[zaloguj się]
[pdf]

PRZEMIENIĆ SIĘ (85) vb pf

sie (57), się (28).

Oba e jasne.

inf przemienić się (17). ◊ fut 3 sg przemieni się (6). ◊ 1 pl przemienim się (1). ◊ 3 pl przemienią się (5). ◊ praet 2 sg m -ś się przemienił (1). ◊ praet 3 sg m przemienił się (27). f przemieniła się (10). n przemieniło się (5). ◊ 3 pl subst przemieniły się (1). ◊ plusq 3 sg m był się przemienił (1). n było się przemieniło (1). ◊ imp 2 sg przemień się (3). ◊ 2 pl przemieńcie się (1). ◊ con 3 sg m by się przemienił (1). f by się przemieniła (2). ◊ part praet act przemieniwszy się (3).

Sł stp, Cn brak, Linde XVIII w. s.v. przemienić.

1. Stać się innym niż poprzednio; ulec zmianie, przekształcić się, przeobrazić się; immutari HistAl, PolAnt; induere formam HistAl; converti PolAnt; reformari, transfigurari Vulg (82):
a. Stać się innym w zakresie niektórych cech (31): ACżkolwie twarz y cżoło łaczno ſie przemienić może/ á to według wzruſzenia namiętnoſci cżłowiecżey ku dobrey albo też nie ſłuſzney rzecży GlabGad N3; SeklWyzn Cv [2 r.]; á raczey ſię ziemia y niebo przemieny niz by ſię ſlowa boże miali odmienić SeklKat S3, E3, F4v; PRzed chorobą/ záwżdy nieiákie ſye známioná vkázuią: á to napoſpolitſze/ Kiedy ſye ćiáło przemieni/ á nietákiego ſtanu będźie iáko pierwey bywáło SienLek 18, 179v; Gdy iuż dzieſięć dni po morzu pływał: powietrze ſie im przemieniło przećiw południowemv wiátru HistRzym 11v; Tákowego vmárłego nigdym ia nie widział/ twarz ſie nie przemieniłá/ bárwy nie ſtráćiłá HistRzym 16v; RejPos 32v; A nie bądźćie podobnemi temu ſwiátu: ále ſię przemieńćie z odnowieniem vmyſłu wáſzego/ ábyśćie doświadczáli ktora ieſt wola Boża dobra WujNT Rom 12/2.

przemienić się z czego w co czym (1): [ludzie] mogąc to vcżynić iż ptak leći/ tám gdzie mu każą/ [...] niemieliby mocz/ ábo chcieć ſobie pomoc/ á ze złego w dobre ſie pilnoſcią á ſtárániem przemienić? GórnDworz Ffv.

przemienić się w co (4): ÿ iey wſſytka barwa/ ktorá byla iako rożá rumianá/ w bladoſtz ſie przemienila OpecŻyw 3; ſtąd wnętrzne roſterki były/ thák iżby był Rzym rychło vpadł/ á lud w grube chłopſtwoby ſie przemienił. BielKron 187. Cf przemienić się z czego w co czym; Zwrot.

Zwrot: »w inszą formę [czego] przemienić się« (1): ták populus gdy weźmie wielką władzą/ á sſtánie ſię Tyrannem, prędźiuchno oná iego władza w inſzą formę Rżeczypoſpolitey prżemienić ſię muśi GórnRozm Hv.
Szereg: »odmienić się ani przemienić« (1): Gdyż w Sákrámenćie ieſt prawdźiwie Pan CHRiſtus/ á ſłowá Páńſkie ſie odmienić áni przemienić niemogą WujJud 241v.
α. O Chrystusie na górze Tabor (15): Pán Ięzus Kriſtus na górze Tabor przemienil ſie. OpecŻyw [57]; OpecŻywSandR 3; BielKron 264v, 266v; Azaſz nie pámiętaćie/ że ná gorze gdy ſie Pan Chriſtus przemienił/ vkazáli ſie im Heliaſz y Moizeſz zmárli? WujJud 204v; BiałKaz G3; WujNT Xxxxx4v.

przemienić się przed kim (8): OpecŻyw [57]; Iezu ienżes ſie na gorze Tabor przed oblicżnoſcią apoſtołow ſwogich przemienił. TarDuch B3v; LatHar 520, 557; wźiął Ieſus Piotrá y Iákubá y Ianá: y wwiodł ie ná gorę wyſoką ſámy oſobno/ y przemienił ſię przed nimi. A ſzáty iego sſtáły ſię iáſne y bárzo białe iáko śnieg WujNT Mar 9/2, Matth 17/2; SkarKaz 117b. Cf Zwrot.

Zwrot: »przemienić się na [jaki] kształt [przed kim]« (1): [Chrystus] cżłowiecżeńſtwo ſwoie bláſkiem wielkim zákryć racżył/ á przemienić ſie ná Boſki kſtałt przed nimi racżył RejPos 135v.
b. Stać się kimś a. czymś innym, przeistoczyć się (często w sposób nadprzyrodzony) (51): Bo zatrąbi/ á martwi wſtaną nieſkáżonemi/ á my ſię przemienim. BudNT 1.Cor 15/52, 1.Cor 15/51; LatHar 168.

przemienić się w kogo (6), w co (w tym: żywotne (13)) (28): FalZioł V 14; BielŻyw 100; Bowiem ciepło ich [zwierząt] przyrodzone, wychodzące z ſercza, trawi wilgotę wodną ktora ſie miała w tłuſtoſć przemienić GlabGad E3v; MiechGlab *8; O miły panie iakie to zmienienie, iż ſtadło ciemnoſci a ſrogoſci przemieniło ſie w ſtadło ſwiatłoſci WróbŻołt aa4; SeklKat H4; HistAl G; OrzRozm D; Iupiter przemienił ſie w kropię złotá BielKron 21; ten [Kadmus] był poſłan od oycá ſwego Egenorá ſzukáć ſioſtry Europy/ ktorą był Iupiter przemieniwſzy ſie w Wołu vnioſł BielKron 48v, 21v, 22, 23v, 24 [2 r.], 48v [2 r.] (13); Słońce przemieni ſię w ćiemność/ á mieśiąc wkrew BudBib Ioel 2/31; CzechRozm 266v; Halcyone [...] Wiáſkolkę ſię przemieniłá. KlonŻal B2 marg; GrabowSet Q2v. Cf przemienić się przez co w co; Zwroty.

przemienić się przez co w co (2): Anektanáb tedy przez cżarnokxięską náukę przemienił ſie w ſmoká HistAl A5v; WujJudConf 165.

przemienić się na co (1): Ieruzálem pirwey zwano Iebuz od Iebuzow ludzi/ á od Melchiſedechá krolá zwano Salem/ potym ſłożywſzy to dwoie zwano Iebuzſalem/ potym gdy ſie przemieniło w mowie b ná r/ zwano Ieruzálem. BielKron 69v.

Zwroty: »przemienić się w bostwo« [szyk zmienny] (5): Toć ſie tedy Cżłowiecżeńſtwo Chriſtuſowe w Boſtwo iego przemieniło WujJud 45; Bo ácżći iſtotá ćiáłá Páná Chriſtuſowego po zmartwychwſtániu y vwielbieniu iego niezginęłá/ áni ſie przemieniłá w Boſtwo/ iednák właſnośći przyrodzonych ćiáłá proſtego iuż nie ma. WujJud 70v, Mm7; WujJudConf 70 [2 r.].

»przemienić się w co inego« (1): A iż ſie tego obawał [Jupiter] áby ſie nie przemieniłá [Tetydys] w co inego bo to vmiáłá/ przeto [...] BielKron 21v.

W przen (1): DOſyć iuż/ duſzo/ nieſtałośći było/ Dość odmian w gorſze/ dość w to co ćię lżyło/ Przemień ſię w ſkáłę/ y opokę twárdą/ W świętey pokorze/ bądź pokuſom hárdą. GrabowSet Q2v.
Przen [w kogo] (9): A przeto [św. Franciszek] ſie wſſytek w Kryſtuſa przemienil. OpecŻywPrzedm C4v.
a) Fałszywie podać się za kogoś, udać [zawsze przekład tego samego tekstu] (8): Abowiem Dijabeł/ vmie ſię w ániołá ſwiátłośći przemienić KrowObr 52, B4, 114v, 230; CzechRozm 239v.
Zwrot: »w [jaką] postawę się przemienić« [szyk zmienny] (3): Ták teſz y Mniſſki/ y Reguły ich wſzyſtki ſą wymyſlone od Duchá nietzyſtego/ ktory ſię vmie w Anielſką poſtáwę przemienić/ áby mogł tym więcey ludzi vłowić/ y ná wietzne potępienie poſláć KrowObr 150v, 94, 143v.
α. O Eucharystii (4): Ale Pan Kryſtus nie rzekł: ſſtań ſie ábo przemień ſie iáko inſzym rzecżam/ y ſſtawáły ſie/ iedno rzekł: Tho ieſt ciáło moie/ o chlebie mowiąc/ á o winie tákież RejPosWiecz3 [97].
Frazy: »przemienił się chleb ciałem; z chleba przemienić się« (1;1): tedyć ſie nie przemienił on chleb ciałem iego. RejPos 89v; ieſli ieſt cáły Chriſtus w chlebie/ ábo ſie z chlebá przemienił/ tedy tám nie ſam ieſt/ ále z vcżniámi ſwoimi CzechRozm 265.

»wino w krew się przemieniło« (1): Ale choćby też mowił o winie ktore ſię iuż w krew iego było przemieniło: tedy ie ták zowie winem/ iáko Páweł chleb w ćiáło przemieniony WujNT 116.

2. Zastąpić coś swego czymś innym (3):
a. Przebrać się, zmienić ubranie (2):
Zwroty: »przemienić się inaczej« = przebrać się (1): Też Alexander chcząc ſie dowiedzieć iako ſie w iego kroleſtwach w prawiech ſprawuią, przemienił ſie inacey [!] y ſzedł do iednego ſędziego BielŻyw 161.

»przemienić się w ine (a. [inaksze]) odzienie« [szyk zmienny] (1): A gdy mu powiedzyano o iedney tákiey/ przemienił ſie w ine odzyenie/ ſzedł do niey w nocy y rzekł iey/ wſkrześ mi tego kogo ia każę. BielKron 67v; [Tenże vbogi co raz w inákſze odźienie Przemięniwſzy ſię/ prośi záś o wſpomożenie. ProtJałm 25v].

b. Przenieść się na inne miejsce (1):

przemienić się z czego na co (1): ANterus Papież rodem z Grecyey/ ten vſtáwił iż z iednego Biſkupſtwá ná drugie przemienić ſie może. BielKron 152.

[Zwrot: »przemienić się do miejsca drugiego«: Leżał wſzyſtko przy bramie áż do ześćia ſwego/ Nie mogąc ſię przemienić do mieyſcá drugiego ProtJałm 22v.]

Synonimy: 1. przeinaczyć się, przekinąć się; 2.a. przebrać się; b. przenieść się.

Formacje współrdzenne cf 2. MIENIĆ.

Cf PRZEMIENIENIE

AL