ále vrocż yſká [!] Odmieniáli/ gdy bydłem wytárli páſtwiſká KlonWor 52.

odmieniać czego (1) gdym do Turek [...] záiáchał/ iżbych zá morze pielgrzymuiąc/ nie tylko iedno powietrza/ y niebá odmieniał StryjKron A3v.

odmieniać komu, czemu [w tym: sobie (5)] (12): A odmieniałeś mi iuż dźieſięć kroć zapłátę moię. BibRadz Gen 31/41; Bo y ſzcżep cżęſto przeſadzány bárzo rad vſchnie/ y wrzod kiedy mu cżęſto recepty odmienia bárzo ſie rad ieſzcże bárziey zápali. RejZwierc 103; CzechEp 372. Cf »imię odmieniać«.

odmieniać w co (1): Przeto że Pan Bog/ áby záchowáł ſpráwiedliwość ſwoię w cále/ nieodpuſzcża karánia wiecżnego/ ták zgoła/ ále go odmienia w docżeſne. WysKaz 25.

W charakterystycznych połączeniach: bok odmieniać, cenę, ciężkości, gospody, prześcieradła, przygody, recepty, uroczyska, wodę, zapłatę (4), zwyczaj; co raz odmieniać, co rok, często (3), [ile] razy (razów) (3), [ile]kroć (2); dla krolestwa odmieniać.

Zwroty: »imię (a. imiona), miono odmieniać [w tym: komu (9) – sobie (5), czyje, czego (3)]; odmieniać przezwiskiem swoim« = nomen mutare Modrz; transnominare Calep [szyk zmienny] (16:1:1): Cżemu ſobie Papieżowie odmieniáią imioná właſne. KrowObr Rr, 33v, 34 żp, 34 marg [2 r.], Ss, Tt2v; Gdyż tho miáſto było poddáne Ceſárzom Rzymſkim/ á máło nie káżdy przezywał á odmieniał ie przezwiſkiem ſwoim. RejPos 300; Imię komu odmieniáć y iemu błogoſłáwić/ nie Bogu tylko ſámemu áni Aniołowi/ áni też Iezuſowi Synowi Bożemu wolno/ ále też ludziom CzechRozm 48, 47v [3 r.], 48 [2 r.]; tylko imię podatku odmieniáią: ále rzecży nigdy. ModrzBaz 124; Transnomino – Miono odmieniam. Calep 1081a; WujNT 196, 307.

»odmieniać konie« (1): Krolá nápoły martwego z zamku Lidy do Wilná nieśli w Lektyce ná dwu koniech/ odmieniáiąc konie. BielKron 403v.

»koszule, odzienie odmieniać« (1:1): Zakonny żywot y reguły ile mogło być/ pilnie w onym ſtanie chował/ y odzienia nieodmieniał. SkarŻyw 412; ReszList 163.

»i namniejszą literę [czego] odmieniać« (1): że woleli niektore omyłki ábo rożne czytánia w świętych kśięgách ćierpieć/ á niżli ich według zdánia y domyſłu ſwego [,..] popráwowáć/ ábo y namnieyſzą literę piſmá S. odmieniáć. WujNT przedm 5.

»miejsce, mieszkanie, siadło odmieniać« = commigrare, transmigrare Calep [szyk zmienny] (4:1:1): GórnDworz L2v; y w dómum niemieſzkał od ónych czáſów: iákom ie wywiodł z Egyptu/ áż do dźiśieyſzego dniá: álem odmieniał mieścá w namiéćiéch mieſzkáiąc ze wſzyſtkim Izráelem. BiałKat 138v; Commigro – Odmieniąm mieſzkanie, przenąſząm ſzie. Calep 222a, 1080b; ktora [arka] byłá pierwey w Másſie/ Potym w Sylu/ á nákoniec w Ieruzálem gdźie był iuż zbudowány od Dawidá y Sálomoná kośćioł/ do ktorego wnieśiona ſkrzyniá iuż mieyſcá nie odmieniáłá. SkarKaz 39a; KlonWor 52.

»odmieniać na przemianę« (1): kazał Sędzia przynagláć/ á mocno drzeć ćiáło z kośći iego/ odmieniáiąc Kátowniki ná przemiánę. SkarŻyw 41.

»wiarę, reliiją odmieniać« = przyjmować inną religię (3:2): WujJud 134v; A gdy przyiáchał do Krákowá námawiał go Kázimierz Krol/ áby ſię ochrzćił z Ruſkiey w Rzymſką wiárę/ [...] Czego gdy Xiążę Conſtantin Koriatowic niechćiał vczynić/ áni ná to pozwolić/ áby miał wiárę odmieniáć/ wzgárdził [...] ſucceſſiią ná Kroleſtwo Polſkie StryjKron 427; PowodPr 40 marg, 45; SkarKazSej 681b.

[»odmieniać zęby« = dostawać nowych zębów: Látá ich [wołów] poznaſz iż one odmieniáią przednie zęby po roku Cresc 1571 552.]

a. Używać innego wyrazu lub innej formy gramatycznej (3): cżemu nie tych ſłow vżywa Máteuſz ktorych vżywáł Ezáiaſz [...]? Abowiem gdyby ie ſam Mátheuſz záraz/ piſząc Ewánielią przypiſáć miał ktory był Zydem: tedyby go nie odmieniał: Ale iáko było od Proroká nápiſano/ onoby położył. CzechRozm 125v, 126v.
α. Nadawać wyrazowi końcówki ſleksyjne (1): wſzytkie ſłowá by niewiem iákiego ięzyka/ my możemy y mamy deklinowáć/ to ieſt końcá iych náchylać/ onego ſłowá ſylab przyczyniaiąc/ álbo oſtáneczną odmieniáiąc. BudBib cv.
b. Powoływać nowych urzędników; recreare, reficere Cn (5): BibRadz II 62a marg; ábowiem áni Ielenie/ áni Zorawie obieráią ták ſobie iednego kroiá/ żeby tegoż záwdy poſłuſzni być mieli/ y owſzem odmieniáią oni cżęſto te pány/ iż raz ten/ drugiraz ow naprzod idzie GórnDworz Gg2.

odmieniać komu [sobie] (2): Pány ſobie w ſwey źiemi cżęſto odmieniáli BielSat G4; PowodPr 60.

Zwrot: »urzędniki, urzędy odmieniać« (1:1): BielKron 140; gdy bez Krolá/ vrzędy ſobie odmieniáli/ pocżął ſię we wſzem nierząd PowodPr 60.
c. Poddawać pod panowanie innego narodu (2): RejAp 106; gdy wola BOża będźie: ktory ſam kroleſtwá odmienia/ y od narodu do narodu ie przenaſza/ gdy cżás náznácżony vpadku ktorego przyidźie CzechRozm 255.
d. Dokonywać wzajemnej wymiany, dawać coś za coś (13):
Zwrot: »rzeczy za rzeczy odmieniać« = prowadzić handel wymienny; res pro rebus vendere a. dare Miech (2): Ci pieniędzi ani żadney moneti nie maią telko rzecży za rzeci odmieniaią MiechGlab 75, 23.
α. O pieniądzach; cambire Mącz, Calep, Cn (11): RejFig Bb4; Numularius, Mińcownik/ który nád rozmáyitą monetą śiedźi odmieniáyąć któ chce. Mącz 253d, 32c; Calep 154b.
Zwrot: »pieniądze, monetę, myńce odmieniać« [szyk zmienny] (5:1:1): OpecŻyw 73; bánkierzom/ Greckie słowo znaczy ſtolecznikom/ to ieſt tym kthorzy zá lichwę pieniądze odmieniáli. BibRadz II 17a. marg; Goski *3v; Argentina taberna, Warzſtát/ álbo/ Dóm kędy myńce odmieniáyą. Mącz 15d, 5a, 60d; Y ználazł w kośćiele te co przedawáli woły y owce y gołębie; y te co pieniądze odmieniáli śiedzące [nummularios sedentes]. WujNT Ioann 2/14.
3. Zwalniać zajmowane stanowisko lub zwalniać kogoś ze stanowiska (2):

odmieniać kogo (1): Dał też krol Artáxerſes Longimanus moc Ezdráſowi vſtáwiáć Sędzye w Ieruzálem y ine vrzędniki ná ſwoię wołą [!]/ tákież káráć y odmieniáć wyſtępne BielKron 96v.

Zwrot: »miejsce odmieniać« (1): Bo ták rozumiał/ że ći Duchowni mieli być od tego podatku wolni/ ktorzi tylko do roku co trzymáią/ á potym wedle woley ſtárſzych mieyſcá odmieniáć [loco cedere] muſzą. Ale ktorzi beneficia dożywotne máią/ ći [...] ModrzBaz 121v.
4. Odwoływać, unieważniać, nie spełniać, sprzeniewierzać się; abrogare Calep; desistere, dimovere, disturbare, retrahere, revocare, variare, vertere Cn [w tym: co (35)] (40): KromRozm II x3; Diar 71; A ktoremu z oſobná [Bóg] cożkolwyek mocy dał/ Iuż thego wiecżnye nigdy nie będzye odmieniał. RejWiz 128v; OrzRozm A3; co ſie raz rzecże álbo da/ nie godzi ſie thego bogu odmieniáć. BielKron 55v; RejPos 50v, 283v; Iáko odmieniáli Báhálowi Prorocy/ ktorzy byli zá Achábá y Iezábele w Izráelu/ to co ſtánowił Eliaſz. CzechRozm 81; ći ludźie [...] wielekroć wiárę dáną łamią/ y prżywiłeiow nie trżymáią/ y teſtámenty cudze pſuią/ y nádánia Kościelne burżą/ y ordinacije domow zacnych odmieniáią GórnRozm M2v; Calep 7b; ná co ieſt mu dána zupełna moc vſtáwiáć/ odmięniáć [instituendi, destituendi JanStat 294]/ y wſzyſtko z lepſzym porządkiem czynić SarnStat 311.

odmieniać czego [składnia zależna od „ważyć się”] (2): RejWiz 184 marg, Dd5 cf »odmieniać wolej«.

odmieniać kogo (1): Heretycy Chryſtuſá odmieniáią y ieſzcze inſzego czekáią SkarKaz Ooooc.

W połączeniu szeregowym (1): kto Bogá poznawſzy/ y wiárę ſwą mu w iednośći poprzyśiągſzy/ záśię ią odmienia/ łamie/ rozerwánie cżyni/ y Bogá ſwego ábo oblubienicę iego bluźni y vrąga? PowodPr 15.

W charakterystycznych połączeniach: chwałę odmieniać, koncylija, listy, ordynacyje, przywileje, reliiją, stanowienia, świątości, wiarę; gwałtownie odmieniać, wedle potrzeby, za potrzebą, przeciwko przysiędze, wielekroć, wedle wymysłów swoich (2).

Zwroty: »obietnice odmieniać« (1): Twe ſwięte obietnice gwałtownie odmieniáią LubPs hh5.

»odmieniać postanowienie« (1): á záwżdy zámilknąć muſzą gęby náſze/ [...] ieſlibychmy w cżym chcieli pokuſzáć ſwięthey náuki iego/ ábo odmieniáć mocne poſtánowienie iego. RejPos 230.

»słow swoich (a. słowa swojego) nie odmieniać« = dotrzymyć słowa (2): RejWiz 129; Ale ten ſam iedyny Bog/ ſłowá ſwego nie odmienia/ owſzem záwżdy ſwe obietnice pełni CzechRozm 4.

»ustawy, statuta, dekreta odmieniać« [szyk zmienny] (12:2:1): máło nye ná káżdy Syem ſtátutá odmyenyáyą. KromRozm II bv, xv [3 r.], x2v, x3, x4, yv; Ale oni wołáli iż ſie niegodzi krolowi vſtaw odmieniáć potwirdzonych BielKron 111; RejAp 5; RejPos 56 marg; CzechRozm 73, 81 [2 r.]; SarnStat 1149.

»odmieniać wolą (A), wolej (G)« [szyk zmienny] (4:2): MurzNT 126; Zle ſie wáżyć woley páńſkiej odmyeniáć. RejWiz 184 marg [idem] Dd5; ktorzy nie przyięli ſłow ſwiętych iego/ á wedle wymyſłow ſwoich odmieniáli ſwiętą wolą iego RejPos 336v, 230 marg; RejZwierc 42v.

Szeregi: »łamać i odmieniać« (1): iż Przecziwko przysſiędze naſſey liſtow y przivilieyow nyczych lamacz y odmieniacz niemozemi ComCrac 12. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»odrzucać albo (i) odmieniać« (2): KromRozm III F2; A więcże ten wáſz Iezus z tákimi vcżniámi y ſługámi ſwoimi nie ieſt Bożym nieprzyiaćielem? Gdy ták vſtáwy Boże wiecżne odmienia y odrzuca. CzechRozm 73.

»psować i odmieniać« (1): A zaſz fałſzywi Prorocy nie pſowáli y nie odmieniáli vſtaw dobrych/ ktore prawdziwi Prorocy imienim Bożym cżynili. CzechRozm 81.

5. Zaprzestawać lub sprawiać, aby coś przestało trwać; mutare factum Mącz; revocare facta Cn [w tym: co (17)] (19): aby they przyaſny y braczkiey myloſczy ktorv ma dawno przecywko Crolewy Ianowy odmyenyaczy nyeraczyl LibLeg 8/26, 7/36v, 11/32v; Permanere in proposito consilio, et sententia. Nie odmieniáć ſwego przedſię wzięcia Mącz 207c; RejAp 19; prośił iey/ áby pomniąc ná tho/ iż ią z duſze miłuie/ nigdy chęći ſwey przećiwko iemu nie odmieniáła GórnDworz Cc8v; RejPos 169v [2 r.] 252, 296v; Vważay ſobie iáko Pan ná pokorne prośby odmienia gniew ſwoy ſwięty/ y iuż zácżęte dekrethá ſwoie. RejZwierc 201v; SkarKazSej 695b.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym: z zapowiednikiem „to” (1); zaimek względny] (2): Haud muto factum. Nie żalmi/ nie odmieniam co ſie yuſz ſtáło. Mącz 239a, 113d.

W charakterystycznych połączeniach: chęć odmieniać, dobro, gniew, łaskę, miłosierdzie (2), miłość (2), pociechy, przedsięwzięcie, stałość, zatwardziałość (2), złe sprawy.

Zwrot: »wiarę [= wierność] odmieniać« (3): RejPos [154]; wiáry ku tobie nie odmieniam/ ſerceć zápalone iáko pierwey ofiáruię. SkarŻyw 70; PowodPr 31.
Szereg:»nie tracić ani odmieniać« (1): bo ow vmiera ná pomſtę á ná vpadek wiecżny: á ow [wierny] záſię nigdy nie tráći áni odmienia pociechy ſwoiey. RejAp 59v.
W przen (1): A odmyenya ſrogą ręką ácż ią ná gnyew podnieſie/ Y myáſto pomſty pocieſza nędzniká w krotkim cżeſie. LubPs R5.
*** Bez wystarczającego kontekstu (10): Submuto, seu summuto, idem quod simplex muto, Zámieniam/ przemieniam/ odmieniam. Mącz 432a, 239a, b [2 r.]; Emuto – Odmieniąm. Calep 362a, 225a, 305a, 683b, 786a, 1102b.

Synonimy: 1. »opak obracać«, wywracać; c.,d. przenosić; 2.a.α. deklinować, nachylać; 4. abrogować, derogować, gładzić, kasować, kazić, niszczyć, odbywać, oddalać, odejmować, odwoływać, odzywać, psować, rewokować, tracić, umarzać, »wniwecz obracać«, wywracać, zagaszać, zagubiać, zatracać, znosić.

Formacje współrdzenne cf MIENIĆ.

Cf ODMIENIAJĄCY, ODMIENIANIE, ODMIENIANY

MP