Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PRZEBRAĆ

Następne hasło: PRZEBRADZAĆ »

PRZEBRAĆ SIĘ (8) vb pf

sie (5), się (3).

e oraz a jasne; w temacie fut o oraz e prawdopodobnie jasne (tak w przebrać).

Fleksja

inf	przebrać się

praet
	sg
3	n	przebrało się

imperativus
	sg
3	niech się przebierze

conditionalis
	sg		pl
3	m	by się przebråł	m pers
3	n		subst	by się przebrały

inf przebrać się (1). ◊ fut 3 sg przebierze się (1) [może impers fut od przebrać]. ◊ [3 pl przebiorą się.] ◊ praet 3 sg n przebrało się (4). ◊ imp 3 sg niech się przebierze (1) [może impers imp od przebrać]. ◊ con [3 sg m by się przebråł.] ◊ 3 pl subst by się przebrały (1). ◊ [part praet act przebr(a)wszy się.]

Sł stp s.v. przebrać, Cn s.v. przebiera się czego, Linde XVII – XVIII w. s.v. przebrać.

Znaczenia

1. Wyczerpać się, zabraknąć (7)
2. [Przeprawić się]
3. W funkcji biernej: Zostać przekroczonym (1)

1. Wyczerpać się, zabraknąć; exhauriri Cn (7): SkarŻyw 384; [Bo wierzę Bogu/ by tu do Alexándryey świat ſię wſzyſtek po iáłmużnę vćiekł/ iſz by ſię ten ſkarb nie przebrał. SkarŻyw 94; [gdy królewna nie chce dać pieniędzy na lekarstwo dla siebie] Páni ſtára rzekłá: [...] cżemuż ich W.M. więcey ſzánuieſz niż ſámá śiebie. Oná odpowiedziáłá: Więc nimi ſypáć iáko plewámi/ co wiedzieć nie przebiorąli ſię HistFort N3v].

Bezpodmiotowo [kogo, czego] (6): Byſcie chcieli wierzyć máło/ Bo ſie pieniędzy przebráło/ A wierę dziś trudno o nie/ Iużbych ſnádź przedał y konie. RejZwierc 235v; KochPs 113; [Piła na tej strudze, co młyn, czyni do roku fl. 60 c.v.u., prze to iż się już czamrów barzo przebrało, bo przedtym będący starostowie i dzierżawce ty bory przez spuszczanie czamrów traftami do Gdańska barzo przerzedzieły [lege: przerzedzieli]. LustrWpol II 182].

~ przebrało się komu (1): Owa zgołá były dźiwy/ Nie czułem/ ieſlim był żywy. Wſzytkiégo mi doſtawáło/ A dźiś mi ſye záś przebráło. PudłFr 22.

W przeciwstawieniu: »dostawało ... przebrało się« (1): PudłFr 22 cf przebrało się komu.

Fraza: »[czego] nigdy się nie przebierze, ni się [czego] przebierze« = jest w obfitości (1:1): A wy godźiny piękne/ tu ſię zwiedźćie/ Z tey rożey co dźień/ świeże wieńce pleććie. Niech ſię wonnośći nigdy nie przebierze Niech będźie w mierze. KlonŻal D2; Náſzym też Włochom nie ládá intrátá/ Rośćie w bogátym ogrodźie Sáłatá. Zabki źielone ni ſię ich przebierze/ Rzekcą w ieźierze. KlonFlis C.

Szereg: »przejęło się albo przebrało« (1): Quibuslibet temporibus egregius fuit Senatus, Nigdy ſie nieprzeyęło/ álbo nie przebráło zacnych pánów rádnych. Mącz 340c. ~

2. [Przeprawić się [przez co]: POTYM KRÓL JAGIEŁŁO PRZEBRAWSZY SIĘ przez Niemen pod Grodnem obóz położył StryjPocząt 315.]

3. W funkcji biernej: Zostać przekroczonym (1): Tákiéż Pieczętarze [..] będą powinni contrákty [...] pieczętowáć/ y w oſobny reyeſtr wpiſowáć. Tego tylko przeſtrzégáiąc/ áby ſie ſummy przerzeczoné nie przebráły. SarnStat 441.

Synonimy: 2. przeprawić się, prześć.

Formacje współrdzenne cf BRAĆ SIĘ.