Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PRZEPRAWIĆ

Następne hasło: PRZEPRAWIE »

PRZEPRAWIĆ SIĘ (99) vb pf

sie (59), się (40).

e oraz a jasne (w tym w a 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja

inf	przeprawić się

praet
	sg		pl
1	m	przeprawiłem się, -m się przeprawił	m pers
3	m	przeprawił się	m pers	przeprawili się
	f	przeprawiła się	m an
	n	przeprawiło się	subst

plusq
	pl
3	m pers	byli się przeprawili

imperativus
	sg	pl
1		przepråwmy się
2	przepråẃ się	przepråẃcie się
3	niechå się przeprawi

conditionalis
	pl
3	m pers	by się przeprawili

inf przeprawić się (7). ◊ fut 2 sg przeprawisz się (1). ◊ 3 sg przeprawi się (2). ◊ 1 pl przeprawimy się (1). ◊ 3 pl przeprawią się (1). ◊ praet 1 sg m przeprawiłem się, -m się przeprawił (4). ◊ 3 sg m przeprawił się (26). f przeprawiła się (1). n przeprawiło się (2). ◊ 3 pl m pers przeprawili się (14). ◊ plusq 3 pl m pers byli się przeprawili (1). ◊ imp 2 sg przepråẃ się (2); -ẃ (1), -(w) (1). ◊ 3 sg niechå się przeprawi (1). ◊ 1 pl przepråwmy się (4). ◊ [2 pl przepråẃcie się.] ◊ con 3 pl m pers by się przeprawili (1). ◊ part praet act przeprawiwszy się (31).

Sł stp, Cn brak, Linde XVI w. (trzy z niżej notowanych przykładów) s.v. przeprawić.

Znaczenia

Zmienić miejsce (99)
- a. Przedostać się przez miejsce trudne do przebycia (99)
  - α. Na drugą stronę (98)
    - αα. Przez wodę na drugi brzeg (97)
  - β. O wojsku: przez teren opanowany przez nieprzyjaciela (1)
- b. [Przesiąść się]

Zmienić miejsce (99):

a. Przedostać się przez miejsce trudne do przebycia (99):

α. Na drugą stronę (98):

przeprawić się skąd do kogo (1): miedzy nami [w niebie] i wami [w czyśćcu]/ wielka odchłáń ieſt poſtanowiona aby zowotąd niemogli do wás przéść ktorzyby chcieli/ ani ſtamtąd do nás śię przeprawić [transmeare] MurzNT Luc 16/26.

αα. Przez wodę na drugi brzeg; transire Miech, Vulg, PolAnt; traicere Miech, Mącz, Calag; penetrare Miech; devenire, ire, navigare, pertransire, transcendere, transfretare, transmittere, venire Vulg; abire, ascendere, perambulare, transferri PolAnt; traducere Mącz (97): BibRadz Iudic 6/33; Luteryani [...] nápráwili moſt ná drugą ſtronę Dunáiá y przepráwili ſie. BielKron 227; Moſkwá owym przekażáłá co przećiwko im ſzli przez wodę. Ale owi co ſie ná gorze z dáleká przepráwili/ przyſzli ná Moſkwę bez wieśći vderzyli ná nie BielKron 406; Náſzy [...] gonili ie [wojska moskiewskie] s ſtrzelbą/ [...] chcęcy im zabieżeć ná drugą ſtronę rzeki [...]. Ale gdy vſłyſzeli iż ſie Moſkwá przepráwiłá/ przyſzli ná brzeg Dniepru BielKron 411v, 125, 229, 406 [3 r.], 411, 428v; Y przjſzedł Gideon do Iordaná przepráwić ſię ſam/ y trzy ſtá mężow BudBib Iudic 8/4, Deut 27/3, 2.Reg 19/39, 1.Mach 5/40; Calag 492a; Potym kiedy ſye wſzyſtki iuż śćiągnęły roty/ Rozbiłeś nád Vznorą ſwé białé namioty/ [...] Zá czym ſye też y Filon z ludem ſwym przepráwił. KochJez B2; WujNT Matth 14/34, Mar 6/53, Act 21/7.

przeprawić się do kogo (3): Gdy ſie przybliży Iudás y woyſko iego do tey rzeki: przepráwićli ſie [= jeżeli się przeprawi] do nas pierwey/ niebędziemći mu mogli zdołáć Leop 1.Mach 5/40, 1.Mach 5/43; BudBib 1.Mach 5/43.

przeprawić się ku komu (1): Ale ieſli ſię [Juda] vlęknie á położy ſię zá rzeką/ tedy my ſię ku niemu przepráwimy/ á otrzymamy nád nim zwyćięſtwo. BudBib 1.Mach 5/41.

przeprawić się przez co (55): MiechGlab 66; á káżdy zwas mąż woienny/ niecha ſie przepráwi przez Iordan zbroyno/ áż Pan poráźi á wywroći nieprzyiaćiele ſwoie Leop Num 32/21, Num 32/29, Ios 1/1, 2.Reg 24/5; Potym ſię przepráwiwſzy przez Eufrátos/ ćiągnął przez Mezopothámią BibRadz Iudith 2/13, 2.Reg 19/39, 24/5; Gottowie [...] przepráwiwſzy ſie przez Dunay/ pocżęli Rzymſkie páńſthwá woiowáć BielKron 338; Boleſław [...] przepráwiwſzy ſie przez Bug vderzył ná woyſko Ruſkie BielKron 345v, 170v, 311v, 336 [2 r.], 388v, 395v, 406; ktoremi przekopy [Rzymianie] puśćili wodę imo śie z rzeki/ ták iż iey w rzece máło zoſtáło/ łácno ſie przes oſtátek przepráwili. BielSpr 7; Scipio [...] widząc iż go [Hannibala] niemogł przemoc woyſkiem/ przepráwił ſie przes morze do Afryki/ woiował też iego Kroleſtwo BielSpr 38v; BudBib 2.Esdr 2/15, Iudith 5/14, 1.Mach 3/37, 5/24; SkarŻyw 347; Potym [nasi] zwoiowawſzy Siewierſkie kráiny [...]/ obroćili ſię [...] ku Pſkowu/ á przepráwiwſzy ſię przez Dniepr/ Dzwinę/ y inſze Rzeki/ przyciągnęli áż pod Opoczkę StryjKron 752, 95, 335; WujNT Act 27/5, s. 513; KlonWor 23. Cf »przeprawić się przez brod«, »przez most się przeprawić«, »przeprawić się przez rzekę«.

przeprawić się za co (3): niech ſłucháią á vczą ſie bać Páná Bogá náſzego/ pokąd iedno będźiećie żyć w źiemi/ do ktorey idźiećie przepráwiwſzy ſie zá Iordan ábyſćie ią poſiedli. BibRadz Deut 31/13; BudBib 2.Reg 19/39. Cf »przeprawić się za rzekę«.

przeprawić się w czym (1): A gdy ſię záś Ieſus przepráwił w łodźi ná drugą ſtronę/ zebráłá ſię do niego wielka rzeſza WujNT Mar 5/21.

przeprawić się dokąd (11): GWilhelmus Normandiyſki/ kiedy ſie przepráwił/ Ná Inſułę gdzie walcżył/ tám wnet ludzi ſpráwił. RejZwierz 13; BibRadz Act 16/9; BielSpr 38v; PaprPan Gg2; Gdy tedy obaczyła rzeſza/ iż tám nie było Ieſuſá/ [...] wśiedli w łodźie/ y przepráwili ſię do Káphárnaumá ſzukáiąc Ieſuſá. WujNT Ioann 6/24, Act 27/12, s. 513; [Herkules] Przepráwił ſię przez Tyber w Ewándrowe włośći KlonWor 23. Cf »przeprawić się do dalszego brzegu«.

Zwroty: »przeprawić się przez brod« = transvadare, vado traicere Mącz; transire vadum PolAnt (2): Transvado, vado traicere, Przebrnąc/ przeprawić ſie przes bród. Mącz 462d; BudBib Gen 32/22.

»przeprawić się do dalszego brzegu« = abire a. transire in ulterius PolAnt (3): Y ſtáło ſię potym [...] iż [Jezus] wſzedł w łodź y zwolennicy iego/ tedy rzekł do nich/ Przeprawmy ſię do dálſzego brzegu ieźiorá/ y wiezli ſię. BibRadz Luc 8/22, Mar 4/35, 8/13.

»przeprawić się na drugą (a. onę, a. inną) stronę [czego]« [w tym: rzeki (1), morza (1), jeziora (1), w połączeniu z nazwą rzeki (1)] = in partem alteram penetrare Miech; ire a. transcendere trans fretum, transfretare trans [aliquid], transire contra Vulg [szyk zmienny] (8): Także Tatarzy [...] gdi zimie Dunay zamarzł. przeprawili ſie na drugą ſtronę MiechGlab 16; Rákuſzánie y inni rádzili/ áby ſie ná inną ſtronę przepráwili Dunáiá do Peſztu/ gdzie było wſzelkiey żywnośći doſyć BielKron 312v, 237v; BielSpr 7; A widząc Ieſus wielkie rzeſze około śiebie/ kazał ſię przepráwić ná drugą ſtronę morza. WujNT Matth 8/18, Mar 4/35, 5/21, Luc 8/22.

»przez most się przeprawić« (3): pod zamkiem na rzecze Drawye przes moſt przeprawylem ſye LibLeg 10/146v; PaprPan Gg2; Potym ſię [Jagiełło] pod Czerwieńſkiem przez Wisłę z woyſkámi Przez moſt z łodźi przepráwił/ z ſtrzelbą z obozámi StryjKron 522.

»przeprawić się przez rzekę, za rzekę« = fluvium transire Miech; amnem transire, perambulare trans flumen, transire flumen PolAnt; flumen traducere Mącz [szyk zmienny] (20:1): Ale Tatarzy ktorzy ſie iuż byli przez wiele więtſzych rzek przeprawili, nalaſſzy brod, w noczy ciſę przebili MiechGlab 15; Leop Gen 31/21; Thedy Ionátás przepráwiwſzy ſię zá rzekę/ obieżdżiał [!] miaſtá BibRadz 1.Mach 11/60, Gen 31/21; A ták ſkoro ſie [Witold] przepráwił przez rzekę Worzklę/ vyrzeli wielkość Tátárow niezlicżoną nád mnimánie ich BielKron 382v, 124, 125, 227 [2 r.], 227v, 238 (11); Mącz 97a; [Sertorius] po wále rozłożył drwá y zápalił ie/ nieprzyiaćiel nie śmiał dáley/ á on ſie powoli przepráwił przes Rzekę. BielSpr 44, 44v; StryjKron 235, 260, 572.

β. O wojsku: przez teren opanowany przez nieprzyjaciela [do kogo] (1):

Szereg: »przebić albo przeprawić się« (1): Cum nequissent perrumpere ad suos, Gdy nie mogli przebić álbo przepráwić ſie do ſwych. Mącz 361b.

b. [Przesiąść się:

Zwrot: »przeprawić się z konia swego na [innego]«: Co wſkok przepraẃćie ſie z koniá ſwego ná tego Tureckiego/ gdyż dáleko lepſzy ieſt niżli wáſz HistOtton 88v.]

Synonimy: a. przebyć, przejechać, przenieść się, przeprowadzić się, prześć; α.αα. przebrnąć; b. przesieść się.

Formacje współrdzenne cf PRAWIĆ.

Cf PRZEPRAWIENIE

LWil