[zaloguj się]
[pdf]

PRZEJECHAĆ (44) vb pf

przejechać (31), przejachać (8), przejechać a. przejachać (5); przejechać BielŻyw, LeszczRzecz, BielKron (11), Mącz (3), GórnDworz (2), BudBib, StryjWjaz, ModrzBaz, GostGosp, KochFrag, WyprPl, KlonFlis; przejachać MetrKor, PatKaz III, LibLeg (2), Calag, WerGośc, WysKaz; przejechać : przejachać SarnStat (6:1).

Pierwsze e oraz a jasne; drugie e (z wyjątkiem imp) jasne; w imp drugie e prawdopodobnie pochylone (tak w jedź); w przejachać oba a jasne.

Fleksja
inf przejechać, przejachać
praet
sg pl
1 m m pers -chmy przejechali, przejachalismy, -(s)my przejechali
3 m przejechåł m pers przejechali
n przejechało subst
imperativus
sg
2 przejédź
conditionalis
sg pl
3 m by przejechåł m pers by przejechali

inf przejechać, przejachać (17). ◊ fut 3 sg przejedzie (4). ◊ praet 3 sg m przejechåł (8). n przejechało (1). ◊ 1 pl m pers -chmy przejechali (1), [przejachalismy, -(s)my przejechali]. ◊ 3 pl m pers przejechali (2). ◊ imp 2 sg przejédź (1). ◊ con 3 sg m by przejechåł (2). ◊ 3 pl m pers by przejechali (3). ◊ part praet act przejechåwszy (5).

Sł stp: przejechać, przejachać, przejać, Cn s.v. cło przejechać, Linde XVIII w. przejechać.

1. Jadąc lub płynąć czymś przebyć jakąś drogę; transire PolAnt, JanStat; transcendere Mącz; transmittere Modrz; ire [per aliquid] Calag; transgrendi JanStat (38):
a. W jednym kierunku, kierując się do określonego celu (36): Ieſt Kálekut od Liſybony mil ośḿnaśćie ſet/ ták iż ledwo zá ſzeſnaſcie mieſięcy przeiedźie BielKron 453v; Lecz pátrz: ánim obaczył/ gdychmy przeiecháli. WyprPl A4; SarnStat 1237.

przejechać co (4): BielKron 54; Ci [posłowie do Francji] gdy iuż przeiecháli Niemieckie kráiny/ Károlus Fráncuſki Krol [...] Odezwał wnet Henryká brátá od Rupelle StryjWjaz A3; ále ći ktorzi chcą morze przeiecháć/ ſzukáią y vżywáią poſługi żeglarzow ModrzBaz 43; WerGośc 238.

przejachać przez co [= którędy] (1): SarnStat 1071 cf przejachać z czym.

przejechać czym [= przez co, którędy] (3): PatKaz III 125v; ktorych on [Aleksander] y cżáſy y mieścá zwyćiężywſzy/ one źiemią y morzem przeiáchał WerGośc 238; SarnStat 1071.

przejechać czym [= środkiem lokomocji] (1): ácżkolwiek dobra cżęść Szweciey gory y błotha záſtąpiły/ gdzie áni koniem áni wozem przeiecháć może. BielKron 293v.

przejachać z czym (1): áby wſzyſtkim ludźiom y kupcom z którémikolwiek rzeczámi [...] iádącym było wolno przedáwáć tákowé rzeczy álbo kupié [...] ábo ie ſkłádáć w mieśćie w Nieſzowéy ábo przeiácháć z niémi/ gdźie ſie im będźie podobáło choć źiemią choć wodą przez Wiſłę ná dół álbo ná górę/ álbo do Torunia álbo ná iné mieyſcá w źiemiách Zakonu poſtánowioné. SarnStat 1071.

przejechać dokąd (4): Potym ſie Alexander ku cżirwonemu morzu brał, á tam żydow niemogąc dobyć zaſadził ie gorami iż tam żaden niemoże ani on ſam przeiechać BielŻyw 162; IEſliby téż Burgrábiá/ Podſtárośći/ álbo [...] Piſarz Stárośćin [...] ſłuſznym świádectwem był pokonan: iż komu nád zákazánié náſzé przeiecháć do Sląſká którąkolwiek bárwą y zaſłoną dopuśćił: tákowégo Pan álbo záſtępić/ álbo ná gárdło y dóbr iego wźięćié/ nam wydáć będźie powinien. SarnStat 490 [idem 1237], 1071, 1237.

Zwroty: »bezpiecznie przejechać« (1): gdy ſie Nepthunus rozgniewał ná kroleſtwo Láomedontowo o niezbudowanie ſobie kościołá iáko był krol obiecał/ gdy beſpiecżnie morze przeiechał BielKron 54.

»koniem przejechać« (1): BielKron 293v cf przejechać czym.

Przen (1):
Zwrot: »przejechać drogę« (1): Ale ná świećie kto ták głupi żywie/ Zeby nie prágnął przeiecháć ſczęśliwie/ Dróg niebeſpiecznych KochFrag 14.
α. Przedostać się na drugą stronę (21): Hetman kiedyś obieżdzáiącz woyſko/ przyiechał nád brod ná podobieńſthwo głęboki/ y niechcąc ſie zgołá ważyć przeiecháć gi/ rzekł do thrębácżá przeiedź. A trębácż ziąwſzy cżapkę/ z wielką vcżćiwoſcią powiedział/ rácż w.m. przeiecháć miłośćiwy pánie. GórnDworz Q4; [HistFort M8].

przejechać co (12): Agdy przeiechał Iordan/ wyſzli przećiw iemu z narodu Iudá wſzyſcy BielKron 72v, 240, 240v [2 r.], 283, 284, 288v, 433v, 434v; Alpes transcendere, Góry Alpes przeyecháć/ przewiciężyć. Mącz 370d; GórnDworz Q4; [Jest ku Mławie puszczej z milę w objazd, którą gdyśmy przejechali, szkody żadnej w niej nie baczyliśmy. LustrPłoc 54]. Cf »przejechać granicę«.

przejechać przez co (6): a nyekthore theſz wnyevolyą pobraly y ych wſiſthką mayanthnoſcz y bydlo przeyachawſzy przes Nyeſtr LibLeg 7/68, 11/154; Durchgehen/ oder ziehen. Isć przez co/ et przeiácháć. Ire per quid. Calag 137a; á teraz dźiwną opátrznośćią Páńſką zſtáło ſię to/ że ſię wam tá źiemiá/ przez ktorą tylko przeiácháć maćie/ niepodoba WysKaz 11. Cf »przejechać przez granicę«, »przez most przejechać«.

przejechać na czym [= na środku lokomocji] (1): gdzie nie było mieyſcá gdziebych był miał przeiecháć [ad transenndum] ná bydlęćiu ſwoiem. BudBib 2.Esdr 2/14.

przejechać w czym [= w środku lokomocji] (1): BielKron 433v cf »przejechać na drugą stronę«.

przejechać dokąd (1): Wſiadſzy w nawy Genueńſkie Heleſpont áż do Abidu przeiechał BielKron 240.

Zwroty: »przejechać na drugą stronę« (1): thá rzeká [Ob] ták ſzeroka/ iż ią ledwo zá dźień przeiedźie w Lodźi ná drugą ſtronę iádąc prętko BielKron 433v.

»przejechać granicę, przez granicę« [szyk zmienny] (1:1): Finibus suis emigrare, Wyciągnąć z ſwoyich gránic. Przeyecháć prez [!] gránice. Mącz 220d; á cżáſem drugi/ chocia nie będzie w Cżechach/ iedno iż gránicę Sląſką przeiedzie/ tho iuż inácżey nie będzie chciał mowić/ iedno po Cżeſku GórnDworz F2.

»przez most przejechać« (1:) Włádźisław Krol Polski ruſzył ſye z woyſki ſwoimi do Prus/ v Cżerwieńſká przes Wiſłę moſt ná łodzyach vcżyniono/ przes ktory wſzytek lud y s ſtátki przeiechał BielKron 383v.

β. O wojsku: najechać, wtargnąć [co] (1): że máłe woyſko/ ledwá kilká ſet koni/ wielką cżęść páńſtwá W.K. zacnośći przeiecháło LeszczRzecz A4v; [gdy go będźie pytał o wiele rzeczy z hiſtoriiéy/ co czytał álbo ſłyſzał/ o któréy źiemi: co ſie tám dźiało/ co zá ludźie tám bywáli: kto kiedy pánował/ który ią nieprzyiaćiél przeiechał. CerGór 78].
b. Odwiedzić kolejno różne miejsca w obrębie jakiegoś terenu (tu: dokonać przeglądu), objechać (2): Obiit legatus Aegyptum et Syriam, Poſelskim obyczáyem przeyechał. Mącz 186d.

przejechać co (1): Zaśiewki ták dworſkie iáko chłopſkie przeiecháć/ á iáre tákże też ná Wioſnę: tákże też vgorow/ y ſpráwy roley/ kiedy cżás. GostGosp 74.

2. Jadąc minąć, nie zatrzymać się (5):

przejechać imo (a. [mimo]) co (1): Zá nimi [nimfami] kupiec/ ſwego zdrowia zwierzył Wiátrom y wodźie/ y drogę przemierzył/ Imo Iwikę Báleáres obie/ Przeiechał ſobie KlonFlis D2; [W sobotę rano ustawszy, przejachaliśmy mimo Micotra, przedtem Nicotera, potem Ioppollo, Gioia, Palmi DiarPeregr 6].

a. Ominąć obowiązkowy postój na szlaku handlowym (skład lub posterunek celny), pogwałcić tzw. przymus drogowy [co] (4): iż Król Zygmunt vſtáwił mieſczánom Káliſkim ſkład w Káliſzu [...]: który ſkład gdyby przeiecháli/ kupié wiozącé trácą. SarnStat 981.
Zwrot: »cło, myto (a. miejsce myta) przejechać« [o przemycie] = teloneum praeterire a. transire JanStat; a vectigali solvendo dolo malo se subtrahere, legem de portorio solvendo a. portorii solvendi ius violare, portitores evadere a. fallere, portorium negare a. negligere, telonio se subducere, telonium fraude praetervehi, vectigalem pecuniam dolo malo negare Cn [szyk zmienny] (2:1): a yeſlibi ktory yyechal nyeſzwiklimi drogami lyvbo by theſz mytho zaplaczil, ma bicz zabran ze wſzithkimi rzeczemy thak yako bi theſz przeyachal mytho MetrKor 40/826; SarnStat 398, 1100; [Thim spoſsobem iako on mieny zeby czlo przeiachacz mial ponievasch nietayne ſzą W.M. ſzwiebodi a wolnosczi miesczan Poznanſkich ze ony ſzą wolny od czel po Coronie wsitki ZapWpolActCon 1550 14/65v].
3. Najechać na kogoś lub na coś, powodując uszkodzenie ciała [komu co] (1): Maſc barzo dobra: gdi komv woz nogę przeiedzie FalZioł V 109.

Synonimy: 1. przebyć, przejeździć się; a.β. napaść, splundrować, wtargnąć; 2. minąć, ominąć.

Formacje współrdzenne cf JECHAĆ.

Cf PRZEJECHANIE, PRZEJECHANY

RS