[zaloguj się]
[pdf]

2. MIENIĆ (57) vb impf

-e- (56), -ę- (1).

e jasne.

Fleksja
inf mienić
indicativus
praes
sg pl
1 mienię
2 mienisz
3 mieni mienią
praet
sg pl
2 m -ś mienił m pers
3 m mienił m pers mienili
f mieniła m an
n subst mieniły
imperativus
sg pl
2 mi(e)ń miéńcie
conditionalis
sg pl
1 m m pers bychmy mienili
3 m by mienił m pers

inf mienić (4). ◊ praes 1 sg mienię (4). ◊ 2 sg mienisz (2). ◊ 3 sg mieni (25). ◊ 3 pl mienią (5). ◊ praet 2 sg m -ś mienił (2). ◊ 3 sg m mienił (4). f mieniła (1). ◊ 3 pl m pers mienili (1). subst mieniły (2). ◊ imp 2 sg mi(e)ń (1). ◊ 2 pl miéńcie (1). ◊ con 3 sg m by mienił (1). ◊ 1 pl m pers bychmy mienili (1). ◊ part praes act mieniąc (3).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowα- nych przykładów) ‒ XVIII w.

1. Zmieniać, robić innym; mutare, variare Mącz, Cn; alterare, alterum facere Mącz; alium facere, commutare, transformare, transmutare, vertere Cn (53): Altero, Mienię/ Odmieniam/ Vario quasi Alterum facio. Mącz 7b, 239a.
a. Zmieniać jakość czegoś; z dopełnieniem w postaci cechy własnej znaczy zwykle: zmieniać się pod wpływem czegoś [co] (33): iako vſtawicżne vcżenie lata á cżaſi twarz iego mieniły BielŻyw 82; RejKup I3v [2 r.]; Pátrzayże go pochwili á on fárbę mieni/ Nie dawno był rumiány á iuż ſie zyeleni. RejWiz 83v, 112, 156v; Leop Iob 9/27; Bo ia wiem że ty [fortuno] rádá mieniſz ſwe poſtępki/ A záẃżdy po twey łáſce bywa vpad prętki. RejZwierz 3, 61; HistRzym 111v; RejPos A2; PaprPan O4v, Z2v; po błogoſłáwieńſtwo do niego [...] chodzili: y ſami ſwe zwierzence ſercá mienili. SkarŻyw 249; PudłFr 46; GrabowSet D3.

mienić komu (2): RejKup q2v; Bo ácż ieſt rzecż oſobna kiedy przyrodzenie/ Pięknie więc y kſtałt komu y vrodę mieni. RejWiz 4.

W charakterystycznych połączeniach: ciało mienić, farbę (3), kstałt, oblicze, obyczaje (2), postawę (3), postępki, serce, twarz, urodę (2), własność.

Zwroty: »głos mienić« = o mutacji dojrzewającego chłopca (1): A gdy iuſz kilá lat przemieſzkáłá miedzy zakonniki/ á nic nie záraſtáłá/ áni głoſu mieniłá: rozumieli niektorzy áby byłá rzezańcem. SkarŻyw 183.

»odmienności mienić« = zmieniać się (1): Też tu ná tym powietrzu właſne przyrodzenie/ Ty dziwne odmiennośći/ co widamy mieni. RejWiz 150v.

»opak mienić« = fałszować, dowolnie interpretować (1): Prawdziwé ńauky moje Pjſma/ Epiſſtoły twoge Wſſytko dzys ius opak mienią RejKup o2v.

»przyrodzenie, naturę, stan mienić« [szyk zmienny] (2 : 2 : 1): BierEz I3; RejWiz 148; O dziwna mocy Boſka/ ktorey ieſt wſzytko ſtworzenie powolne/ y mieni náturę ſwoię gdy on káże. SkarŻyw 501; SkarKaz 514a; Lub chciałbyś obyczáymi nowemi baczenie Zátłumić, lub ći one przyrodzeńie mienią: Cięſzki fráſunek zádaſz CiekPotr 7.

»umysł, chęć, wolą mienić« [w tym: z przeczeniem (2)] = być (nie)stałym [szyk zmienny] (2 : 1 : 1): RejKup q2v; gdy był ſrogo od oycá bity/ vmyſłu niemienił/ ták długo aſz oćiec ſię obacżył/ y przepraſzáiąc ſyna/ do onego klaſztoru S. Nicety ze cżćią odeſłáł. SkarŻyw 298; GrabowSet I2v, M4v.

α. Na przemian blednąć i rumienić się na skutek silnego uczucia; commutare frontem a. vultum Cn [co] (4):

mienić na czym [na sobie] (1): Iey ślicżne lice wſtydem wdźięcżnie ſie promieni/ Y na ſobie to białą to cżerwoną mieni Bárwę WitosłLut A5.

Zwrot: »twarz (wstydem) mienić« (3): Gdy go kto chwálił [...]. wnet ocży w ziemię obracał/ á twarz w ſtydem [!] mienił SkarŻyw 119, 188; GórnTroas 44.
b. Zmieniać istotę czegoś, zastępować coś czymś innym, zwłaszcza czymś przeciwnym (18):

mienić co w co (6): ty morze ſzaloné Y ludzkie burdy kroćiſz/ mieniąc boie W lubé pokoie. KochPs 93, 166; KochPieś 9; iákoż wdźięcżnym nie być/ żeś ſłuchał me prośby/ Y w dobrodźieyſtwo mienił/ ſłuſzny gniew y groźby GrabowSet S4, R2. Cf mienić co w co komu.

mienić co w co komu (1): Ią w rozum ludźiom mienię zły zwycżay y prozny RybGęśli C2v.

Zwrot: »rzeczą mienić« = mówić raz tak, raz tak, płątać się w twierdzeniach (2): Ale gdyby y tego prawdźiwie/ á prawdą też/ mogł I.M.X.K. dowieść/ pewnieby ſię iuż tego trzymał/ á iużby rzecżą nie mienił: ále iż y to cżuie ſumnienie I. M. iż tego dowieść nie może/ przeto ſię záś to zá to/ to zá owo chwyta CzechEp 96; Kiedy mu z prędká w głowie concepty potrwożą: Wierći ſię: rzecżą mieni KlonWor 3.
α. Zaprzestawać; tracić; odbierać [co] (10): ſok pozimek s cinamonem złą wonią vſth mieni przyiemną cżyniącz. FalZioł I 52d; nieracz mienic nad nami boſkiego miłoſierdzia ſwoiego. RejPs 212; RejRozpr B3; Rychło vzdrowiony/ ácż nie ták wiele pościł/ ále [...] zwycżáiu do poſtu nie mienił. SkarŻyw 371, 46.
Zwroty: »nadzieje, dobrej myśli nie mienić« = mieć ufność [szyk zmienny] (2 : 1): RejKup dd8; RejZwierz 113v; Tu też pátrz cżego ſie náucżyć maſz/ á iako niemaſz nádzieie mienić w nawiętſzym ſtráchu á niebeſpiecżeńſthwie o Pánu ſwoim RejZwierc 200v.

»wiary nie mienić« (1): żywotá onego czekamy/ ktory P. Bog da tym co mu wiáry nie mienią. SkarKaz 207b.

»wzrok mienić« = prawdopodobnie oślepiać, porażać (tu: pięknością) (1): Gdyż widzimy iż niebo nigdy ſie nie mieni/ A w ſwey zwykłey pyęknośći y wzroki nam mieni. RejWiz 115v.

2. Różnić się, być innym [od kogo czym] (1): Iako nas tu panie widzyſz wſzytkochmy rodzeni Chociay ieden od drugiego twarzą trochę mieni RejJóz M3.
3. Pstrzyć (się) kolorami; alium colorem accipere, migrare in alium colorem, mutare colorem, spargere coloribus, transire in varios colores Cn [co] (3):
Zwrot: »farby, w roznych farbach [co] mienić« (1 : 1): Kwiątecżki ſie roſtrząſły po ſzyrokiey zyemi/ A káżdy w roznych fárbach dziwnie piękność mieni. RejWiz 3, 153.
W przen [czym] (1): Ná progách niedoſtępnych bym téż ſtánąć miáłá/ Gdźie wiecżny dźiéń pánuie/ gdźie ſwoie gránice Wdźięcznéy Wioſny rozlicznym kwiátem mięni lice GosłCast 55.

Formacje współrdzenne: mienić się, obmienić, odmienić, odmienić się, omienić, pomienić, przemienić, przemienić się, wymienić, zamienić, zmienić, zmienić się; mieniać, mieniać się, odmieniać, odmieniać się, poodmieniać, przemieniać, przemieniać się, wymieniać, zamieniać, zmieniać, zmieniać się, zodmieniać.

Cf 2. MIENIĄCY, 2. MIENIENIE, 2. MIENIONY

MM